پرسش :
در مورد تخریب مرقد مطهر امام حسین علیه السلام نقل های متعددی وجود دارد ، نقل صحیح کدام است؟ با وجود تخریب قبر چگونه محل دقیق مرقد قابل تعیین است؟
پاسخ :
توضیح این که چند نقل قول در مورد مقبره امام حسین علیه السلام وجود دارد:
1. هارون الرشید را در حالى پشت سر گذاشتم که قبر حسین ـ علیه السلام ـ را خراب کرده و دستور داده بود که درخت سدرى را که آنجا بود به عنوان نشانه قبر براى زوار، و سایه بانى براى آنان قطع کنند. (تاریخ الشیعه، محمد حسین المظفری، ص89، بحارالانوار، ج45، ص39 )
2. قبر شریف آن حضرت مورد تعرض و دشمنى متوکل عباسى قرار گرفت. او به توسط گروهى از لشکریانش قبر را احاطه کرد تا زائران به آن دسترسی نداشته باشند و به تخریب قبر و کشت و کار در زمین آنجا دستور داد. (اعیان الشیعه، ج1، ص628، تراث کربلا، ص34؛ بحارالانوار، ج45، ص397)
3. سال 236 متوکل دستور داد که قبر حسین بن على ـ علیه السلام ـ و خانه هاى اطراف آن و ساختمان هاى مجاور را ویران کردند و امر کرد که جاى قبر را شخم زدند و بذر افشاندند و آب بستند و از آمدن مردم به آنجا جلوگیرى کردند. (همان) از این دست نقل قول ها بسیار است که تنها به سه مورد اشاره شد.
پس از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ امام سجاد ـ علیه السلام ـ با کمک طایفه بنی اسد پیکر پاک امام و یارانش را در همان جایی که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند. در ابتدای امر، همان برآمدگی خاک ها نشان قبرها بودند ولی اولین بار در دوره حکومت مختار ثقفی بقعه ای بر آن ساخته شد.[1] بعد از آن با گذشت زمان برای این مرقدهای شریفه فراز و نشیب هایی به وجود آمد؛ از آنجا که قبر شریف امام حسین ـ علیه السلام ـ و اصحاب باوفایش می توانست تقویت کننده ارتباط عاطفی توده مردم با طرز تفکر شیعی و ائمه باشد، این مساله برای حاکمان قابل تحمل نبود. از این رو اقدام به تخریب آثار و بناهای اهلبیت می کردند.
اولین بار توسط هارون الرشید بنای قبر خراب شد و درخت سدری که به عنوان سایبان زائران بود قطع گردید.[2] در دوره متوکل هم دوباره تخریب بنای قبور و خانه اطراف صورت گرفت. یکی در سال 236 و دیگری در سال 247ق.[3] این که جای دقیق قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بعد از خراب شدن و شخم زدن چگونه تعیین شد، در این رابطه مطالبی ارائه می شود که امید است شبهه ای که ممکن است در این زمینه ایجاد شود برطرف گردد.
1. درخت سدر را که به عنوان نشانه قبر ذکر کرده اند این مطلب درست نیست چرا که در زمان هارون الرشید قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بنا و گنبد و خادم داشته و طوری نبوده که در بیابان خشک و خالی باشد تا آن درخت به عنوان نشانه قبر معرفی گردد. درخت مذکور فقط به عنوان سایبان زائرین و بیرون از بارگاه شریف بوده است.
2. مردم اطراف قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ به خصوص به موضع قبر شریف قبلاً اطلاع داشتند و محدودة آن را می دانستند . از جمله قبیله بنی اسد در آن حوالی زندگی می کردند و نیاکان ایشان بودند که امام را دفن کردند ، علاوه بر آنها شیعیان و پیروان اهل بیت در نقاط مختلف ارتباط مستمر و انس با این بارگاه داشتند.
3. موقع شخم زدن و خراب کردن قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ کراماتی ظاهر شد که مأمورین و کسانی که در آن حوالی بودند شاهد این کرامات بودند. از این روی بعد از مدتی همین افراد، مکان قبر را مشخص کردند.
