صفتی که دنیا و آخرت را مطیع انسان می کند
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:
خَصلَةٌ مَن لَزِمَها أطاعَتهُ الدُّنیا وَالآخِرَةُ، وَ رَبِحَ الفَوزَ فی الجَنَّةِ قیلَ: وَ ما هی یا رَسُولَ اللهِ؟ قالَ: التَّقوی، مَن أرادَ أن یکونَ اَعزَّالنّاسِ فَلیتَّقِ اللهَ عَزَّوَجَلَّ، ثُمَّ تَلا: «وَمَن یتَّقِ اللَّهَ یجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ»؛
صفتی هست که اگر در کسی باشد، دنیا و آخرت مطیع او می‌شوند و از بهشت بهره‌مند می‌شود. عرض کردند این خصلت چیست؟ حضرت فرمودند: تقوا؛ کسی که بخواهد نزد مردم عزّت داشته باشد تقوای الهی پیشه کند،» سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «هر کس تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند، و او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد». (سوره طلاق، آیه 2 و 3)
بحارالانوار، ج 77، ص 169، ح 7
شرح حدیث:
شرح حدیث توسط حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:
تقوا در قرآن به شکل‌های مختلفی بیان شده است:
الف) زاد و توشه
قرآن می‌فرماید: «وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوَى»؛ و زاد و توشه تهیه کنید که بهترین زاد و توشه پرهیزکاری است».(1)
زاد و توشه چیزی است که انسان را از مرگ و هلاکت نجات می‌دهد. سفرهای سابق غیر از سفرهای امروزی بود؛ امروز بدون زاد و توشه می‌شود سفر کرد چون در راه وسایل مورد نیاز هست؛ امّا در گذشته چنین نبود.
حضرت امام علی علیه السلام می‌فرماید: «اَهلُ الدُّنیا کَرَکبٍ یسارُ بِهِم وَهُم نِیامٌ؛ اهل دنیا همچون سوارانی هستند که آنها را می‌برند در حالی که در خوابند».(2)
اگر چه خیال می‌کنند که ایستاده‌اند ولی مسافر دنیا به آخرت هستند، بنابراین زاد و توشه لازم است و بهترین زاد و توشه‌ی آنها تقواست.
ب) لباس
قرآن می‌فرماید: «وَلِبَاسُ التَّقْوَىَ ذَلِکَ خَیرٌ».(3)
این تشبیه بسیار رسا و گویاست، زیرا همان‌طور که لباس بدن انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند، و محافظی است در برابر بسیاری از خطرها، و عیوب جسمانی را پوشانده و زینتی برای انسان است، روح تقوا و پرهیزکاری نیز علاوه بر پوشاندن بشر از زشتی گناهان و حفظ از بسیاری انحرافات فردی و اجتماعی، زینت بسیار بزرگی برای او محسوب می‌شود، و بر شخصیت او می‌افزاید.
منظور از لباس تقوا چیست؟ بعضی آن را به معنای «عمل صالح» و بعضی «حیا» و بعضی به معنای «لباس عبادت» گرفته‌اند، تمام این معانی را می‌توان از آیه استفاده کرد.(4)
در ادامه‌ی حدیث مورد بحث می‌فرماید: اگر می‌خواهید عزیزترین مردم باشید، سراغ تقوا بروید. در اینجا فقط عزّت آخرت مراد نیست بلکه عزّت دنیا هم هست، چرا که انسان خائن، دروغگو و ظالم، ولی انسان با تقوا عزیز است، حتّی آدم بی‌تقوا هم از انسان باتقوا خوشش می‌آید.
ج) کلید بهشت
قرآن می‌فرماید: ما بهشت را مخصوص با تقوایان قرار دادیم:
«تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن کَانَ تَقِیا»(5)
خداوند در آیات قبل نعمتهای مادّی و معنوی بهشت را برشمرده و می‌فرماید:
کلید درِ بهشت با تمام آن نعمتها که گذشت چیزی جز تقوا نیست.
در این آیه به کلمه «ارث» بر می‌خوریم که معمولاً به اموالی گفته می‌شود که بعد از مرگ از کسی به دیگری انتقال می‌یابد، در حالی که بهشت مال کسی نبوده و ظاهراً انتقالی در کار نیست.
به دو شیوه می‌توان این مسأله را توضیح و تفسیر کرد:
1. «ارث» از نظر لغت به معنای تملیک هم آمده است و منحصر به انتقال مالی از میت به بازماندگانش نمی‌باشد.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌خوانیم: «مَا مِن أحَدٍ إلّا وَلَهُ مَنزِلٌ فِی الجَنَّةِ وَ مَنزِلٌ فِی‌النّارِ، فَأمّا الکافِرُ فَیرِثُ المُؤمِنَ مَنزِلَهُ مِنَ النّارِ، وَالمُؤمِنُ یرِثُ الکافِرَ مَنزِلَهُ مِنَ الجَنَّةِ؛ هر کس منزلگاهی در بهشت و منزلگاهی در دوزخ دارد، کافران منزلگاه دوزخی مؤمنان را به ارث می‌برند و مؤمنان جایگاه بهشتی کافران را».(6)
2. راه تحصیل تقوا قبل از هر چیز، معرفةالله و سپس ایمان به معاد است. بسیاری از بی‌تقوایی‌ها به خاطر این است که خدا را خوب نشناخته‌ایم؛ کسی که معتقد باشد خدا روزی می‌دهد، چرا دزدی کند؛ کسی که معتقد باشد عزّت و ذلّت به دست خداست، چرا از کس دیگری عزّت بخواهد؟!
