پرسش :
جايگاه نيكوكاران را در قيامت از ديدگاه كتاب و سنت تبيين كنيد؟
پاسخ :
براي روشن شدن بحث در گام نخست، ناگزير به بيان مقدمه اي هستيم.
مقدمه: پاسخ به سؤال مذكور متوقف بر تبيين كيفيت معاد است كه آيا معاد جسماني است و يا روحاني، در صورتي كه معاد روحاني باشد مسأله ي استفاده و احتياج انسان به وسايل مادي در سراي ديگر به كلي منتفي خواهد بود و اگر معاد جسماني باشد، پاي ابزارهاي مادي نيز به ميا ن كشيده مي شود نفي كامل آنها پذيرفتني نخواهد بود، البته در اين صورت سخن درباره ي كيفيت و چگونگي اين ابزارها، باب جديد از بحث را پيش روي ما مي گشايد.
بايد توجه داشت كه نظريه ي مشهور ميان علماي جهان اسلام اعم از اهل سنت و شيعيان مؤيد معاد روحاني توأم با جسماني است كه بر طبق آن، نفس و روح انسان به همراه بدن ولي در سراي ديگر حاضر شده و هماهنگ با صفات و دستاوردهاي دنيوي، مشمول نعمت هاي بهشتي و يا عذاب هاي تلخ دوزخي خواهد شد. از اين روست كه آيات قرآن كريم در مقام بيان اوصاف بهشت و دوزخ به دو دسته از نعمت ها و عذاب هاي مادي و معنوي اشاره مي كند كه متناسب با معاد جسماني و روحاني انسان است (ر.ك: سبحاني، جعفر، منشور جاويد، ج 9، فصل هفتم و هشتم، مؤسسه امام صادق قم، 1369، چاپ اول).
از آنجا كه سؤال پرسشگر محترم پيرامون بهشت است بحث را حول همين محور متمركز مي كنيم. خداوند متعال در برخي از آيات قرآن از لذت خشنودي خدا(توبه، آيه 72) و لقاء محبوب به عنوان برخي نعمت هاي روحاني بهشت نام مي برد و در آيات فراوان ديگر نعمت هاي مادي و جسماني بسيار ديگري را از قبيل باغ ها، جويبارها، تخت ها، ميوه ها، خدمتكاران، قصرها، حوريان، لباس هاي فاخر و... بر مي شمرد (الرحمن- واقعه) كه بدون شك استفاده از اين نعمت ها همراه با به كار بردن ابزارهاي مادي خواهد بود اما بايد توجه داشت كه آن سرا با جهان كنوني تفاوت بسيار زياد دارد و نحوه ي استفاده از ابزارهاي مادي و كيفيت آنها نيز با وسايل كنوني بسيار متفاوت است كه البته فهم قاصر ما از درك اين امور عاجز است.
اينك از باب نمونه دو حديث در اين باره ذكر مي كنيم كه نشان دهنده تفاوت ها در استفاده از ابزارهاي مادي در آن سراست.
پيامبر گرامي اسلام در تفسير آيه ي بيست و يكم سوره ي واقعه «ولحم طير مما يشتهون؛ و گوشت پرندگان از آنچه خوش دارند» فرمودند: «انك لتنظر الي الطير في الجنه فتشتهيه فيخربين ذلك مشويا؛ همانا تو نگاه مي كني به پرنده در بهشت و ميل به خوردن آن پيدا مي كني همان حال بريان شده در نزد تو مي افتد» (طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، ج 19، ص 127، انتشارات اسماعيليان قم).
همچنين در تفسير مجمع البيان در ذيل آيه ي چهاردهم سوره ي الحاقه «و ذللت قطوفها تذليلا؛ و ميوه هايش براي چيدن رام است» مي خوانيم كه منظور از اين آيه آن است كه ميوه هاي بهشتي مسخر آنها مي شود و اخذ ميوه هايش آنان است اگر بلند شود ميوه به اندازه او بلند مي شود و بالا مي آيد و اگر بنشيند ميوه پايين مي آيد تا دستش برسد و اگر بخوابد پايين مي آيد تا دستش برسد(طبرسي، مجمع البيان، ج 10، ص 621، دارالمعرفه).