چنان که گفته شده وقتی که خواستند بارگاه قبور را شخم بزنند ، حیوانات شخم زن، از نزدیک شدن به قبر خودداری کردند و پافشاری تخریب گران هیچ سودی نداشت.[4]
4. ابوالفرج اصفهانی نقل می کند : یکی از علاقه مندان امام حسین ـ علیه السلام ـ گفت : مدتی بود که از ترس متوکل و مأمورانش نتوانسته بودم به زیارت قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بروم ، لذا دل به دریا زدم و همراه عطاری راهی کربلا شدیم. نیمه شب دور از چشم نگهبانان به حرم امام رسیدیم من و آن عطار برای این که قبر را پیدا کنیم مشت مشت خاک را بو می کشیدیم و بدین ترتیب جهت و محل قبل را می شناختیم ، سرانجام به قبر رسیدیم و زیارت نمودیم. و پس از آن علاماتی نصب کردیم که بعد از مرگ متوکل با گروهی از شیعیان و آل ابوطالب به محل قبر رفته، آن را دوباره بنا کردیم.[5]
5. بر اساس گزارشات معتبر بعد از شخم زدن، آب را به آن منطقه هدایت کردند و آب همه جا را فرا گرفت و در گرد حرم شریف حلقه زد و مانند جزیره ای آنجا را فرا گرفت. از این روی نام این محل جزیره مانند را به خاطر گردیدن آب «حائر» نامیدند.[6]
6. مردم از راهنمایی ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در جهت تعیین دقیق محل قبر راهنمایی می گرفتند و ائمه با نشانه هایی محل دفن شهدا را مشخص می کردند.
7. هشام کلبی می گوید: بعد از چهل روز از اقدام متوکل و خروج نیروهایش از کربلا، مردی از قبیله بنی اسد که در آن اطراف می زیست در حالی که مرقد امام حسین ـ علیه السلام ـ را نشان کرد خاک را می بویید و می گریید و می گفت: هر چند دشمنان حسین برآنند که قبرش را پنهان کنند، لیکن بوی خوش قبر،خود نشان آن است.[7]
8. شاهد دیگر بر محل دقیق قبر، اقدام ابراهیم مجاب است. وی پسر محمد عابد و نوه امام کاظم ـ علیه السلام ـ و نخستین کسی است که همراه با فرزندش به کربلا مهاجرت کرد و در سال 247ق در آنجا توطن کرد، یعنی درست سالی که قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ توسط متوکل تخریب شد. ابراهیم که به وی ضریر کوفی نیز گفته می شد تا پایان عمر مجاور حائر حسینی بود و در همانجا وفات کرد و قبرش در حرم حسینی است. او را از این جهت ابراهیم مجاب گویند که وقتی به حرم رسید رو به قبر کرده گفت: «السلام علیک یا جداه» از درون قبر صدا آمد «و علیک السلام یا ولدی»[8] از اینروی به او ابراهیم مجاب گویند ، یعنی کسی که جواب سلام خود را از امام حسین ـ علیه السلام ـ شنید.
بنابراین دشمنان اهلبیت با تمام توان خواستند نور حسینی خاموش شود و در این راستا به هر اقدامی دست زدند ، لکن اراده الهی بر خلاف خواست دشمنان بود. دوستداران اهلبیت ـ علیهم السلام ـ در روزگاری که خفقان در اوج خود بود از مرقد امام حسین ـ علیه السلام ـ غافل نشدند و همچنین با توجه به کراماتی که از قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ ظاهر گشت و به همت اهالی اطراف حائر حسینی، محل دقیق قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ هیچ گاه گم نشده است.
به قول شاعر:
مدعی خواست که از بیخ کند ریشه ما غافل از اینکه خدا هست در اندیشه ما
منابع بیشتر برای مطالعه:
1ـ نگاه نو به جریان عاشورا، جمعی از نویسندگان.
2ـ فرهنگ عاشورا، جواد محدثی.
3ـ عتبات عالیات، اصغر قائدان.
پاورقی ها:
[1]. قائدان، اصغر، عتبات عالیات، تهران، مشعر، 1383ش، ص102.
[2]. کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1368ش، ج5، ص264.
[3]. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بیروت، دارالمعرفه، بی تا، ص487.
[4]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق، ص325.
[5]. اصفهانی، همان، ص479.
[6]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق، ج86، ص89.
[7]. ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق، ج8، ص221.
[8]. سلمان، آل طعمه، تراث کربلا، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1403ق، ص106؛ قائدان، همان، ص122.
