حدیث آثار یتیم نوازی
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به امام علی علیه السلام فرمودند:
یا عَلی، مَن کَفی یتیماً فِی نَفَقَةٍ بِمالِهِ حَتّی یستَغنِی وَجَبَتَ لَهُ الجَنَّةُ اَلبَتَّةَ. یا عَلی، مَن مَسَحَ یدَهُ عَلی رَأسِ یتیمٍ تَرَحُّماً لَهُ أعطاهُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ بِکُلِّ شَعرَةٍ نُوراً یومَ القِیامَةِ.
ای علی، کسی که کفایت کند یتیمی را در انفاق به مالش تا اینکه آن یتیم بی نیاز گردد البتّه واجب می‌شود برای او رفتن به بهشت.
ای علی، هر کس به عنوان نوازش دست بر سر یتیمی کشد، به تعداد هر مویی که دست او از آن می‌گذرد در روز قیامت نوری خواهد داشت.
ای علی، هر کس به عنوان نوازش دست بر سر یتیمی کشد، به تعداد هر مویی که دست او از آن می‌گذرد در روز قیامت نوری خواهد داشت.
بحارالانوار، ج 77، ص 60
شرح حدیث:
شرح حدیث توسط حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:
اطعام و انفاق در مورد یتیمان مهم است، ولی از آن مهم‌تر دلجویی و نوازش و رفع کمبودهای عاطفی آنهاست. البتّه نباید از نظر دور داشت که وجود کودکان یتیم که سرپرست خود را در طفولیت از دست داده‌اند در هر اجتماعی اجتناب ناپذیر است. این کودکان از جهات مختلفی باید حمایت شوند و از نظر عاطفی کمبودهایی دارند که اگر خلأ آنها از این نظر پر نشود کودکانی ناسالم و در بسیاری از موارد سنگدل، جانی و خطرناک بار می‌آیند. به علاوه عواطف انسانی ایجاب می‌کند که آنها همچون سایر فرزندان جامعه مورد حمایت و توجّه عموم باشند. از همه‌ی اینها گذشته، مردم از آینده‌ی کودکان خود که ممکن است در چنین شرایطی قرار گیرند مطمئن شوند.
یتیم نباید احساس کند که چون پدرش را از دست داده خوار و ذلیل و بی مقدار شده، بلکه باید چنان مورد توجّه و اکرام قرار گیرد که جای خالی مادر یا پدرش را احساس نکند. از این رو در روایات اسلامی از جمله روایت مورد بحث، به مسأله محبّت و نوازش یتیمان اهمّیت خاصّی داده شده است.
این حدیث از پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله معروف است که فرمودند: «هنگامی که یتیم گریه می‌کند عرش خدا به لرزه در می‌آید، خداوند به فرشتگان می‌فرماید: ای ملائکه‌ی من چه کسی این یتیم را که پدرش در خاک پنهان شده به گریه درآورده؟ ملائکه می‌گویند: خدایا تو آگاه‌تری، خداوند می‌فرماید: ای ملائکه من، شما را گواه می‌گیرم که هر کس صدای گریه‌ی او را خاموش و قلبش را خشنود کند، من روز قیامت او را خشنود خواهم ساخت».
در حدیث دیگری پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: «هرگاه یتیمی گریه کند، اشک‌های او در دست خداوند رحمان می‌ریزد».
و در حدیث دیگری فرمود: «من و سرپرست یتیم مانند این دو در بهشت خواهیم بود به شرط اینکه تقوای الهی را پیشه کند، سپس اشاره به انگشت سبابه و انگشت وسط کرد».
اهمّیت این موضوع آن قدر زیاد است که امیرمؤمنان علی علیه السلام در وصیت نامه معروفش توجّه به یتیمان را در کنار توجّه به نماز و قرآن قرار داده، می‌فرماید: «خدا را، خدا را، درباره‌ی یتیمان، آنها را گاهی سیر و گاهی گرسنه نگذارید و نکند با حضور شما ضایع شوند».
در حدیثی از یکی از یاران پیامبر آمده است که می‌گوید: ما خدمت رسول خدا نشسته بودیم، پسر بچّه‌ای خدمتش آمد عرض کرد: کودکی یتیم هستم و خواهری یتیم دارم و مادری بیوه، از آنچه خدا به تو اطعام کرده به ما اطعام کن تا خداوند از آنچه نزد اوست آن قدر به تو ببخشد که خشنود شوی.
پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: چه زیبا گفتی ای پسر، سپس رو به بلال کرد و فرمود: برو از آنچه نزد ماست بیاور! بلال بیست و یک خرما با خود آورد، پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هفت دانه برای تو، هفت دانه برای خواهرت و هفت دانه برای مادرت.
معاذ بن جبل برخاست دستی بر سر کودک یتیم کشید، گفت: خداوند یتیمی تو را جبران کند و تو را جانشین صالحی برای پدرت سازد (کودک یتیم از فرزندان مهاجران بود). پیامبر صلّی الله علیه و آله همین حدیث مورد بحث را بیان فرمود.
