پرسش :
پيامدهاي عملي قيام عاشوراي امام حسين(علیه السلام) در زندگي اجتهادي ، عملي ، اقتصادي ، سياسي و... چيست؟
پاسخ :
امام حسين (ع) بر اساس فرموده رسول مكرم اسلام (ص) چراغ هدايت و كشتى نجات است.(1) و محبت و عشق به او، آتش هاى گرما بخش زندگى است كه هرگز شعله هاى آن به خاموشى نمى گرايد و سرد نمى شود. البته اين عشق و محبت براى دلهاى پاك مومنين است.(2) سراسر زندگى امام حسين (ع) درس است و الگو براى همه كسانى كه بخواهند در راه خدا حركت نموده، « قل لا اسئلكم عليه اجرا الا الموده فى القربى»(3)
«قل ما اسئلكم عليه من اجر الا من شا ان تتخذ الى ربه سبيلا»(4) به فيض عظماى رضوان و لقاء الهى برسند، «وعد الله للمومنين و المومنات جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبه فى جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك الفوز العظيم»(5) با وجود اين عاشوراى حسينى نقطه عطفى در حيات بشريت است.
اولا: تعالى بخشيدن به زندگى انسانى: در حكومت هاى طاغوتى، تلاش براى گسترش همه جانبه فساد است «قالت ان الملوك اذا دخلوا قريه افسدوها»(6) «و من الناس اذا تولى سعى فى الارض ليفسد فيها و يهلك الحرث و النسل و الله لا يحب الفساد»(7) در اين صورت هويت انسانى فراموش، هويت جديدى براى آنها تعريف مى شود و آن «موجود در ظاهر انسان و در باطن مملو از صفات حيوانى و شهوات و غرايز» و اين بدترين اهانت به انسانهاست، استضعاف بندگان خدا توسط حكومت هاى طاغوتى قبل از آن كه در بعد اقتصادى تحقق يابد در بعد فرهنگى و معنوى صورت مى پذيرد بلكه منشأ اصلى آن است «ان فرعون علا فى الارض و جعل اهلها شيعا يستضعف طائفه منهم»(8) «يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لو لا انتم لكنا مومنين»(9) اصولا در فرهنگ قرآنى مستضعف در برابر مستكبر قرار مى گيرد نه در مقابل پولداران و مرفهين.
نتيجه مسخ هويت انسانى در چنين حكومت هائى اين است كه انسان حاضر مى شود تن به هر ذلتى بدهد و صرفا به بهاى اين كه چند لقمه نان خشكى بخورد تاچند روز بيشتر نفس بكشد و زنده (به معناى حيات نباتى و يا حداكثر حيوانى) بماند، با هر رفتارى بسازد و بلكه اصلا ذائقه وى تغيير مى يابد و به جاى مائده بهشتى در سفره انبياء خيار چنبر و عدس و پياز زمينى در سفره فرعون مى طلبد «و اذ قلتم يا موسى لن نصبر على طعام واحد فادع لنا ربك يخرج لنا مما تنبت الارض من بقلها و قثائها و فومها و عدسها و بصلها قال اتستبدلون الذى هو خير اهبطو مصرا فان لكم ما سألتم و ضربت عليهم الذله و المسكنه و باؤا بغضب من الله»(10)
امام حسين عليه السلام اين حقيقت قرآنى را احياء كرد كه «يا ايها الذين آمنو استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم»(11) و بادعوت مردم به ايمان و تقوى و حكومت مبتنى بر ارزشهاى اسلامى در مقابل حاكميت يزيدى «نه» گفت و با اعلام اين كه «مثلى لا يبايع مثل يزيد» به ما آموخت كه نه تنها حسين (ع) بلكه همه حسينيان و همه كسانى كه مثل حسين مى انديشند نه تنها با يزيد بلكه با همه يزيديان و همه كسانى كه مثل يزيد مى انديشند و رفتار مى كنند همراهى نخواهد نمود. چرا كه با حكومت يزيدى، فاتحه اسلام و ارزش هاى اسلامى و انسانى را بايد خواند «و على الاسلام السلام اذ بليت الامه براع مثل يزيد»
اساسا كسى كه در رأس حكومت قرار مى گيرد سيماى مردم تحت حاكميت را بيان مى كند و واى به سيماى كريه ملتى كه به حاكميت يزيديان تن مى دهند. كريه بودن اين سيما در رفتارهاى يزيد يعنى سگ بازى، ميمون بازى، باده نوشى و زناى با محارم و شهوت رانى و ظلم بر بندگان خدا و بى عدالتى تبلور مى يابد.
