پرسش :
از ديدگاه قرآن كيفرهاي روحي و عقلي دوزخيان چگونه است؟
پاسخ :
آيات قرآن درباره كيفر روحي و عقلي دوززخيان چند دسته است:
1 – آياتي كه دلالت بر عذاب تبه كاران دارد، و نيز براي تحقير آنان، با زبان طعن گفته مي شود «بچشيد» عذابي را كه آن را دروغ مي پپنداشتيد: «وَقيلَ لَهُم ذُوقوا عَذابَ النارِ الَذي كُنْتُم بِه تُكذَّبون»، سجده/20 «وَنَقولُ لِلذينِ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ النار الّتي كُنْتم بِها تُكَذِّبون»، سبأ/42 «ثم قيل لِلَذين ظَلَموا ذُوقوا عَذابَ الخُلد» يونس/52 اين بدان جهت است كه گوش و ذائقه آنان نيز صداي كيفر و طعم عذاب را بشنود و بچشد.
2 – آياتي كه بر تحقير و خوار شماري دوزخيان دلالت دارد؛ مانند: «رَبَّنا إِنَّك مَنْ تُدْخِل النارَ فَقَد أَخْزيَتَه وَ ما لِلظالمين مِن أَنْصار»؛ آل عمران/192 [پروردگارا همان هر كس را به آتش درآوردي او را خوار وخفيف ساخته اي و براي ستمگران ياوراني نيست.] همچنين: «أَلْيَوم تُجَزون عَذاب الهُونِ بِما كُنْتم تَقَولُون عَليَ اللهِ غَيرَ الحَقّ»؛ انعام/93 [در روز قيامت عذاب خوار و خفيف كننده اي خواهيد ديد، در برابر آنچه به ناحق به خداوند مي گفتيد] «وَالذَينَ كَفَروا وَكذبَّوا بِاياتِنا فَأُولئِك لَهُمْ عَذابٌ مُهين»؛ حج/57 [آنان كه كفر ورزيدند و به آيات ما نسبت دروغ دادند براي آنان عذاب خوار كننده اي است.]
3 – از ديگر شكنجه هاي روحي دوزخيان اين است كه پس از مدتي عذاب، به خيال خام خود زمان آن فرا رسيده كه نجات يابند و از جايگاه خود حركت كرده و چون خواهند از آن جا خارج شوند با برخورد شديد مأموران روبرو مي شوند كه باز گرديد، غم و اندوه جانكاهتان پايان نپذيرفته است، كجا مي رويد، بايستيد و عذاب سخت را بچشيد: «كُلَّما أَرادوا أَن يَخْرجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعيدوا فيها وَذوقُوا عَذابَ الحَريق» حج/22 [سپس با تازيانه و گرزهاي آتشين عذاب سوران و تازه اي به آنان مي چشانند.]
4 – تحقير دوزخيان با الفاظ ويژه از شديدترين اهانت هايي است كه به دوزخيان روا داشته مي شود. آري وقتي شديدترين عذاب و شكنجه را در مدتي كه خدا مقدار؛آن را مي داند بر جان خريدند، به ستوه آمده لب به لابه مي گشايند: «رَبَّنا أَخْرِجنا مِنْها فَإِن عُدْنا فَإِنَّما ظالِمون قالَ اخْسَئُوا فيها وَلاتُكَلِمُون»؛ مؤمنون/107 ـ 108
[پروردگارا ما را از اين جا بيرون بر. پس اگر باز هم به بدي بازگشتيم در آن صورت ستمگر خواهيم بود.] آنگاه با همان واژه اي كه براي راندن ودور كردن سگ بر زبان مي آورند: «اخسئوا» گفته مي شود: دور شويد و با من سخن مگوييد. ديگر پاسخي كه مي شنوند زماني است كه از شدت عذاب دست به دامن كليد داران و مالكان دوزخ شده تا از خدا بخواهند دست كم يك روز عذابشان را تخفيف دهد. در پاسخ گويند: آيا پيامبرانتان دليل و برهان و كتاب برايتان نياوردند؟ گويند: چرا آوردند. خازنان دوزخ گويند: پس هر چه مي خواهيد دعا كنيد ولي بدانيد كه خواهش و تمني كافران به جايي نمي رسد؛ زيرا قيامت جاي برداشت محصول است، نه جاي كشت: «في الصيف ضيعت اللبن». از امثال عرب؛ (مجمع البحرين 1، 2/650)
5 – دوزخ چون از راه دور دوزخيان را ببيند خروش برآورده، آماده پذيرايي آنان مي گردد: «إِذا رَأْتُهم مِنْ مَكان بَعيد سَمعُوا لَها تَغُيظّاً وَ زفيراً». فرقان/12 از اين رو خشم خويش را اظهار مي دارد واز ژرفاي دل مي خروشد، و چون موجودي درنده خرناس مي كشد. پس دوزخ داراي عقل و شعور وادراك است ودشمن را نيك مي شناسد.