يكم. از نظر قرآن كريم و روايات اسلامي، همان طوري كه اهل جهنم به تناسب بديهايشان سختي و عذابشان گوناگون است؛ اهل بهشت نيز به فراخور اعمالشان داراي درجات و كمالات مختلفاند. از اين رو بهشت داراي مراتب و درجات متفاوت است:
«فأولئك لهم الدرجات العلي ؛ اهل ايمان و عمل صالح داراي درجات عالي هستند» (طه (20)، آيه 75.)
«والآخره اكبر درجات ؛ درجات آخرت و برتريهايش از اين هم بيشتر است» (اسراء (17)، آيه 22.)
دوم. با عنايت به مطلب نخست، در بهشت نعمتهاي گوناگوني وجود دارد كه اهل ايمان و عمل صالح از آن بهرهمند ميشوند. اما برترين و بهترين لذتها، محبت و خشنودي خداوند متعال است. و به تعبير ديگر هيچ لذتي در بهشت به درجه خشنودي و محبت الهي براي انسان بهشتي شادي بخش نيست و حتي لذتهاي ديگر در پرتو اين لذت ارزشمند مينمايد. قرآن در آيات متعددي بدان اشاره ميكند كه در اينجا به ذكر يك آيه ميپردازيم:
(وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبة و جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم ؛ خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغهايي از بهشت وعده داده كه نهرها از زير درختانش جاري است، جاودانه در آن خواهند ماند، و مسكنهاي پاكيزه اي در بهشتهاي جاويدان [نصيب آنان ساخته] و [خوشنودي] و رضاي خدا [از همه اينها] برتر است و پيروزي بزرگ همين است» (توبه (9)، آيه 72.)
البته اين لذت و رضوان الهي، از آنِ كساني است كه در دنيا همه اعمال خود را بر پايه رضاي خداوند قرار داده باشند، يعني، عباداتشان بر اصل حب و حمد الهي استوار شده باشد. چنان كه در كلام نوراني امير مؤمنان(ع) آمده است:
«ان قوما عبدوا الله رغبه فتلك عباده التجار، و ان قوما عبدوا الله رهبه فتلك عباده العبيد، و ان قوما عبدوا الله شكرا فتلك عباده الاحرار»؛ «همانا گروهي خدا را به انگيزه بهشت ميپرستند كه اين عبادت تاجران و سوداگران است، و گروهي نيز خدا را به جهت هراس و عذاب جهنم عبادت ميكنند كه اين شيوه بردگان است، و نيز گروهي خدا را به خاطر شكر و سپاسش ميپرستند كه اين شيوه عبادت آزادگان است» (نهج البلاغه، حكمت 237؛ اصول كافي، ج2، ص68، ح5.)
امام علي عبادت خود را از نوع گروه سوم ميداند و ميفرمايد: «الهي ما عبدتك خوفا من عقابك و لا طمعا في ثوابك و لكن وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك»؛ «معبودا! هيچ گاه تو را به جهت ترس از عذاب و يا طمع به پاداش نپرستيدم؛ بلكه چون تو را شايسته عبادت يافتم، بندگي ميكنم» (بحارالانوار، ج41، ص14.)
در روايات امامان معصوم نيز محبت و خشنودي خداوند به عنوان پاكترين و زيباترين لذت اهل بهشت خوانده شده است. امير مؤمنان(ع) در بيان علت آن ميفرمايد: اهل بهشت هنگامي كه با نعمتهاي گوناگون در بهشت روبه رو ميشوند، دلهايشان چنان از وجد و سرور افروخته ميگردد كه زبان به سپاس و شكر الهي ميگشايند و همه آن نعمتها را در برابر رضوان خداوند ناچيز مينگرند و هدف نهايي را در اين ميدانند كه قرآن بازگو ميفرمايد: «و آخر دعويهم ان الحمد لله رب العالمين»؛ «و آخرين سخنان اهل بهشت اين است كه حمد مخصوص پروردگار عالميان است» (يونس (10)، آيه، 10.)
امام سجاد(ع) نيز با تكيه بر بيان قرآن ميفرمايد: «خداوند به اهل بهشت در بهشت ميفرمايد: بهترين لذت براي شما، رضايت و محبت من است» (ميزان الحكمه، ج1، ص433، باب 557، ح2613.)
