فلسفه کیفر و پاداش
امام علی علیه السلام فرمودند:
إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَضَعَ الثَّوَابَ عَلَى طَاعَتِهِ وَ الْعِقَابَ عَلَى مَعْصِیَتِهِ ذِیَادَةً لِعِبَادِهِ عَنْ نِقْمَتِهِ وَ حِیَاشَةً لَهُمْ إِلَى جَنَّتِهِ.
خداوند سبحان پاداش را بر بندگی خود و کیفر و عذاب را بر نافرمانی خویش قرار داد به جهت اینکه بندگانش را از عذاب خویش برهاند و به بهشت خود روانه سازد.
نهج البلاغه: حکمت 360
شرح حدیث:
چرایی عذاب و ثواب در بیان امام علیه السلام دیده می شود فلسفه ثواب ایجاد شایستگی برای ورود به بهشت و فلسفه عذاب برای هشدار به اینکه عاقبت نافرمانی خدا است اهل ثواب بدانند که پاداش عملشان خیلی بزرگتر و ارزشمندتر از کاری است که انجام داده اند زیرا که عمل کوتاه و محدود به عمر مختصر دنیاست اما ثواب جاودانه است.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
ثَواُب عَمَلِکَ اَفضَلُ مِن عَمَلِکَ؛
ثواب عمل تو برتر از عمل توست.(1)
وقتی اهل ثواب ثمره عمل خود را در قیامت می بینند تمام زحمات و مشقاتی را که در دنیا برای کار خیری که انجام داده اند فراموش می کنند.
همان گرامی فرمودند:
ثَوابُ الاخِرَهِ یُنسِی مَشَقَّهَ الدُّنیا؛
پاداش آخرت رنج و سختی دنیا را از یاد می برد.(2)
این از یاد رفتن در دنیا و آخرت است یعنی بسیاری از ثواب کاران وقتی به یاد فضل و بخشش الهیمی افتند تمام زحماتی که برای انجام عمل صالح کشیدند در همین دنیا از یادشان می رود و خوشا بر احوال کسانی که رسیدن به ثواب را هدف نهایی قرار نمی دهند فقط دنبال انجام وظیفه هستند.
بستگی دل به غیر دوست زیان است
بستن با دوست سود هر دو جهان است
سود و زیان نیست در معامله عشق
عاشق صادق بر ز سود و زیان است
امام علیه السلام فرمودند:
وَ العِقابَ عَلی مَعصِیَتِهِ؛
کیفر و عذاب را بر معصیت خو قرار داد.
به این علت که مردم گرفتار عذاب نشوند یعنی بترسند و بیندیشند که پایان کار چه خواهد بود آنانی که قیامت را باور دارند و آیات مربوط به عذاب را مطالعه کرده اند مواظب رفتار و کردار خود هستند تا مبادا وعده الهی درباره آنها تحقق پیدا کند. اگر کسی دلسوز خود باشد به عوامل عذاب فکر می کند و از هر آنچه سبب عذاب الهی می گردد پرهیز می کند.
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم به یک نمونه از عوامل عذاب اشاره می فرمایند:
اِنَّ اللهَ تَعالی یُعَذِّبُ یَومَ القِیامَهِ الَّذِینَ یُعَذِّبُونَ النّاسَ فِی الدُّنیا؛
خدای تعالی در روز قیامت کسانی راکه در دنیا مردم را شکنجه می دهند عذاب و شکنجه می دهد.(3)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام به دو هدف حکیمانه الهى از تعیین پاداش و کیفر اشاره فرموده است که این دو بندگان خدا را از عذاب خدا باز مى دارد و در بهشت او جاى مى دهد.(4)
پی‌نوشت‌ها:
1- غرر الحکم، ح 4688
2- غرر الحکم، ح 4692
3- کنزالعمال، ح 13377
4- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 716 و 717
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
ثَواُب عَمَلِکَ اَفضَلُ مِن عَمَلِکَ؛
ثواب عمل تو برتر از عمل توست.(1)
وقتی اهل ثواب ثمره عمل خود را در قیامت می بینند تمام زحمات و مشقاتی را که در دنیا برای کار خیری که انجام داده اند فراموش می کنند.
همان گرامی فرمودند:
ثَوابُ الاخِرَهِ یُنسِی مَشَقَّهَ الدُّنیا؛
پاداش آخرت رنج و سختی دنیا را از یاد می برد.(2)
این از یاد رفتن در دنیا و آخرت است یعنی بسیاری از ثواب کاران وقتی به یاد فضل و بخشش الهیمی افتند تمام زحماتی که برای انجام عمل صالح کشیدند در همین دنیا از یادشان می رود و خوشا بر احوال کسانی که رسیدن به ثواب را هدف نهایی قرار نمی دهند فقط دنبال انجام وظیفه هستند.
بستگی دل به غیر دوست زیان است
بستن با دوست سود هر دو جهان است
سود و زیان نیست در معامله عشق
عاشق صادق بر ز سود و زیان است
امام علیه السلام فرمودند:
وَ العِقابَ عَلی مَعصِیَتِهِ؛
کیفر و عذاب را بر معصیت خو قرار داد.
به این علت که مردم گرفتار عذاب نشوند یعنی بترسند و بیندیشند که پایان کار چه خواهد بود آنانی که قیامت را باور دارند و آیات مربوط به عذاب را مطالعه کرده اند مواظب رفتار و کردار خود هستند تا مبادا وعده الهی درباره آنها تحقق پیدا کند. اگر کسی دلسوز خود باشد به عوامل عذاب فکر می کند و از هر آنچه سبب عذاب الهی می گردد پرهیز می کند.
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم به یک نمونه از عوامل عذاب اشاره می فرمایند:
اِنَّ اللهَ تَعالی یُعَذِّبُ یَومَ القِیامَهِ الَّذِینَ یُعَذِّبُونَ النّاسَ فِی الدُّنیا؛
خدای تعالی در روز قیامت کسانی راکه در دنیا مردم را شکنجه می دهند عذاب و شکنجه می دهد.(3)
شرح ابن میثم
امام علیه السلام به دو هدف حکیمانه الهى از تعیین پاداش و کیفر اشاره فرموده است که این دو بندگان خدا را از عذاب خدا باز مى دارد و در بهشت او جاى مى دهد.(4)
پی‌نوشت‌ها:
1- غرر الحکم، ح 4688
2- غرر الحکم، ح 4692
3- کنزالعمال، ح 13377
4- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 716 و 717
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