منبع: اندیشه قم
توضیح این که چند نقل قول در مورد مقبره امام حسین علیه السلام وجود دارد:
1. هارون الرشید را در حالى پشت سر گذاشتم که قبر حسین ـ علیه السلام ـ را خراب کرده و دستور داده بود که درخت سدرى را که آنجا بود به عنوان نشانه قبر براى زوار، و سایه بانى براى آنان قطع کنند. (تاریخ الشیعه، محمد حسین المظفری، ص89، بحارالانوار، ج45، ص39 )
2. قبر شریف آن حضرت مورد تعرض و دشمنى متوکل عباسى قرار گرفت. او به توسط گروهى از لشکریانش قبر را احاطه کرد تا زائران به آن دسترسی نداشته باشند و به تخریب قبر و کشت و کار در زمین آنجا دستور داد. (اعیان الشیعه، ج1، ص628، تراث کربلا، ص34؛ بحارالانوار، ج45، ص397)
3. سال 236 متوکل دستور داد که قبر حسین بن على ـ علیه السلام ـ و خانه هاى اطراف آن و ساختمان هاى مجاور را ویران کردند و امر کرد که جاى قبر را شخم زدند و بذر افشاندند و آب بستند و از آمدن مردم به آنجا جلوگیرى کردند. (همان) از این دست نقل قول ها بسیار است که تنها به سه مورد اشاره شد.
پس از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ امام سجاد ـ علیه السلام ـ با کمک طایفه بنی اسد پیکر پاک امام و یارانش را در همان جایی که محل شهادت آنان بود به خاک سپردند. در ابتدای امر، همان برآمدگی خاک ها نشان قبرها بودند ولی اولین بار در دوره حکومت مختار ثقفی بقعه ای بر آن ساخته شد.[1] بعد از آن با گذشت زمان برای این مرقدهای شریفه فراز و نشیب هایی به وجود آمد؛ از آنجا که قبر شریف امام حسین ـ علیه السلام ـ و اصحاب باوفایش می توانست تقویت کننده ارتباط عاطفی توده مردم با طرز تفکر شیعی و ائمه باشد، این مساله برای حاکمان قابل تحمل نبود. از این رو اقدام به تخریب آثار و بناهای اهلبیت می کردند.
اولین بار توسط هارون الرشید بنای قبر خراب شد و درخت سدری که به عنوان سایبان زائران بود قطع گردید.[2] در دوره متوکل هم دوباره تخریب بنای قبور و خانه اطراف صورت گرفت. یکی در سال 236 و دیگری در سال 247ق.[3] این که جای دقیق قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بعد از خراب شدن و شخم زدن چگونه تعیین شد، در این رابطه مطالبی ارائه می شود که امید است شبهه ای که ممکن است در این زمینه ایجاد شود برطرف گردد.
1. درخت سدر را که به عنوان نشانه قبر ذکر کرده اند این مطلب درست نیست چرا که در زمان هارون الرشید قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بنا و گنبد و خادم داشته و طوری نبوده که در بیابان خشک و خالی باشد تا آن درخت به عنوان نشانه قبر معرفی گردد. درخت مذکور فقط به عنوان سایبان زائرین و بیرون از بارگاه شریف بوده است.
2. مردم اطراف قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ به خصوص به موضع قبر شریف قبلاً اطلاع داشتند و محدودة آن را می دانستند . از جمله قبیله بنی اسد در آن حوالی زندگی می کردند و نیاکان ایشان بودند که امام را دفن کردند ، علاوه بر آنها شیعیان و پیروان اهل بیت در نقاط مختلف ارتباط مستمر و انس با این بارگاه داشتند.
3. موقع شخم زدن و خراب کردن قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ کراماتی ظاهر شد که مأمورین و کسانی که در آن حوالی بودند شاهد این کرامات بودند. از این روی بعد از مدتی همین افراد، مکان قبر را مشخص کردند.