نكته پاياني آنكه قرب الهي - كه موجب رضا و رضوان عظيم خداوند است - در واقع بالاترين كمالي است كه فطرت انسان در پي آن ميرود. پس همان طوري كه ارتباط با خدا در دنيا، زندگي آدمي را در همه ابعادش آرامش بخش ميكند؛ در آخرت برترين آرزوها همين رضايت الهي است كه هر نعمت ديگري در پرتو آن لذت آفرين خواهد بود. راه رسيدن به بهشت نيز چيزي جز كسب رضايت الهي از طريق اطاعت پروردگار و ترك معاصي نيست.
اما چنانچه منظور شما از نيكوكاران ، نيكوكاران غير مسلمان باشند ، توجه به چند نكته ضروري است: الف) عوامل دخيل در بررسي و پاداش عمل در قيامت. ب) اقسام كافران و چگونگي محاكمه آنها در قيامت.
الف ) ارزش اعمال آدميان به دو عامل بستگي دارد و فقدان هر يك از آنها عمل را فاقد ارزش ميسازد. آن دو عامل عبارت است از:
1) حسن فعلي. يعني نيكو بودن ذات عمل. مانند راستي ايثار و...
2) حسن فاعلي. يعني انجام عمل بر اساس انگيزهاي نيكو و صالح. بنابراين نه تنها كافران بلكه اگر درميان مسلمانان نيز كسي عمل بسيار خوبي را با انگيزههاي نادرست انجام بدهد قابل تحسين و ستايش و پاداش نيست. مثلا اگر كسي نسبت به يتيمي خدمات بسيار ارزندهاي انجام دهد و سپس روشن شود كه وي از اين امور مقاصد نادرستي داشته نه تنها تمجيد نميشود بلكه چه بسا مورد ملامت و سرزنش نيز قرار گيرد. از طرف ديگر حسن فاعلي دايره وسيعي دارد و منحصر به انگيزهها نيست. بلكه شامل ابعاد اعتقادي فرد نيز ميشود.
بر اين اساس اعمال كافران قبول نميشود و هيچ منافاتي با عدل الهي نيز ندارد. زيرا آنان اولاً به خاطر انكار ربوبيت حضرت حق و يا ساير ضروريات و اصول دين، مستحق عقابند. ثانيا، آنان اعمال نيك را به قصد رضاي الهي و اطاعت امر او به جا نياوردهاند تا استحقاق ثواب و پاداش الهي را داشته باشند. اما در عين حال خداوند كافراني را كه اعمال نيك انجام دادهاند با لطف خود پاداش ميدهد. بدين صورت كه در دنيا براي آنان جبران ميكند و پاداش دنيوي (مثل بهرهمندي از سلامتي و سعه رزق و...) ميدهد و يا از شدت عذاب اخروي آنها كاسته ميشود. البته بايد توجه داشت كه كفار نيز اقسامي دارند از جمله:
1) كفاري كه جاهل قاصرند و نتوانستهاند راه حقيقت و ايمان را - آن چنان كه بايد - دريابند و از همين رو در كفر خود فروماندهاند. اين گروه در قرآن «مرجون لامر الله» معرفي شدهاند و بعيد نيست نسبت به اعمال صالح خود - در صورتي كه با انگيزههاي خائنانه همراه نباشد و مثلا بر اساس عواطف پاك انساني و نوع دوستي باشد - به گونهاي متناسب حالشان پاداش داده شوند.
2) دسته ديگر معاندان و مكابران حق ستيزند. يعني كساني كه راه حق برايشان آشكار بوده يا ميتوانستند به خوبي آن را باز شناسند و ايمان آورند ولي در برابر راه خدا از روي عمد و علم به مبارزه و پيكار برخاسته و بر گمراهي خود تعصب و لجاجت ورزيدهاند. اين گروه به كلي حسن فاعلي را از دست دادهاند و گرفتار چنان ظلم عظيمي گشتهاند كه هيچ عمل نيكي برايشان سودمند نيست. از اين رو قرآن مجيد درباره آنان ميفرمايد: «فلانقيم لهم يوم القيامة وزنا؛ در قيامت براي آنان ميزان سنجش كردار قرار نميدهيم» كهف، آيه 105). زيرا وضع آنان بدتر از آن است كه اين اعمال جزئي برايشان سودمند افتد.
www.eporsesh.com
براي روشن شدن بحث در گام نخست، ناگزير به بيان مقدمه اي هستيم.