حق و باطل در حكومت هاى غير الهى جاى خود را عوض مى كنند و زشتى ها و كژى ها، هنر و مايه مباهات و حق گوئى و حق جوئى و فضيلت خواهى نشانه عقب ماندگى از قافله روبه جلو و پيشرفت در انحطاط دانسته مى شود. همه اين ها ذلت است و «هيهات منا الذله» بلكه آن بزرگوار و عزيز فاطمه (س) در اولين روز ورود به كربلا در ميان ياران و فرزندان و افراد خانواده خويش اين طور فرمود: «اما بعد، پيشامد ما همين است كه مى بينيد، جدا اوضاع زمان دگرگون گرديده، زشتى ها آشكار و نيكى ها و فضيلت ها از محيط ما رخت بر بسته است. از فضائل انسانى باقى نمانده است مگر اندكى مانند قطرات ته مانده ظرف آب. مردم در زندگى ننگين و ذلت بارى به سر مى برند كه نه به حق عمل و نه از باطل روگردان مى شوند. شايسته است در چنين محيط ننگين، شخص با ايمان و با فضيلت، فداكارى و جانبازى كند به سوى فيض ديدار پروردگارش بشتابد من در چنين محيط ذلت بارى مرگ را جز سعادت و خوشبختى و زندگى با اين ستمگران را چيزى جز رنج و نكبت نمى دانم.»(12)
ثانيا: تربيت انسانهاى فضيلت مدار: روح پاك حسين (ع) به او اجازه نمى دهد حيات طيبه انسانى را با هيچ چيز عوض كند، كسى عزت و غيرت و ديندارى و شرف انسانى و الهى او را نشانه گيرد حتى اگر او را در دوراهى بين مرگ سرخ با شمشير آويخته يا ذلت سازش با ظلم تهديد كنند با صداى رسا فرياد مى زند و به ديگران نيز با تعبير «الا» هشدار مى دهد كه شما نيز بيدار باشيد كه سخن و فرياد من اين است كه «الا ان الدعى بن الدعى قد ركز نا بين اثنتين الذله و السله هيهات منا الذله» آرى، وى در جواب خير خواهى برادرش محمد بن حنفيه مبنى بر حفظ جان خود با گريختن به يمن يا جاى امن ديگر مى فرمايد «يا اخى والله لو لم يكن فى الدنيا ملجأ و لا مأوى، لما بايعت يزيد بن معاويه ابدا» برادرم به خدا سوگند اگر در دنيا هيچ پناهى نداشته باشم، باز هرگز با يزيد ابن معاويه بيعت نخواهم كرد.(13)
اين يك راهكار عملى در زندگى اجتماعى است كه چنين حاكميتى را به هيچ وجه نبايد تحميل كنند بلكه با يك قيام انقلابى و اسلامى بساط حاكميت طاغوت و چنين حاكمانى بايد برچيده شود. غيرت دينى، عزت مسلمين و جامعه اسلامى هيچ گونه سكوت يا سازشى را بر نمى تابد. و اگر ديديم در تاريخ اسلامى كه بعداز عاشورا مردم كوفه و جهان اسلام به آن وضع ذلت بار و ننگين مواجه شدند، ريشه هاى آن را بايد در همين سكوت و سازش ناشى از بى غيرتى و خوارى روح آنان دانست. مرام حسين (ع) دراين بعد اختصاص به مسلمين و جامعه اسلامى ندارد. بلكه هر انسان آزاده اى مخاطب اوست چنانكه مهاتما گاندى به مردم هندوستان مى گويد: من براى آزادى شما ارمغانى جز دستورات و آئين حسين ابن على (ع) ندارم، مملكت هندوستان را پيروى از راه حسين (ع) نجات داد، شعار و مرام حسين باعث استقلال و آزادى هندوستان شد.
