معنای لغوی و اصطلاحی مراء و اقسام آن
پرسش :
معنای لغوی و اصطلاحی «مراء» چیست؟ و اقسام آن کدام است؟
پاسخ :
یکی از اصطلاحاتی که در قرآن آمده است واژه «مراء» می باشد. خداوند در پایان آیه 22 سوره «کهف» می فرماید: «... فَلَا تُمَارِ فِیهِمْ إِلَّا مِرَاءً ظَاهِراً وَ لَا تَسْتَفْتِ فِیهِمْ مِّنْهُمْ أَحَداً»؛ (پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن). خداوند در این آیه خطاب به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: اگر مى خواهى با آنان بحث کنى دو اصل را فراموش مکن: نخست اینکه براى آنها دلیل ظاهر و آشکار و محکمى ارائه کن. دیگر اینکه خصوصى با آنها بحث نکن، بلکه در حضور مردم و به صورت علنى باشد، تا نگویند با پیامبر(ص) صحبت کردیم و نبودید ببینید که او را محکوم کردیم.
سؤال: در این آیه شریفه واژه «مراء» به کار رفته است. منظور از «مراء» چیست؟ و نظر اسلام در مورد این جرّ و بحث هایى که هر از چندى در جامعه، میان افراد و گروه هاى مختلف رخ مى دهد چه مى باشد؟
جواب: «مراء» در اصلِ لغت به معناى دوشیدن شیر از پستان گوسفند و گاو است. سپس به بحث هایى که مى خواهند نتیجه اى از آن بگیرند نیز گفته شده، ولى باید توجّه داشت که مراء بر سه قسم است:
1. اینکه یک نفر با شخصى دیگر، که منکر حقیقتى است بحث مى کند و ادلّه محکم و متقنى ارائه مى دهد، تا او را به حقیقت رهنمون گردد. این گونه بحث ها که هم هدف حقّ است و هم نیّت خالص اشکالى ندارد. مثل اینکه با شخصى که منکر اسلام است بحث مى کند و ادلّه منطقى و محکمى ارائه مى دهد تا او را به اسلام متمایل سازد. این مراء ممنوع نیست، بلکه گاهی واجب است.
2. سخن حقّ مى گوید، اما نیّتش حقّ نیست؛ بلکه هدفش برترى جویى است، و مى خواهد سخنش را به کرسى بنشاند، این نوع جرّ و بحث ها حرام است.
3. گاه هم سخن باطل است، و هم قصد برترى جویى است. حرمت این نوع مراء از قسم دوم شدیدتر است. متأسّفانه بسیارى از جرّ و بحث هاى سیاسى و مانند آن، از قبیل قسم دوم و سوم است. به دو روایت در این زمینه توجّه کنید، تا اهمیّت بحث روشن تر و خطر مراء باطل آشکارتر گردد:
الف): پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَدَعَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً»(1)؛ (هیچ بنده اى به حقیقت ایمان نمى رسد؛ مگر اینکه مراء را ترک کند؛ هر چند سخنش حقّ باشد). این روایت اشاره به نوع دوم مراء دارد که سخن حقّ است، ولى قصدِ شخص، برترى جویى است مى گوید: «مى خواهم بر تو پیروز شوم، بینى ات را به خاک بمالم، آبرویت را ببرم، رسوایت کنم، حرفم را به کرسى بنشانم». بنابراین، تا زمانى که هدف روشنگرى و کشف حقیقت با استفاده از روش هاى مناسب و ادلّه معتبر است به بحث ادامه بده، اما هر زمان احساس کردى از این مرز عبور شده و هدفِ طرف مقابل، برترى جویى و پیروزى در بحث و مانند آنهاست، بحث را رها کن، هر چند طرف مقابل از وسایل مناسبى براى رسیدن به آن هدفِ نامقدّس استفاده کند.
ب): امام صادق(علیه السلام) فرمود: «إِیَّاکَ وَ الْمِرَاءَ فَإِنَّهُ یُحْبِطُ عَمَلَکَ وَ إِیَّاکَ وَ الْجِدَالَ فَإِنَّهُ یُوبِقُکَ وَ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الْخُصُومَاتِ فَإِنَّهَا تُبْعِدُکَ مِنَ اللهِ»(2)؛ (از مراء [نوع دوم و سوم] بپرهیز که اعمال و عباداتت نظیر نماز و روزه و مانند آن را حبط و نابود مى کند. و از جدال نیز پرهیز کن که تو را هلاک مى نماید، و از دشمنى زیاد و درگیرى فراوان نیز خوددارى کن، که تو را از خداوند دور مى کند).
متأسّفانه در مباحث سیاسى، مخصوصاً در جرّ و بحث هاى انتخاباتى این گونه مراءها و جدال ها و خصومت ها فراوان است، آثار تخریبى آن هدر رفتنِ نیروها، ایجاد اختلاف، بُغض، کینه، عداوت، و غفلت از مسائل لازم و ضرورى و مهم جامعه است. عقل اقتضا مى کند که این گونه مباحث رها گردد، و به مشکلات علمى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى جامعه پرداخته شود.
پی‌نوشت‌ها:
(1). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق/ مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371 قمری، چاپ دوم، ج 1، ص 5.
(2). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ دوم، ج 75، ص 288، (باب ما روی عن الصادق من وصایاه لأصحابه).