مقدمه: پاسخ به سؤال مذكور متوقف بر تبيين كيفيت معاد است كه آيا معاد جسماني است و يا روحاني، در صورتي كه معاد روحاني باشد مسأله ي استفاده و احتياج انسان به وسايل مادي در سراي ديگر به كلي منتفي خواهد بود و اگر معاد جسماني باشد، پاي ابزارهاي مادي نيز به ميا ن كشيده مي شود نفي كامل آنها پذيرفتني نخواهد بود، البته در اين صورت سخن درباره ي كيفيت و چگونگي اين ابزارها، باب جديد از بحث را پيش روي ما مي گشايد.
بايد توجه داشت كه نظريه ي مشهور ميان علماي جهان اسلام اعم از اهل سنت و شيعيان مؤيد معاد روحاني توأم با جسماني است كه بر طبق آن، نفس و روح انسان به همراه بدن ولي در سراي ديگر حاضر شده و هماهنگ با صفات و دستاوردهاي دنيوي، مشمول نعمت هاي بهشتي و يا عذاب هاي تلخ دوزخي خواهد شد. از اين روست كه آيات قرآن كريم در مقام بيان اوصاف بهشت و دوزخ به دو دسته از نعمت ها و عذاب هاي مادي و معنوي اشاره مي كند كه متناسب با معاد جسماني و روحاني انسان است (ر.ك: سبحاني، جعفر، منشور جاويد، ج 9، فصل هفتم و هشتم، مؤسسه امام صادق قم، 1369، چاپ اول).
از آنجا كه سؤال پرسشگر محترم پيرامون بهشت است بحث را حول همين محور متمركز مي كنيم. خداوند متعال در برخي از آيات قرآن از لذت خشنودي خدا(توبه، آيه 72) و لقاء محبوب به عنوان برخي نعمت هاي روحاني بهشت نام مي برد و در آيات فراوان ديگر نعمت هاي مادي و جسماني بسيار ديگري را از قبيل باغ ها، جويبارها، تخت ها، ميوه ها، خدمتكاران، قصرها، حوريان، لباس هاي فاخر و... بر مي شمرد (الرحمن- واقعه) كه بدون شك استفاده از اين نعمت ها همراه با به كار بردن ابزارهاي مادي خواهد بود اما بايد توجه داشت كه آن سرا با جهان كنوني تفاوت بسيار زياد دارد و نحوه ي استفاده از ابزارهاي مادي و كيفيت آنها نيز با وسايل كنوني بسيار متفاوت است كه البته فهم قاصر ما از درك اين امور عاجز است.
اينك از باب نمونه دو حديث در اين باره ذكر مي كنيم كه نشان دهنده تفاوت ها در استفاده از ابزارهاي مادي در آن سراست.
پيامبر گرامي اسلام در تفسير آيه ي بيست و يكم سوره ي واقعه «ولحم طير مما يشتهون؛ و گوشت پرندگان از آنچه خوش دارند» فرمودند: «انك لتنظر الي الطير في الجنه فتشتهيه فيخربين ذلك مشويا؛ همانا تو نگاه مي كني به پرنده در بهشت و ميل به خوردن آن پيدا مي كني همان حال بريان شده در نزد تو مي افتد» (طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، ج 19، ص 127، انتشارات اسماعيليان قم).
همچنين در تفسير مجمع البيان در ذيل آيه ي چهاردهم سوره ي الحاقه «و ذللت قطوفها تذليلا؛ و ميوه هايش براي چيدن رام است» مي خوانيم كه منظور از اين آيه آن است كه ميوه هاي بهشتي مسخر آنها مي شود و اخذ ميوه هايش آنان است اگر بلند شود ميوه به اندازه او بلند مي شود و بالا مي آيد و اگر بنشيند ميوه پايين مي آيد تا دستش برسد و اگر بخوابد پايين مي آيد تا دستش برسد(طبرسي، مجمع البيان، ج 10، ص 621، دارالمعرفه).