ثالثا: مبناى هر حكومتى در همه ابعاد اعم از اقتصادى يا سياسى يا فرهنگى و بايد عدالت باشد و الا به سان خانه اى است هر چند شكوهمند كه بر پايه هاى لغزان بنا شده است. و هرگز استوار نخواهد ماند. اين كه در روايات آمده است «الملك يبقى مع الكفر و لا يبقى مع الجور» يعنى حاكميت و حكومت و فرمانروائى با كفر قابل بقا است اما با ظلم و ستم قابليت دوام ندارد، ناظر به همين اصل است.
و امام حسين (ع) بهتر از هر جامعه شناس و سياست مدارى، مبناى اصل استوارى جامعه و ريشه كژى ها و انحرافات را نشان داد و خود به همراهى خاندان و جمعى از ياران حقيقتا به اصلاح گرى دست زد و همه روشنفكران و علماى دين را به اين راه دعوت نمود. آن سبط رسول (ص) در خطبه اى در منى با عنوان «ثم انتم ايها العصابه عصابه بالعلم مشهوره و بالخير مذكوره و بالنصيحه معروفه» يعنى شما اى گروه نيرومند، دسته اى هستيد كه به دانش و نيكى و خير خواهى معروفيد، آنان را دعوت به همكارى با خود نمود و اهداف خود را با شاهد گرفتن خداى متعال چنين بيان مى دارد:
«اللهم انك تعلم إنه لم يكن ما كان منا تنافسا فى سلطان و لا التماسا من فضول الحطام و لكن لنرى المعالم من دينك و نظهر الاصلاح فى بلادك و يأمن المظلومون من عبادك و يعمل بفرائضك و سنتك و احكامك خدايا تو مى دانى كه آنچه از ما سر زد (دعوت به نهضت و انقلاب) براى رقابت در فرمانروائى و نيز دسترسى به مال بى ارزش دنيا نبود، بلكه از آن روست كه نشانه هاى آيين تو را بنمايانيم و سر و سامان بخشى و اصلاحات را در سرزمين هايت آشكار سازيم تا بندگان ستمديده تو آسوده گردند و به فرايض و سنن و احكام تو عمل كنند»(14)
در اين كلام و دعوت هم راه را نشان داد (اصلاح گرى و انجام اصلاحات) و نشانه هاى اصلاحات راستين را كه ايجاد امنيت براى مظلومين و ستمديدگان را اجراى دستورات الهى و حاكميت ارزشهاى دينى در مصلحان اجتماعى يعنى همان كسانى كه صلاحيت دارند داعيه دار اصلاحات در جامعه باشند يعنى شيفته خدمت بودن، اهتمام به تبلور و تجلى عينى شعائر و ارزش هاى دينى در جامعه و نه تشنه قدرت و مال و منال دنيا و رقابت در دنيا طلبى.
عدالت اجتماعى سنگ بناى جامعه ارزشى و اسلامى و راه تحقق آن اصلاح گرى از سوى مصلحان واقعى باهدف گيرى حاكميت دين است چون بدون حاكميت دين عدالت گسترى اگر فرضا ممكن باشد همه جانبه نخواهد بود. و همه اين راهكارهاى عملى در راه و كلام ابا عبد الله (ع) در نهضت بزرگ عاشورا بيان شد. در جوامع كنونى شايد شكل ها و قالب هاى اعمال حاكميت متفاوت از آن زمان باشد ولى اين اصل ثابت را نبايد از نظر دور داشت كه در تنظيم روابط اجتماعى در قالب سياست هاى كلان و خرد اقتصادى، سياسى، فرهنگى و بايد عدل محور باشيم.