البتّه در جوامع گسترده‌ای همانند جوامع امروز ما مسلمانان باید به کارهای فردی در این زمینه قناعت نکنند، بلکه باید نیروهای خود را متمرکز کرده، یتیمان را زیر پوشش برنامه‌های حساب شده اقتصادی و فرهنگی و آموزشی قرار دهند و از آنها افرادی لایق برای جامعه‌ی اسلامی بسازند و این امر مهم نیاز به همکاری عمومی دارد. (1)
پی‌نوشت:
1. رجوع شود به: تفسیر نمونه، ذیل آیات 6- 11 سوره‌ی ضحی.
منبع: انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)، آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ اول، 1390.
اطعام و انفاق در مورد یتیمان مهم است، ولی از آن مهم‌تر دلجویی و نوازش و رفع کمبودهای عاطفی آنهاست. البتّه نباید از نظر دور داشت که وجود کودکان یتیم که سرپرست خود را در طفولیت از دست داده‌اند در هر اجتماعی اجتناب ناپذیر است. این کودکان از جهات مختلفی باید حمایت شوند و از نظر عاطفی کمبودهایی دارند که اگر خلأ آنها از این نظر پر نشود کودکانی ناسالم و در بسیاری از موارد سنگدل، جانی و خطرناک بار می‌آیند. به علاوه عواطف انسانی ایجاب می‌کند که آنها همچون سایر فرزندان جامعه مورد حمایت و توجّه عموم باشند. از همه‌ی اینها گذشته، مردم از آینده‌ی کودکان خود که ممکن است در چنین شرایطی قرار گیرند مطمئن شوند.
یتیم نباید احساس کند که چون پدرش را از دست داده خوار و ذلیل و بی مقدار شده، بلکه باید چنان مورد توجّه و اکرام قرار گیرد که جای خالی مادر یا پدرش را احساس نکند. از این رو در روایات اسلامی از جمله روایت مورد بحث، به مسأله محبّت و نوازش یتیمان اهمّیت خاصّی داده شده است.
این حدیث از پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله معروف است که فرمودند: «هنگامی که یتیم گریه می‌کند عرش خدا به لرزه در می‌آید، خداوند به فرشتگان می‌فرماید: ای ملائکه‌ی من چه کسی این یتیم را که پدرش در خاک پنهان شده به گریه درآورده؟ ملائکه می‌گویند: خدایا تو آگاه‌تری، خداوند می‌فرماید: ای ملائکه من، شما را گواه می‌گیرم که هر کس صدای گریه‌ی او را خاموش و قلبش را خشنود کند، من روز قیامت او را خشنود خواهم ساخت».
در حدیث دیگری پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمود: «هرگاه یتیمی گریه کند، اشک‌های او در دست خداوند رحمان می‌ریزد».
و در حدیث دیگری فرمود: «من و سرپرست یتیم مانند این دو در بهشت خواهیم بود به شرط اینکه تقوای الهی را پیشه کند، سپس اشاره به انگشت سبابه و انگشت وسط کرد».
اهمّیت این موضوع آن قدر زیاد است که امیرمؤمنان علی علیه السلام در وصیت نامه معروفش توجّه به یتیمان را در کنار توجّه به نماز و قرآن قرار داده، می‌فرماید: «خدا را، خدا را، درباره‌ی یتیمان، آنها را گاهی سیر و گاهی گرسنه نگذارید و نکند با حضور شما ضایع شوند».
در حدیثی از یکی از یاران پیامبر آمده است که می‌گوید: ما خدمت رسول خدا نشسته بودیم، پسر بچّه‌ای خدمتش آمد عرض کرد: کودکی یتیم هستم و خواهری یتیم دارم و مادری بیوه، از آنچه خدا به تو اطعام کرده به ما اطعام کن تا خداوند از آنچه نزد اوست آن قدر به تو ببخشد که خشنود شوی.
پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: چه زیبا گفتی ای پسر، سپس رو به بلال کرد و فرمود: برو از آنچه نزد ماست بیاور! بلال بیست و یک خرما با خود آورد، پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هفت دانه برای تو، هفت دانه برای خواهرت و هفت دانه برای مادرت.
معاذ بن جبل برخاست دستی بر سر کودک یتیم کشید، گفت: خداوند یتیمی تو را جبران کند و تو را جانشین صالحی برای پدرت سازد (کودک یتیم از فرزندان مهاجران بود). پیامبر صلّی الله علیه و آله همین حدیث مورد بحث را بیان فرمود.
البتّه در جوامع گسترده‌ای همانند جوامع امروز ما مسلمانان باید به کارهای فردی در این زمینه قناعت نکنند، بلکه باید نیروهای خود را متمرکز کرده، یتیمان را زیر پوشش برنامه‌های حساب شده اقتصادی و فرهنگی و آموزشی قرار دهند و از آنها افرادی لایق برای جامعه‌ی اسلامی بسازند و این امر مهم نیاز به همکاری عمومی دارد. (1)
پی‌نوشت:
1. رجوع شود به: تفسیر نمونه، ذیل آیات 6- 11 سوره‌ی ضحی.
منبع: انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)، آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ اول، 1390.
