حدیث آثار یقین

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به امام علی علیه السلام فرمودند:

یا عَلی، اِنَّ مِنَ الیقینِ أن لَاتُرضِی اَحَداً بِسَخَطِ اللهِ وَ لاتَحمَدَ اَحَداً بِما آتاکَ اللهُ وَ لا تَذُمَّ اَحَداً عَلی مَا لَم یؤتِکَ اللهُ فإنَّ الرِّزقَ لایجُرُّهُ حِرصُ حَریصٍ وَ لاتَصرِفُهُ کَراهَةُ کارِهٍ اِنَّ اللهَ بِحُکمِهِ وَ فَضلِهِ جَعَلَ الرَّوحَ وَ الفَرَحَ فِی الیقینِ وَ الرِّضا وَ جَعَلَ الهَمَّ وَ الحُزنَ فِی الشَّکِّ وَ السُّخطِ.

ای علی، از آثار یقین این است که رضایت هیچ کس را با خشم خداوند به دست نیاری و کسی را بر نعمتی که خدا به تو داده نستایی واحدی را بر چیزی که خدا از تو دریغ فرموده نکوهش نکنی، چه روزی را نه حرص حریصان جلب کند و نه بی میلی کسان واپس زند. خداوند به حکمت و فضل خود آسایش و خوشی را در یقین و رضا (به قضا و قدر) قرار داده و غصّه و اندوه را در شک و نارضایی.

بحارالانوار، ج 77، ص 61

شرح حدیث توسط حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:

«یقین» نقطه‌ی مقابل «شک» است چنانکه علم نقطه‌ی مقابل جهل، و به معنی وضوح و ثبوت چیزی آمده است. از اخبار و روایات استفاده می‌شود که به مرحله‌ی عالی ایمان «یقین» گفته می‌شود. امام باقر علیه السلام فرمود: «ایمان یک درجه از اسلام بالاتر است و تقوا یک درجه از ایمان بالاتر و یقین یک درجه برتر از تقواست».
سپس افزود: «در میان مردم چیزی کمتر از یقین تقسیم نشده است».
راوی پرسید یقین چیست؟ فرمود: «حقیقت یقین، توکّل بر خدا و تسلیم در برابر ذات پاک او و رضا به قضای الهی و واگذاری تمام کارهای خویش به خداوند است».
برتری مقام یقین از مقام تقوا و ایمان و اسلام چیزی است که در روایات دیگر نیز روی آن تأکید شده.
در حدیثی از امام صادق علیه السلام می‌خوانیم که فرمود: «از نشانه‌های یقین مردم مسلمان این است که مردم را با خشم الهی از خود خشنود نکند و آنها را بر چیزی که خداوند از آنها دریغ کرده ملامت نکند (آنها را مسؤول محرومیت خود نشمارد) در این صورت خداوند به خاطر عدل و دادش، آرامش خاصّی را در سراسر قلب و جان او برقرار می‌سازد».
ولی با این حال برای یقین مراتبی است که در آیات 1 - 8 سوره‌ی تکاثر و آیه‌ی 95 سوره‌ی واقعه به آن اشاره شده و آن سه مرحله است:
1. علم الیقین:
و آن این است که انسان از دلایل مختلف به چیزی ایمان آورَد، مانند کسی که با مشاهده‌ی دود به وجود آتش ایمان پیدا می‌کند.
2. عین الیقین:
و آن در جایی است که انسان به مرحله‌ی مشاهده می‌رسد و با چشم خود مثلاً آتش را مشاهده می‌کند.
3. حقّ الیقین:
و آن مانند کسی است که وارد آتش شود و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متّصف گردد و این بالاترین مرحله‌ی یقین است.
در حقیقت مرحله‌ی اوّل جنبه‌ی عمومی دارد و مرحله‌ی دوم برای پرهیزکاری است و مرحله‌ی سوم مخصوص خاصّان و مقرّبان.
در حدیثی آمده است که خدمت رسول خدا صلّی الله علیه و آله عرض کردند: شنیده‌ایم برخی یاران عیسی علیه السلام روی آب راه می‌رفتند! فرمود: اگر یقینشان از آن محکم‌تر بود بر هوا راه می‌رفتند. (1)

پی‌نوشت‌:
1. رجوع شود به: تفسیر نمونه، ذیل آیات 1- 8 سوره‌ی تکاثر.

منبع‌: انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)، آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ اول، 1390.