اباعبدالله (ع) نهضت اصلاح طلبى خود را در مواجهه با برادرش محمد بن حنفيه قبل از عزيمت از مدينه به مكه چنين معرفى نمود:
«انى لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فى امت جدى، اريد ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر و اسير بسيره جدى و ابى على ابن ابى طالب (ع)» يعنى من از روى هوى و هوس و سركشى و تبهكارى و ستمگرى قيام نكردم، تنها به انگيزه سامان بخشى در امت جدم برخاستم، مى خواهم به نيكى ها فرمان دهم و از بدى ها بازدارم و روش جد خود و پدرم على (ع) را دنبال كنم. راهى كه انبياء و ائمه بزرگوار براى اصلاح جامعه اتخاذ كردند فرهنگ سازى، امر به معروف و نهى از منكر و همگانى نمودن قيام عليه حاكميت طاغوت با اهداف شايسته و نيز اقدامات سنجيده و پسنديده بود.(15) متأسفانه مجال ضيق و سخن زياد است، البته زياد بودن سخن ناشى از گستره بسيار وسيع ابعاد نهضت عظيم حسينى است از جمله شيوه اقدامات امام حسين (ع) در اين نهضت نيز راهكارهاى عملى بسيار زيادى بيان شده است، از جمله:
فرهنگ ايثار، شهادت طلبى، توجه به خدا و مقدم داشتن رضاى او بر هر چيزى، به فكر وظيفه بودن نه در انديشه نتيجه ماندن، ابلاغ پيام نهضت به وسيله مبلغان شايسته اى كه خود در صحنه بودند نه تازه از راه رسيده هائى كه بخواهند از آن كلاهى براى خود درست كنند و
پى نوشت ها:
(1)» ان الحسين مصباح الهدى و سفينه النجاه «
(2)» ان الحسين حراره فى قلوب المومنين لن تبرد ابدا «
(3)) شورى/ 23 (
(4)) فرقان/ 57 (
(5)) توبه/ 72 (
(6)) نمل/ 34 (
(7)) بقره/ 204 و 205 (
(8) قصص/ 4
(9) سبا/ 31
(10) بقره/ 61
(11) انفال/ 24
(12) محمد صادق نجمى، سخنان حسين ابن على عليه االسلام از مدينه تا كربلا، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه المدرسين، چاپ دهم، 1381، صص 134 و 531
(13) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم) ع (وابسته به سازمان تبليغات اسلامى، 1377، ص 823
(14)) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، ص 307 و 313 (.
(15) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، ص 033
امام حسين (ع) بر اساس فرموده رسول مكرم اسلام (ص) چراغ هدايت و كشتى نجات است.(1) و محبت و عشق به او، آتش هاى گرما بخش زندگى است كه هرگز شعله هاى آن به خاموشى نمى گرايد و سرد نمى شود. البته اين عشق و محبت براى دلهاى پاك مومنين است.(2) سراسر زندگى امام حسين (ع) درس است و الگو براى همه كسانى كه بخواهند در راه خدا حركت نموده، « قل لا اسئلكم عليه اجرا الا الموده فى القربى»(3)
«قل ما اسئلكم عليه من اجر الا من شا ان تتخذ الى ربه سبيلا»(4) به فيض عظماى رضوان و لقاء الهى برسند، «وعد الله للمومنين و المومنات جنات تجرى من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبه فى جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك الفوز العظيم»(5) با وجود اين عاشوراى حسينى نقطه عطفى در حيات بشريت است.
اولا: تعالى بخشيدن به زندگى انسانى: در حكومت هاى طاغوتى، تلاش براى گسترش همه جانبه فساد است «قالت ان الملوك اذا دخلوا قريه افسدوها»(6) «و من الناس اذا تولى سعى فى الارض ليفسد فيها و يهلك الحرث و النسل و الله لا يحب الفساد»(7) در اين صورت هويت انسانى فراموش، هويت جديدى براى آنها تعريف مى شود و آن «موجود در ظاهر انسان و در باطن مملو از صفات حيوانى و شهوات و غرايز» و اين بدترين اهانت به انسانهاست، استضعاف بندگان خدا توسط حكومت هاى طاغوتى قبل از آن كه در بعد اقتصادى تحقق يابد در بعد فرهنگى و معنوى صورت مى پذيرد بلكه منشأ اصلى آن است «ان فرعون علا فى الارض و جعل اهلها شيعا يستضعف طائفه منهم»(8) «يقول الذين استضعفوا للذين استكبروا لو لا انتم لكنا مومنين»(9) اصولا در فرهنگ قرآنى مستضعف در برابر مستكبر قرار مى گيرد نه در مقابل پولداران و مرفهين.
