معنای عبارت بروج در قرآن

پرسش :

منظور از واژه «بروج» در ابتدای سوره «بروج» چیست؟

پاسخ :
خداوند در ابتدای سوره «بروج» می فرماید: «وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ»؛ (سوگند به آسمان که داراى برج هاى بسیار است). «بروج» جمع «برج» است؛ اما اینکه منظور از «بروج» چیست؟ دو تفسیر برای آن ذکر شده است:

الف) برخى معتقدند برج به معناى ستاره است: «قسم به آسمان پر از ستاره»؛ جهان هستى بسیار گسترده و پهناور است؛ ما و کره خاکى ما قطعه کوچکى از این اقیانوس پهناور هستیم که اگر به عظمت خیره کننده جهان هستى از یک سو، و کوچکى و ناتوانى خود از سوى دیگر فکر کنیم هرگز مغرور و ناسپاس نخواهیم شد. یک جنگل بسیار بزرگ را در نظر بگیرید که هزاران هزار درخت دارد و هر درختى هزاران برگ. کره زمین ما همچون یک برگ از یکى از شاخه هاى یکى از درختان آن جنگل پهناور است. خلاصه اینکه برج به عقیده برخى از مفسّران به معناى ستاره است و خداوند در این آیه به آسمان پرستاره سوگند یاد کرده است.

ب) برخى دیگر از مفسّران معتقدند: برج در این آیه شریفه به معناى صورت فلکى که جمع آن بروج به معناى صورت هاى فلکى است. توضیح اینکه ستارگانِ ثوابت که دور هم جمع مى شوند، اَشکال و صورت هاى مختلفى تشکیل مى دهند. گاه به صورت شیر هستند، لذا هنگامى که خورشید مقابل این ستارگان قرار مى گیرد مى گویند خورشید در مقابل برج اسد است، و گاه به شکل خوشه گندمند، لذا هنگامى که خورشید مقابل این دسته از ستارگان قرار گیرد گفته مى شود خورشید در مقابل برج سنبله است، و گاه به شکل ماهى هستند، بدین جهت زمانى که خورشید مقابل آنها قرار مى گیرد، مى گویند خورشید در برج حوت است. این اجرام آسمانى دوازده عدد هستند و دوازده برج را تشکیل مى دهند. خلاصه اینکه طبق تفسیر، خداوند به آسمان و برج هاى دوازده گانه آن - که همان صورت هاى فلکى هستند - قسم خورده است.

منبع: داستان یاران، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، ‏مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام‏)، قم‏، 1390 شمسی، ‏چاپ اول‏، ص 82.