چنان که گفته شده وقتی که خواستند بارگاه قبور را شخم بزنند ، حیوانات شخم زن، از نزدیک شدن به قبر خودداری کردند و پافشاری تخریب گران هیچ سودی نداشت.[4]
4. ابوالفرج اصفهانی نقل می کند : یکی از علاقه مندان امام حسین ـ علیه السلام ـ گفت : مدتی بود که از ترس متوکل و مأمورانش نتوانسته بودم به زیارت قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ بروم ، لذا دل به دریا زدم و همراه عطاری راهی کربلا شدیم. نیمه شب دور از چشم نگهبانان به حرم امام رسیدیم من و آن عطار برای این که قبر را پیدا کنیم مشت مشت خاک را بو می کشیدیم و بدین ترتیب جهت و محل قبل را می شناختیم ، سرانجام به قبر رسیدیم و زیارت نمودیم. و پس از آن علاماتی نصب کردیم که بعد از مرگ متوکل با گروهی از شیعیان و آل ابوطالب به محل قبر رفته، آن را دوباره بنا کردیم.[5]
5. بر اساس گزارشات معتبر بعد از شخم زدن، آب را به آن منطقه هدایت کردند و آب همه جا را فرا گرفت و در گرد حرم شریف حلقه زد و مانند جزیره ای آنجا را فرا گرفت. از این روی نام این محل جزیره مانند را به خاطر گردیدن آب «حائر» نامیدند.[6]
6. مردم از راهنمایی ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ در جهت تعیین دقیق محل قبر راهنمایی می گرفتند و ائمه با نشانه هایی محل دفن شهدا را مشخص می کردند.
7. هشام کلبی می گوید: بعد از چهل روز از اقدام متوکل و خروج نیروهایش از کربلا، مردی از قبیله بنی اسد که در آن اطراف می زیست در حالی که مرقد امام حسین ـ علیه السلام ـ را نشان کرد خاک را می بویید و می گریید و می گفت: هر چند دشمنان حسین برآنند که قبرش را پنهان کنند، لیکن بوی خوش قبر،خود نشان آن است.[7]
8. شاهد دیگر بر محل دقیق قبر، اقدام ابراهیم مجاب است. وی پسر محمد عابد و نوه امام کاظم ـ علیه السلام ـ و نخستین کسی است که همراه با فرزندش به کربلا مهاجرت کرد و در سال 247ق در آنجا توطن کرد، یعنی درست سالی که قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ توسط متوکل تخریب شد. ابراهیم که به وی ضریر کوفی نیز گفته می شد تا پایان عمر مجاور حائر حسینی بود و در همانجا وفات کرد و قبرش در حرم حسینی است. او را از این جهت ابراهیم مجاب گویند که وقتی به حرم رسید رو به قبر کرده گفت: «السلام علیک یا جداه» از درون قبر صدا آمد «و علیک السلام یا ولدی»[8] از اینروی به او ابراهیم مجاب گویند ، یعنی کسی که جواب سلام خود را از امام حسین ـ علیه السلام ـ شنید.
بنابراین دشمنان اهلبیت با تمام توان خواستند نور حسینی خاموش شود و در این راستا به هر اقدامی دست زدند ، لکن اراده الهی بر خلاف خواست دشمنان بود. دوستداران اهلبیت ـ علیهم السلام ـ در روزگاری که خفقان در اوج خود بود از مرقد امام حسین ـ علیه السلام ـ غافل نشدند و همچنین با توجه به کراماتی که از قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ ظاهر گشت و به همت اهالی اطراف حائر حسینی، محل دقیق قبر امام حسین ـ علیه السلام ـ هیچ گاه گم نشده است.
به قول شاعر:
مدعی خواست که از بیخ کند ریشه ما غافل از اینکه خدا هست در اندیشه ما
منابع بیشتر برای مطالعه:
1ـ نگاه نو به جریان عاشورا، جمعی از نویسندگان.
2ـ فرهنگ عاشورا، جواد محدثی.
3ـ عتبات عالیات، اصغر قائدان.
پاورقی ها:
[1]. قائدان، اصغر، عتبات عالیات، تهران، مشعر، 1383ش، ص102.
[2]. کلینی، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1368ش، ج5، ص264.
[3]. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بیروت، دارالمعرفه، بی تا، ص487.
[4]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق، ص325.
[5]. اصفهانی، همان، ص479.
[6]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق، ج86، ص89.
[7]. ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق، ج8، ص221.
[8]. سلمان، آل طعمه، تراث کربلا، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1403ق، ص106؛ قائدان، همان، ص122.
منبع: اندیشه قم