نتيجه مسخ هويت انسانى در چنين حكومت هائى اين است كه انسان حاضر مى شود تن به هر ذلتى بدهد و صرفا به بهاى اين كه چند لقمه نان خشكى بخورد تاچند روز بيشتر نفس بكشد و زنده (به معناى حيات نباتى و يا حداكثر حيوانى) بماند، با هر رفتارى بسازد و بلكه اصلا ذائقه وى تغيير مى يابد و به جاى مائده بهشتى در سفره انبياء خيار چنبر و عدس و پياز زمينى در سفره فرعون مى طلبد «و اذ قلتم يا موسى لن نصبر على طعام واحد فادع لنا ربك يخرج لنا مما تنبت الارض من بقلها و قثائها و فومها و عدسها و بصلها قال اتستبدلون الذى هو خير اهبطو مصرا فان لكم ما سألتم و ضربت عليهم الذله و المسكنه و باؤا بغضب من الله»(10)
امام حسين عليه السلام اين حقيقت قرآنى را احياء كرد كه «يا ايها الذين آمنو استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم»(11) و بادعوت مردم به ايمان و تقوى و حكومت مبتنى بر ارزشهاى اسلامى در مقابل حاكميت يزيدى «نه» گفت و با اعلام اين كه «مثلى لا يبايع مثل يزيد» به ما آموخت كه نه تنها حسين (ع) بلكه همه حسينيان و همه كسانى كه مثل حسين مى انديشند نه تنها با يزيد بلكه با همه يزيديان و همه كسانى كه مثل يزيد مى انديشند و رفتار مى كنند همراهى نخواهد نمود. چرا كه با حكومت يزيدى، فاتحه اسلام و ارزش هاى اسلامى و انسانى را بايد خواند «و على الاسلام السلام اذ بليت الامه براع مثل يزيد»
اساسا كسى كه در رأس حكومت قرار مى گيرد سيماى مردم تحت حاكميت را بيان مى كند و واى به سيماى كريه ملتى كه به حاكميت يزيديان تن مى دهند. كريه بودن اين سيما در رفتارهاى يزيد يعنى سگ بازى، ميمون بازى، باده نوشى و زناى با محارم و شهوت رانى و ظلم بر بندگان خدا و بى عدالتى تبلور مى يابد.
حق و باطل در حكومت هاى غير الهى جاى خود را عوض مى كنند و زشتى ها و كژى ها، هنر و مايه مباهات و حق گوئى و حق جوئى و فضيلت خواهى نشانه عقب ماندگى از قافله روبه جلو و پيشرفت در انحطاط دانسته مى شود. همه اين ها ذلت است و «هيهات منا الذله» بلكه آن بزرگوار و عزيز فاطمه (س) در اولين روز ورود به كربلا در ميان ياران و فرزندان و افراد خانواده خويش اين طور فرمود: «اما بعد، پيشامد ما همين است كه مى بينيد، جدا اوضاع زمان دگرگون گرديده، زشتى ها آشكار و نيكى ها و فضيلت ها از محيط ما رخت بر بسته است. از فضائل انسانى باقى نمانده است مگر اندكى مانند قطرات ته مانده ظرف آب. مردم در زندگى ننگين و ذلت بارى به سر مى برند كه نه به حق عمل و نه از باطل روگردان مى شوند. شايسته است در چنين محيط ننگين، شخص با ايمان و با فضيلت، فداكارى و جانبازى كند به سوى فيض ديدار پروردگارش بشتابد من در چنين محيط ذلت بارى مرگ را جز سعادت و خوشبختى و زندگى با اين ستمگران را چيزى جز رنج و نكبت نمى دانم.»(12)
ثانيا: تربيت انسانهاى فضيلت مدار: روح پاك حسين (ع) به او اجازه نمى دهد حيات طيبه انسانى را با هيچ چيز عوض كند، كسى عزت و غيرت و ديندارى و شرف انسانى و الهى او را نشانه گيرد حتى اگر او را در دوراهى بين مرگ سرخ با شمشير آويخته يا ذلت سازش با ظلم تهديد كنند با صداى رسا فرياد مى زند و به ديگران نيز با تعبير «الا» هشدار مى دهد كه شما نيز بيدار باشيد كه سخن و فرياد من اين است كه «الا ان الدعى بن الدعى قد ركز نا بين اثنتين الذله و السله هيهات منا الذله» آرى، وى در جواب خير خواهى برادرش محمد بن حنفيه مبنى بر حفظ جان خود با گريختن به يمن يا جاى امن ديگر مى فرمايد «يا اخى والله لو لم يكن فى الدنيا ملجأ و لا مأوى، لما بايعت يزيد بن معاويه ابدا» برادرم به خدا سوگند اگر در دنيا هيچ پناهى نداشته باشم، باز هرگز با يزيد ابن معاويه بيعت نخواهم كرد.(13)