يكم. از نظر قرآن كريم و روايات اسلامي، همان طوري كه اهل جهنم به تناسب بديهايشان سختي و عذابشان گوناگون است؛ اهل بهشت نيز به فراخور اعمالشان داراي درجات و كمالات مختلفاند. از اين رو بهشت داراي مراتب و درجات متفاوت است:
«فأولئك لهم الدرجات العلي ؛ اهل ايمان و عمل صالح داراي درجات عالي هستند» (طه (20)، آيه 75.)
«والآخره اكبر درجات ؛ درجات آخرت و برتريهايش از اين هم بيشتر است» (اسراء (17)، آيه 22.)
دوم. با عنايت به مطلب نخست، در بهشت نعمتهاي گوناگوني وجود دارد كه اهل ايمان و عمل صالح از آن بهرهمند ميشوند. اما برترين و بهترين لذتها، محبت و خشنودي خداوند متعال است. و به تعبير ديگر هيچ لذتي در بهشت به درجه خشنودي و محبت الهي براي انسان بهشتي شادي بخش نيست و حتي لذتهاي ديگر در پرتو اين لذت ارزشمند مينمايد. قرآن در آيات متعددي بدان اشاره ميكند كه در اينجا به ذكر يك آيه ميپردازيم:
(وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساكن طيبة و جنات عدن و رضوان من الله اكبر ذلك هو الفوز العظيم ؛ خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغهايي از بهشت وعده داده كه نهرها از زير درختانش جاري است، جاودانه در آن خواهند ماند، و مسكنهاي پاكيزه اي در بهشتهاي جاويدان [نصيب آنان ساخته] و [خوشنودي] و رضاي خدا [از همه اينها] برتر است و پيروزي بزرگ همين است» (توبه (9)، آيه 72.)
البته اين لذت و رضوان الهي، از آنِ كساني است كه در دنيا همه اعمال خود را بر پايه رضاي خداوند قرار داده باشند، يعني، عباداتشان بر اصل حب و حمد الهي استوار شده باشد. چنان كه در كلام نوراني امير مؤمنان(ع) آمده است:
«ان قوما عبدوا الله رغبه فتلك عباده التجار، و ان قوما عبدوا الله رهبه فتلك عباده العبيد، و ان قوما عبدوا الله شكرا فتلك عباده الاحرار»؛ «همانا گروهي خدا را به انگيزه بهشت ميپرستند كه اين عبادت تاجران و سوداگران است، و گروهي نيز خدا را به جهت هراس و عذاب جهنم عبادت ميكنند كه اين شيوه بردگان است، و نيز گروهي خدا را به خاطر شكر و سپاسش ميپرستند كه اين شيوه عبادت آزادگان است» (نهج البلاغه، حكمت 237؛ اصول كافي، ج2، ص68، ح5.)
امام علي عبادت خود را از نوع گروه سوم ميداند و ميفرمايد: «الهي ما عبدتك خوفا من عقابك و لا طمعا في ثوابك و لكن وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك»؛ «معبودا! هيچ گاه تو را به جهت ترس از عذاب و يا طمع به پاداش نپرستيدم؛ بلكه چون تو را شايسته عبادت يافتم، بندگي ميكنم» (بحارالانوار، ج41، ص14.)
در روايات امامان معصوم نيز محبت و خشنودي خداوند به عنوان پاكترين و زيباترين لذت اهل بهشت خوانده شده است. امير مؤمنان(ع) در بيان علت آن ميفرمايد: اهل بهشت هنگامي كه با نعمتهاي گوناگون در بهشت روبه رو ميشوند، دلهايشان چنان از وجد و سرور افروخته ميگردد كه زبان به سپاس و شكر الهي ميگشايند و همه آن نعمتها را در برابر رضوان خداوند ناچيز مينگرند و هدف نهايي را در اين ميدانند كه قرآن بازگو ميفرمايد: «و آخر دعويهم ان الحمد لله رب العالمين»؛ «و آخرين سخنان اهل بهشت اين است كه حمد مخصوص پروردگار عالميان است» (يونس (10)، آيه، 10.)
امام سجاد(ع) نيز با تكيه بر بيان قرآن ميفرمايد: «خداوند به اهل بهشت در بهشت ميفرمايد: بهترين لذت براي شما، رضايت و محبت من است» (ميزان الحكمه، ج1، ص433، باب 557، ح2613.)