6 – گفتگوي دوزخيان و بهشتيان، صحنه اي دلخراش و سرزنش آميز را براي دوزخيان به وجود مي آورد. به ويژه آنگاه كه از جهان ديگر مورد ملامت و لعنت قرار گيرند: «وَنادي أَصحابُ الجَنه أَصحابَ النارِ أَنْ قَد وَجَدْنا ما وَعَدنا رَبُّنا حَقا فَهَل وَجَدتُم ما وَعَد رَبُّكم حَقّا قالُوا نَعَم فَأَذَّن مُوذِنّ بَيْنَهم أَنْ لَعنة اللهِ عَلَي الظالِمينْ»؛ اعراف/44 [و بهشتيان، دوزخيان را آواز مي دهند كه ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود درست يافتيم، آيا شما نيز آنچه را وعيد پروردگارتان بود راست و درست يافتيد؟ مي گويند: آري. پس آواز دهنده اي ميان آنان آواز در مي دهد كه لعنت خدا بر ستمكاران.]
7 – آتشي كه قلب و جان انسان را مي گذازد؛ چه بسا شديدتر از عذاب هاي جسماني باشد؛ مثلا اگر كسي جواني كامل و متخلق به اخلاق پسنديده را از دست بدهد، قلبش چنان آتش مي گيرد كه از هر عذاب سوزان جسماني گدازنده تر است.
آيات قرآن درباره كيفر روحي و عقلي دوززخيان چند دسته است:
1 – آياتي كه دلالت بر عذاب تبه كاران دارد، و نيز براي تحقير آنان، با زبان طعن گفته مي شود «بچشيد» عذابي را كه آن را دروغ مي پپنداشتيد: «وَقيلَ لَهُم ذُوقوا عَذابَ النارِ الَذي كُنْتُم بِه تُكذَّبون»، سجده/20 «وَنَقولُ لِلذينِ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذابَ النار الّتي كُنْتم بِها تُكَذِّبون»، سبأ/42 «ثم قيل لِلَذين ظَلَموا ذُوقوا عَذابَ الخُلد» يونس/52 اين بدان جهت است كه گوش و ذائقه آنان نيز صداي كيفر و طعم عذاب را بشنود و بچشد.
2 – آياتي كه بر تحقير و خوار شماري دوزخيان دلالت دارد؛ مانند: «رَبَّنا إِنَّك مَنْ تُدْخِل النارَ فَقَد أَخْزيَتَه وَ ما لِلظالمين مِن أَنْصار»؛ آل عمران/192 [پروردگارا همان هر كس را به آتش درآوردي او را خوار وخفيف ساخته اي و براي ستمگران ياوراني نيست.] همچنين: «أَلْيَوم تُجَزون عَذاب الهُونِ بِما كُنْتم تَقَولُون عَليَ اللهِ غَيرَ الحَقّ»؛ انعام/93 [در روز قيامت عذاب خوار و خفيف كننده اي خواهيد ديد، در برابر آنچه به ناحق به خداوند مي گفتيد] «وَالذَينَ كَفَروا وَكذبَّوا بِاياتِنا فَأُولئِك لَهُمْ عَذابٌ مُهين»؛ حج/57 [آنان كه كفر ورزيدند و به آيات ما نسبت دروغ دادند براي آنان عذاب خوار كننده اي است.]