اين يك راهكار عملى در زندگى اجتماعى است كه چنين حاكميتى را به هيچ وجه نبايد تحميل كنند بلكه با يك قيام انقلابى و اسلامى بساط حاكميت طاغوت و چنين حاكمانى بايد برچيده شود. غيرت دينى، عزت مسلمين و جامعه اسلامى هيچ گونه سكوت يا سازشى را بر نمى تابد. و اگر ديديم در تاريخ اسلامى كه بعداز عاشورا مردم كوفه و جهان اسلام به آن وضع ذلت بار و ننگين مواجه شدند، ريشه هاى آن را بايد در همين سكوت و سازش ناشى از بى غيرتى و خوارى روح آنان دانست. مرام حسين (ع) دراين بعد اختصاص به مسلمين و جامعه اسلامى ندارد. بلكه هر انسان آزاده اى مخاطب اوست چنانكه مهاتما گاندى به مردم هندوستان مى گويد: من براى آزادى شما ارمغانى جز دستورات و آئين حسين ابن على (ع) ندارم، مملكت هندوستان را پيروى از راه حسين (ع) نجات داد، شعار و مرام حسين باعث استقلال و آزادى هندوستان شد.
ثالثا: مبناى هر حكومتى در همه ابعاد اعم از اقتصادى يا سياسى يا فرهنگى و بايد عدالت باشد و الا به سان خانه اى است هر چند شكوهمند كه بر پايه هاى لغزان بنا شده است. و هرگز استوار نخواهد ماند. اين كه در روايات آمده است «الملك يبقى مع الكفر و لا يبقى مع الجور» يعنى حاكميت و حكومت و فرمانروائى با كفر قابل بقا است اما با ظلم و ستم قابليت دوام ندارد، ناظر به همين اصل است.
و امام حسين (ع) بهتر از هر جامعه شناس و سياست مدارى، مبناى اصل استوارى جامعه و ريشه كژى ها و انحرافات را نشان داد و خود به همراهى خاندان و جمعى از ياران حقيقتا به اصلاح گرى دست زد و همه روشنفكران و علماى دين را به اين راه دعوت نمود. آن سبط رسول (ص) در خطبه اى در منى با عنوان «ثم انتم ايها العصابه عصابه بالعلم مشهوره و بالخير مذكوره و بالنصيحه معروفه» يعنى شما اى گروه نيرومند، دسته اى هستيد كه به دانش و نيكى و خير خواهى معروفيد، آنان را دعوت به همكارى با خود نمود و اهداف خود را با شاهد گرفتن خداى متعال چنين بيان مى دارد:
«اللهم انك تعلم إنه لم يكن ما كان منا تنافسا فى سلطان و لا التماسا من فضول الحطام و لكن لنرى المعالم من دينك و نظهر الاصلاح فى بلادك و يأمن المظلومون من عبادك و يعمل بفرائضك و سنتك و احكامك خدايا تو مى دانى كه آنچه از ما سر زد (دعوت به نهضت و انقلاب) براى رقابت در فرمانروائى و نيز دسترسى به مال بى ارزش دنيا نبود، بلكه از آن روست كه نشانه هاى آيين تو را بنمايانيم و سر و سامان بخشى و اصلاحات را در سرزمين هايت آشكار سازيم تا بندگان ستمديده تو آسوده گردند و به فرايض و سنن و احكام تو عمل كنند»(14)
در اين كلام و دعوت هم راه را نشان داد (اصلاح گرى و انجام اصلاحات) و نشانه هاى اصلاحات راستين را كه ايجاد امنيت براى مظلومين و ستمديدگان را اجراى دستورات الهى و حاكميت ارزشهاى دينى در مصلحان اجتماعى يعنى همان كسانى كه صلاحيت دارند داعيه دار اصلاحات در جامعه باشند يعنى شيفته خدمت بودن، اهتمام به تبلور و تجلى عينى شعائر و ارزش هاى دينى در جامعه و نه تشنه قدرت و مال و منال دنيا و رقابت در دنيا طلبى.