نكته پاياني آنكه قرب الهي - كه موجب رضا و رضوان عظيم خداوند است - در واقع بالاترين كمالي است كه فطرت انسان در پي آن ميرود. پس همان طوري كه ارتباط با خدا در دنيا، زندگي آدمي را در همه ابعادش آرامش بخش ميكند؛ در آخرت برترين آرزوها همين رضايت الهي است كه هر نعمت ديگري در پرتو آن لذت آفرين خواهد بود. راه رسيدن به بهشت نيز چيزي جز كسب رضايت الهي از طريق اطاعت پروردگار و ترك معاصي نيست.
اما چنانچه منظور شما از نيكوكاران ، نيكوكاران غير مسلمان باشند ، توجه به چند نكته ضروري است: الف) عوامل دخيل در بررسي و پاداش عمل در قيامت. ب) اقسام كافران و چگونگي محاكمه آنها در قيامت.
الف ) ارزش اعمال آدميان به دو عامل بستگي دارد و فقدان هر يك از آنها عمل را فاقد ارزش ميسازد. آن دو عامل عبارت است از:
1) حسن فعلي. يعني نيكو بودن ذات عمل. مانند راستي ايثار و...
2) حسن فاعلي. يعني انجام عمل بر اساس انگيزهاي نيكو و صالح. بنابراين نه تنها كافران بلكه اگر درميان مسلمانان نيز كسي عمل بسيار خوبي را با انگيزههاي نادرست انجام بدهد قابل تحسين و ستايش و پاداش نيست. مثلا اگر كسي نسبت به يتيمي خدمات بسيار ارزندهاي انجام دهد و سپس روشن شود كه وي از اين امور مقاصد نادرستي داشته نه تنها تمجيد نميشود بلكه چه بسا مورد ملامت و سرزنش نيز قرار گيرد. از طرف ديگر حسن فاعلي دايره وسيعي دارد و منحصر به انگيزهها نيست. بلكه شامل ابعاد اعتقادي فرد نيز ميشود.
بر اين اساس اعمال كافران قبول نميشود و هيچ منافاتي با عدل الهي نيز ندارد. زيرا آنان اولاً به خاطر انكار ربوبيت حضرت حق و يا ساير ضروريات و اصول دين، مستحق عقابند. ثانيا، آنان اعمال نيك را به قصد رضاي الهي و اطاعت امر او به جا نياوردهاند تا استحقاق ثواب و پاداش الهي را داشته باشند. اما در عين حال خداوند كافراني را كه اعمال نيك انجام دادهاند با لطف خود پاداش ميدهد. بدين صورت كه در دنيا براي آنان جبران ميكند و پاداش دنيوي (مثل بهرهمندي از سلامتي و سعه رزق و...) ميدهد و يا از شدت عذاب اخروي آنها كاسته ميشود. البته بايد توجه داشت كه كفار نيز اقسامي دارند از جمله:
1) كفاري كه جاهل قاصرند و نتوانستهاند راه حقيقت و ايمان را - آن چنان كه بايد - دريابند و از همين رو در كفر خود فروماندهاند. اين گروه در قرآن «مرجون لامر الله» معرفي شدهاند و بعيد نيست نسبت به اعمال صالح خود - در صورتي كه با انگيزههاي خائنانه همراه نباشد و مثلا بر اساس عواطف پاك انساني و نوع دوستي باشد - به گونهاي متناسب حالشان پاداش داده شوند.
2) دسته ديگر معاندان و مكابران حق ستيزند. يعني كساني كه راه حق برايشان آشكار بوده يا ميتوانستند به خوبي آن را باز شناسند و ايمان آورند ولي در برابر راه خدا از روي عمد و علم به مبارزه و پيكار برخاسته و بر گمراهي خود تعصب و لجاجت ورزيدهاند. اين گروه به كلي حسن فاعلي را از دست دادهاند و گرفتار چنان ظلم عظيمي گشتهاند كه هيچ عمل نيكي برايشان سودمند نيست. از اين رو قرآن مجيد درباره آنان ميفرمايد: «فلانقيم لهم يوم القيامة وزنا؛ در قيامت براي آنان ميزان سنجش كردار قرار نميدهيم» كهف، آيه 105). زيرا وضع آنان بدتر از آن است كه اين اعمال جزئي برايشان سودمند افتد.
www.eporsesh.com
