شناخت دوستان و دشمنان
امام علی علیه السلام فرمودند:
أَصْدِقَاؤُکَ ثَلَاثَةٌ وَ أَعْدَاؤُکَ ثَلَاثَةٌ فَأَصْدِقَاؤُکَ صَدِیقُکَ وَ صَدِیقُ صَدِیقِکَ وَ عَدُوُّ عَدُوِّکَ وَ أَعْدَاؤُکَ عَدُوُّکَ وَ عَدُوُّ صَدِیقِکَ وَ صَدِیقُ عَدُوِّکَ.
دوستانت سه دسته و دشمنانت سه گروهند. دوستانت عبارتند از: دوست تو، دوست دوست تو و دشمن دشمن تو و دشمنانت عبارتند از: دشمن تو و دشمن دوست تو و دوست دشمن تو.
نهج البلاغه: حکمت 287
شرح حدیث:
یکی از وظایف شناخت دوست از دشمن است دوست شناسی و دشمن شناسی ثمرات زیادی در زندگی فردی و اجتماعی ما دارد امام علیه السلام عالی ترین تقسیم بندی را درباره دوستان و دشمنان کردند که اگر برنامه زندگی ما شود هیچ گاه زیان نمی کنیم گاه دشمن در لباس دوست ظاهر می شود مومن باید هوشیار و بیدار باشد فریب ظاهر دشمن دوست نما را نخورد.
امام علیه السلام راهکار دیگری را برای تشخیص دوستان واقعی بیان می کنند و آن آزمون آنهاست.
لا یُعرَفُ النّاسُ إلّا بِالاِختِبارِ، فَاختَبِر أهلَکَ ووُلدَکَ فی غَیبَتِکَ، وصَدیقَکَ فی مُصیبَتِکَ، وذَا القَرابَهِ عِندَ فاقَتِکَ، وذَا التَّوَدُّدِ وَالمَلَقِ عِندَ عُطلَتِکَ؛ لِتَعلَمَ بِذلِکَ مَنزِلَتَکَ مِنهُم؛
مردم جز با آزمایش شناخته نمی شوند پس زن و فرزند خود را در غیابت آزمایش کن و دوست را در گرفتاریت و خویشاوندت را در تنگدستیت و کسانی را که دم از مهر و محبت می زنند در هنگام بیکاریت تا بدین وسیله به موقعیت خود نزد آنان پی ببری.(1)
حالا جالب اینجاست که امام جعفر صادق علیه السلام به نکات مهمی در موقع امتحان دوستان اشاره دارند که اگر دقت شود دوستان واقعی بسیار محدود می گردند و باید به ویژه در عصر حاضر توجه خود را به آیین دوست یابی بیشتر معطوف داریم:
إنَّ الَّذینَ تَراهُم لَکَ أصدِقاءَ إذا بَلَوتَهُم وَجَدتَهُم عَلی طَبَقاتٍ شَتّی؛ فَمِنهُم کَالأَسَدِ فی عِظَمِ الأَکلِ وشِدَّهِ الصَّولَهِ، ومِنهُم کَالذِّئبِ فِی المَضَرَّهِ، ومِنهُم کَالکَلبِ فِی البَصبَصَهِ، ومِنهُم کَالثَّعلَبِ فِی الرَّوَغانِ وَالسَّرِقَهِ، صُوَرُهُم مُختَلِفَهٌ وَالحِرفَهٌ واحِدَهٌ؛
کسانی را که دوست خود می شماری اگر امتحانشان کنی می بینی که چند طبقه اند. بعضی از آنان مانند شیر پرخور و درنده خویند و برخی مانند گرگ زیانبارند برخی مانند سگ دم می جنبانند و چاپلوسند برخی مانند روباه حیله گر و دزدند شکل هایشان مختلف است اما کار و پیشه شان یکی است.(2)
ممکن است خواننده گرامی پس از مطالعه حدیث فوق بگوید پس با که دوست شویم؟ با کسی که وقتی امتحانش کردی ویژگی های فوق را نداشته باشد و برای درک بیشتر فرمایش امام صادق علیه السلام به حدیث قبلی که از جد بزرگوارش امیرالمومنین علی علیه السلام نقل شده عنایت داشته باش و خود جمع بندی کن که با چه کسی پیوند رفاقت و دوستی برقرار کنیم.