عدالت اجتماعى سنگ بناى جامعه ارزشى و اسلامى و راه تحقق آن اصلاح گرى از سوى مصلحان واقعى باهدف گيرى حاكميت دين است چون بدون حاكميت دين عدالت گسترى اگر فرضا ممكن باشد همه جانبه نخواهد بود. و همه اين راهكارهاى عملى در راه و كلام ابا عبد الله (ع) در نهضت بزرگ عاشورا بيان شد. در جوامع كنونى شايد شكل ها و قالب هاى اعمال حاكميت متفاوت از آن زمان باشد ولى اين اصل ثابت را نبايد از نظر دور داشت كه در تنظيم روابط اجتماعى در قالب سياست هاى كلان و خرد اقتصادى، سياسى، فرهنگى و بايد عدل محور باشيم.
اباعبدالله (ع) نهضت اصلاح طلبى خود را در مواجهه با برادرش محمد بن حنفيه قبل از عزيمت از مدينه به مكه چنين معرفى نمود:
«انى لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فى امت جدى، اريد ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر و اسير بسيره جدى و ابى على ابن ابى طالب (ع)» يعنى من از روى هوى و هوس و سركشى و تبهكارى و ستمگرى قيام نكردم، تنها به انگيزه سامان بخشى در امت جدم برخاستم، مى خواهم به نيكى ها فرمان دهم و از بدى ها بازدارم و روش جد خود و پدرم على (ع) را دنبال كنم. راهى كه انبياء و ائمه بزرگوار براى اصلاح جامعه اتخاذ كردند فرهنگ سازى، امر به معروف و نهى از منكر و همگانى نمودن قيام عليه حاكميت طاغوت با اهداف شايسته و نيز اقدامات سنجيده و پسنديده بود.(15) متأسفانه مجال ضيق و سخن زياد است، البته زياد بودن سخن ناشى از گستره بسيار وسيع ابعاد نهضت عظيم حسينى است از جمله شيوه اقدامات امام حسين (ع) در اين نهضت نيز راهكارهاى عملى بسيار زيادى بيان شده است، از جمله:
فرهنگ ايثار، شهادت طلبى، توجه به خدا و مقدم داشتن رضاى او بر هر چيزى، به فكر وظيفه بودن نه در انديشه نتيجه ماندن، ابلاغ پيام نهضت به وسيله مبلغان شايسته اى كه خود در صحنه بودند نه تازه از راه رسيده هائى كه بخواهند از آن كلاهى براى خود درست كنند و
پى نوشت ها:
(1)» ان الحسين مصباح الهدى و سفينه النجاه «
(2)» ان الحسين حراره فى قلوب المومنين لن تبرد ابدا «
(3)) شورى/ 23 (
(4)) فرقان/ 57 (
(5)) توبه/ 72 (
(6)) نمل/ 34 (
(7)) بقره/ 204 و 205 (
(8) قصص/ 4
(9) سبا/ 31
(10) بقره/ 61
(11) انفال/ 24
(12) محمد صادق نجمى، سخنان حسين ابن على عليه االسلام از مدينه تا كربلا، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه المدرسين، چاپ دهم، 1381، صص 134 و 531
(13) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم) ع (وابسته به سازمان تبليغات اسلامى، 1377، ص 823
(14)) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، ص 307 و 313 (.
(15) فرهنگ جامع سخنان امام حسين) ع (، ص 033