3 – از ديگر شكنجه هاي روحي دوزخيان اين است كه پس از مدتي عذاب، به خيال خام خود زمان آن فرا رسيده كه نجات يابند و از جايگاه خود حركت كرده و چون خواهند از آن جا خارج شوند با برخورد شديد مأموران روبرو مي شوند كه باز گرديد، غم و اندوه جانكاهتان پايان نپذيرفته است، كجا مي رويد، بايستيد و عذاب سخت را بچشيد: «كُلَّما أَرادوا أَن يَخْرجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعيدوا فيها وَذوقُوا عَذابَ الحَريق» حج/22 [سپس با تازيانه و گرزهاي آتشين عذاب سوران و تازه اي به آنان مي چشانند.]
4 – تحقير دوزخيان با الفاظ ويژه از شديدترين اهانت هايي است كه به دوزخيان روا داشته مي شود. آري وقتي شديدترين عذاب و شكنجه را در مدتي كه خدا مقدار؛آن را مي داند بر جان خريدند، به ستوه آمده لب به لابه مي گشايند: «رَبَّنا أَخْرِجنا مِنْها فَإِن عُدْنا فَإِنَّما ظالِمون قالَ اخْسَئُوا فيها وَلاتُكَلِمُون»؛ مؤمنون/107 ـ 108
[پروردگارا ما را از اين جا بيرون بر. پس اگر باز هم به بدي بازگشتيم در آن صورت ستمگر خواهيم بود.] آنگاه با همان واژه اي كه براي راندن ودور كردن سگ بر زبان مي آورند: «اخسئوا» گفته مي شود: دور شويد و با من سخن مگوييد. ديگر پاسخي كه مي شنوند زماني است كه از شدت عذاب دست به دامن كليد داران و مالكان دوزخ شده تا از خدا بخواهند دست كم يك روز عذابشان را تخفيف دهد. در پاسخ گويند: آيا پيامبرانتان دليل و برهان و كتاب برايتان نياوردند؟ گويند: چرا آوردند. خازنان دوزخ گويند: پس هر چه مي خواهيد دعا كنيد ولي بدانيد كه خواهش و تمني كافران به جايي نمي رسد؛ زيرا قيامت جاي برداشت محصول است، نه جاي كشت: «في الصيف ضيعت اللبن». از امثال عرب؛ (مجمع البحرين 1، 2/650)
5 – دوزخ چون از راه دور دوزخيان را ببيند خروش برآورده، آماده پذيرايي آنان مي گردد: «إِذا رَأْتُهم مِنْ مَكان بَعيد سَمعُوا لَها تَغُيظّاً وَ زفيراً». فرقان/12 از اين رو خشم خويش را اظهار مي دارد واز ژرفاي دل مي خروشد، و چون موجودي درنده خرناس مي كشد. پس دوزخ داراي عقل و شعور وادراك است ودشمن را نيك مي شناسد.
6 – گفتگوي دوزخيان و بهشتيان، صحنه اي دلخراش و سرزنش آميز را براي دوزخيان به وجود مي آورد. به ويژه آنگاه كه از جهان ديگر مورد ملامت و لعنت قرار گيرند: «وَنادي أَصحابُ الجَنه أَصحابَ النارِ أَنْ قَد وَجَدْنا ما وَعَدنا رَبُّنا حَقا فَهَل وَجَدتُم ما وَعَد رَبُّكم حَقّا قالُوا نَعَم فَأَذَّن مُوذِنّ بَيْنَهم أَنْ لَعنة اللهِ عَلَي الظالِمينْ»؛ اعراف/44 [و بهشتيان، دوزخيان را آواز مي دهند كه ما آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود درست يافتيم، آيا شما نيز آنچه را وعيد پروردگارتان بود راست و درست يافتيد؟ مي گويند: آري. پس آواز دهنده اي ميان آنان آواز در مي دهد كه لعنت خدا بر ستمكاران.]
7 – آتشي كه قلب و جان انسان را مي گذازد؛ چه بسا شديدتر از عذاب هاي جسماني باشد؛ مثلا اگر كسي جواني كامل و متخلق به اخلاق پسنديده را از دست بدهد، قلبش چنان آتش مي گيرد كه از هر عذاب سوزان جسماني گدازنده تر است.