منبع: داستان یاران، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1390 شمسی، چاپ اول، ص 64.
یکی از اصطلاحاتی که در قرآن آمده است واژه «مراء» می باشد. خداوند در پایان آیه 22 سوره «کهف» می فرماید: «... فَلَا تُمَارِ فِیهِمْ إِلَّا مِرَاءً ظَاهِراً وَ لَا تَسْتَفْتِ فِیهِمْ مِّنْهُمْ أَحَداً»؛ (پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن). خداوند در این آیه خطاب به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: اگر مى خواهى با آنان بحث کنى دو اصل را فراموش مکن: نخست اینکه براى آنها دلیل ظاهر و آشکار و محکمى ارائه کن. دیگر اینکه خصوصى با آنها بحث نکن، بلکه در حضور مردم و به صورت علنى باشد، تا نگویند با پیامبر(ص) صحبت کردیم و نبودید ببینید که او را محکوم کردیم.
سؤال: در این آیه شریفه واژه «مراء» به کار رفته است. منظور از «مراء» چیست؟ و نظر اسلام در مورد این جرّ و بحث هایى که هر از چندى در جامعه، میان افراد و گروه هاى مختلف رخ مى دهد چه مى باشد؟
جواب: «مراء» در اصلِ لغت به معناى دوشیدن شیر از پستان گوسفند و گاو است. سپس به بحث هایى که مى خواهند نتیجه اى از آن بگیرند نیز گفته شده، ولى باید توجّه داشت که مراء بر سه قسم است:
1. اینکه یک نفر با شخصى دیگر، که منکر حقیقتى است بحث مى کند و ادلّه محکم و متقنى ارائه مى دهد، تا او را به حقیقت رهنمون گردد. این گونه بحث ها که هم هدف حقّ است و هم نیّت خالص اشکالى ندارد. مثل اینکه با شخصى که منکر اسلام است بحث مى کند و ادلّه منطقى و محکمى ارائه مى دهد تا او را به اسلام متمایل سازد. این مراء ممنوع نیست، بلکه گاهی واجب است.
2. سخن حقّ مى گوید، اما نیّتش حقّ نیست؛ بلکه هدفش برترى جویى است، و مى خواهد سخنش را به کرسى بنشاند، این نوع جرّ و بحث ها حرام است.
3. گاه هم سخن باطل است، و هم قصد برترى جویى است. حرمت این نوع مراء از قسم دوم شدیدتر است. متأسّفانه بسیارى از جرّ و بحث هاى سیاسى و مانند آن، از قبیل قسم دوم و سوم است. به دو روایت در این زمینه توجّه کنید، تا اهمیّت بحث روشن تر و خطر مراء باطل آشکارتر گردد:
الف): پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَدَعَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً»(1)؛ (هیچ بنده اى به حقیقت ایمان نمى رسد؛ مگر اینکه مراء را ترک کند؛ هر چند سخنش حقّ باشد). این روایت اشاره به نوع دوم مراء دارد که سخن حقّ است، ولى قصدِ شخص، برترى جویى است مى گوید: «مى خواهم بر تو پیروز شوم، بینى ات را به خاک بمالم، آبرویت را ببرم، رسوایت کنم، حرفم را به کرسى بنشانم». بنابراین، تا زمانى که هدف روشنگرى و کشف حقیقت با استفاده از روش هاى مناسب و ادلّه معتبر است به بحث ادامه بده، اما هر زمان احساس کردى از این مرز عبور شده و هدفِ طرف مقابل، برترى جویى و پیروزى در بحث و مانند آنهاست، بحث را رها کن، هر چند طرف مقابل از وسایل مناسبى براى رسیدن به آن هدفِ نامقدّس استفاده کند.
ب): امام صادق(علیه السلام) فرمود: «إِیَّاکَ وَ الْمِرَاءَ فَإِنَّهُ یُحْبِطُ عَمَلَکَ وَ إِیَّاکَ وَ الْجِدَالَ فَإِنَّهُ یُوبِقُکَ وَ إِیَّاکَ وَ کَثْرَةَ الْخُصُومَاتِ فَإِنَّهَا تُبْعِدُکَ مِنَ اللهِ»(2)؛ (از مراء [نوع دوم و سوم] بپرهیز که اعمال و عباداتت نظیر نماز و روزه و مانند آن را حبط و نابود مى کند. و از جدال نیز پرهیز کن که تو را هلاک مى نماید، و از دشمنى زیاد و درگیرى فراوان نیز خوددارى کن، که تو را از خداوند دور مى کند).
متأسّفانه در مباحث سیاسى، مخصوصاً در جرّ و بحث هاى انتخاباتى این گونه مراءها و جدال ها و خصومت ها فراوان است، آثار تخریبى آن هدر رفتنِ نیروها، ایجاد اختلاف، بُغض، کینه، عداوت، و غفلت از مسائل لازم و ضرورى و مهم جامعه است. عقل اقتضا مى کند که این گونه مباحث رها گردد، و به مشکلات علمى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى جامعه پرداخته شود.
پی‌نوشت‌ها:
(1). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق/ مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیه، قم، 1371 قمری، چاپ دوم، ج 1، ص 5.
(2). بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ دوم، ج 75، ص 288، (باب ما روی عن الصادق من وصایاه لأصحابه).
منبع: داستان یاران، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1390 شمسی، چاپ اول، ص 64.