پی‌نوشت‌ها:
1. بقره، آیه‌ی 197.
2. نهج‌البلاغه، کلمات قصار، 64.
3. اعراف آیه‌ی 26.
4. تفسیر نمونه، ج 6، ص 132.
5. مریم، آیه‌ی 63.
6. تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 31.
منبع: گفتار معصومین علیهم‌السلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ سوم، 1391.
تقوا در قرآن به شکل‌های مختلفی بیان شده است:
الف) زاد و توشه
قرآن می‌فرماید: «وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیرَ الزَّادِ التَّقْوَى»؛ و زاد و توشه تهیه کنید که بهترین زاد و توشه پرهیزکاری است».(1)
زاد و توشه چیزی است که انسان را از مرگ و هلاکت نجات می‌دهد. سفرهای سابق غیر از سفرهای امروزی بود؛ امروز بدون زاد و توشه می‌شود سفر کرد چون در راه وسایل مورد نیاز هست؛ امّا در گذشته چنین نبود.
حضرت امام علی علیه السلام می‌فرماید: «اَهلُ الدُّنیا کَرَکبٍ یسارُ بِهِم وَهُم نِیامٌ؛ اهل دنیا همچون سوارانی هستند که آنها را می‌برند در حالی که در خوابند».(2)
اگر چه خیال می‌کنند که ایستاده‌اند ولی مسافر دنیا به آخرت هستند، بنابراین زاد و توشه لازم است و بهترین زاد و توشه‌ی آنها تقواست.
ب) لباس
قرآن می‌فرماید: «وَلِبَاسُ التَّقْوَىَ ذَلِکَ خَیرٌ».(3)
این تشبیه بسیار رسا و گویاست، زیرا همان‌طور که لباس بدن انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند، و محافظی است در برابر بسیاری از خطرها، و عیوب جسمانی را پوشانده و زینتی برای انسان است، روح تقوا و پرهیزکاری نیز علاوه بر پوشاندن بشر از زشتی گناهان و حفظ از بسیاری انحرافات فردی و اجتماعی، زینت بسیار بزرگی برای او محسوب می‌شود، و بر شخصیت او می‌افزاید.
منظور از لباس تقوا چیست؟ بعضی آن را به معنای «عمل صالح» و بعضی «حیا» و بعضی به معنای «لباس عبادت» گرفته‌اند، تمام این معانی را می‌توان از آیه استفاده کرد.(4)
در ادامه‌ی حدیث مورد بحث می‌فرماید: اگر می‌خواهید عزیزترین مردم باشید، سراغ تقوا بروید. در اینجا فقط عزّت آخرت مراد نیست بلکه عزّت دنیا هم هست، چرا که انسان خائن، دروغگو و ظالم، ولی انسان با تقوا عزیز است، حتّی آدم بی‌تقوا هم از انسان باتقوا خوشش می‌آید.
ج) کلید بهشت
قرآن می‌فرماید: ما بهشت را مخصوص با تقوایان قرار دادیم:
«تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَن کَانَ تَقِیا»(5)
خداوند در آیات قبل نعمتهای مادّی و معنوی بهشت را برشمرده و می‌فرماید:
کلید درِ بهشت با تمام آن نعمتها که گذشت چیزی جز تقوا نیست.
در این آیه به کلمه «ارث» بر می‌خوریم که معمولاً به اموالی گفته می‌شود که بعد از مرگ از کسی به دیگری انتقال می‌یابد، در حالی که بهشت مال کسی نبوده و ظاهراً انتقالی در کار نیست.
به دو شیوه می‌توان این مسأله را توضیح و تفسیر کرد:
1. «ارث» از نظر لغت به معنای تملیک هم آمده است و منحصر به انتقال مالی از میت به بازماندگانش نمی‌باشد.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌خوانیم: «مَا مِن أحَدٍ إلّا وَلَهُ مَنزِلٌ فِی الجَنَّةِ وَ مَنزِلٌ فِی‌النّارِ، فَأمّا الکافِرُ فَیرِثُ المُؤمِنَ مَنزِلَهُ مِنَ النّارِ، وَالمُؤمِنُ یرِثُ الکافِرَ مَنزِلَهُ مِنَ الجَنَّةِ؛ هر کس منزلگاهی در بهشت و منزلگاهی در دوزخ دارد، کافران منزلگاه دوزخی مؤمنان را به ارث می‌برند و مؤمنان جایگاه بهشتی کافران را».(6)
2. راه تحصیل تقوا قبل از هر چیز، معرفةالله و سپس ایمان به معاد است. بسیاری از بی‌تقوایی‌ها به خاطر این است که خدا را خوب نشناخته‌ایم؛ کسی که معتقد باشد خدا روزی می‌دهد، چرا دزدی کند؛ کسی که معتقد باشد عزّت و ذلّت به دست خداست، چرا از کس دیگری عزّت بخواهد؟!
پی‌نوشت‌ها:
1. بقره، آیه‌ی 197.
2. نهج‌البلاغه، کلمات قصار، 64.
3. اعراف آیه‌ی 26.
4. تفسیر نمونه، ج 6، ص 132.
5. مریم، آیه‌ی 63.
6. تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 31.
منبع: گفتار معصومین علیهم‌السلام، جلد اول (درس اخلاق حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله‌زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ سوم، 1391.