شرح ابن میثم
حکم بر این که دوست دوست و دشمن دشمن، دوست است از جمله قضایاى مظنونه«» است، به این احتمال که دوست اطّلاع ندارد که دوستش داراى دوستى است، و یا دشمنش نمى داند که دشمن وى، دشمن دیگرى نیز دارد تا چه رسد به این که او را دشمن بدارد و یا دوست بدارد. و هم چنین حکم بر این که دشمن دوست و دوست دشمن، به احتمالى که گفتیم ممکن است دشمن باشند.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 78، ص 10
2- بحارالانوار، ج 74، ص 179
3 ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 667 و 668
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
امام علیه السلام راهکار دیگری را برای تشخیص دوستان واقعی بیان می کنند و آن آزمون آنهاست.
لا یُعرَفُ النّاسُ إلّا بِالاِختِبارِ، فَاختَبِر أهلَکَ ووُلدَکَ فی غَیبَتِکَ، وصَدیقَکَ فی مُصیبَتِکَ، وذَا القَرابَهِ عِندَ فاقَتِکَ، وذَا التَّوَدُّدِ وَالمَلَقِ عِندَ عُطلَتِکَ؛ لِتَعلَمَ بِذلِکَ مَنزِلَتَکَ مِنهُم؛
مردم جز با آزمایش شناخته نمی شوند پس زن و فرزند خود را در غیابت آزمایش کن و دوست را در گرفتاریت و خویشاوندت را در تنگدستیت و کسانی را که دم از مهر و محبت می زنند در هنگام بیکاریت تا بدین وسیله به موقعیت خود نزد آنان پی ببری.(1)
حالا جالب اینجاست که امام جعفر صادق علیه السلام به نکات مهمی در موقع امتحان دوستان اشاره دارند که اگر دقت شود دوستان واقعی بسیار محدود می گردند و باید به ویژه در عصر حاضر توجه خود را به آیین دوست یابی بیشتر معطوف داریم:
إنَّ الَّذینَ تَراهُم لَکَ أصدِقاءَ إذا بَلَوتَهُم وَجَدتَهُم عَلی طَبَقاتٍ شَتّی؛ فَمِنهُم کَالأَسَدِ فی عِظَمِ الأَکلِ وشِدَّهِ الصَّولَهِ، ومِنهُم کَالذِّئبِ فِی المَضَرَّهِ، ومِنهُم کَالکَلبِ فِی البَصبَصَهِ، ومِنهُم کَالثَّعلَبِ فِی الرَّوَغانِ وَالسَّرِقَهِ، صُوَرُهُم مُختَلِفَهٌ وَالحِرفَهٌ واحِدَهٌ؛
کسانی را که دوست خود می شماری اگر امتحانشان کنی می بینی که چند طبقه اند. بعضی از آنان مانند شیر پرخور و درنده خویند و برخی مانند گرگ زیانبارند برخی مانند سگ دم می جنبانند و چاپلوسند برخی مانند روباه حیله گر و دزدند شکل هایشان مختلف است اما کار و پیشه شان یکی است.(2)
ممکن است خواننده گرامی پس از مطالعه حدیث فوق بگوید پس با که دوست شویم؟ با کسی که وقتی امتحانش کردی ویژگی های فوق را نداشته باشد و برای درک بیشتر فرمایش امام صادق علیه السلام به حدیث قبلی که از جد بزرگوارش امیرالمومنین علی علیه السلام نقل شده عنایت داشته باش و خود جمع بندی کن که با چه کسی پیوند رفاقت و دوستی برقرار کنیم.
شرح ابن میثم
حکم بر این که دوست دوست و دشمن دشمن، دوست است از جمله قضایاى مظنونه«» است، به این احتمال که دوست اطّلاع ندارد که دوستش داراى دوستى است، و یا دشمنش نمى داند که دشمن وى، دشمن دیگرى نیز دارد تا چه رسد به این که او را دشمن بدارد و یا دوست بدارد. و هم چنین حکم بر این که دشمن دوست و دوست دشمن، به احتمالى که گفتیم ممکن است دشمن باشند.(3)
پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 78، ص 10
2- بحارالانوار، ج 74، ص 179
3 ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 667 و 668
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
