اهمیت سکوت در کلام امام کاظم علیه السلام

امام کاظم علیه السلام فرمودند:

دَلِیلُ الْعَاقِلِ التَّفَکُّرُ وَدَلِیلُ التَّفَکُّرِ اَلصَّمْتُ؛

نشانه عاقل، فکر کردن و نشانه فکر کردن، سکوت است.

بحارالانوار، ج 78، ص 300.

امام على (علیه السلام) فرمودند: «بسیار خاموشى برگزین تا فکرت زیاد شود و عقلت نورانى گردد و مردم از دست تو سالم بمانند».{1}

سکوت و بهشت
سکوت سبب نجات از بسیارى از گناهان مى شود، درنتیجه کلید ورود به بهشت است. چنان که در حدیثى از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم که مردى نزد آن حضرت آمد (و طالب سعادت و نجات بود) پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: آیا تو را به چیزى راهنمایى کنم که خدا به وسیله آن تو را وارد بهشت مى سازد؟ عرض کرد: آرى اى رسول خدا! پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور به انفاق و یارى مظلوم و کمک ازطریق مشورت داد، و بعد فرمودند: «فَاصْمُتْ لِسانَکَ اِلاَّ مِنْ خَیْرٍ؛ سکوت اختیار کن جز از نیکى ها» و در پایان افزودند: «هرگاه یکى از این صفات در تو باشد، تو را به سوى بهشت مى برد».{2}

سکوت پسندیده و ناپسند
به این نکته مهم باید توجّه کرد که آنچه درباره اهمّیت سکوت و آثار مثبت آن ذکر شد، به این معنا نیست که سخن گفتن همه جا مذموم و ناپسند است، بلکه مبناى ستایش سکوت در آیات و روایات، بازداشتن انسان از پرگویى و سخنان بیهوده است وگرنه در بسیارى از موارد، سخن گفتن واجب و سکوت کردن حرام است.

بسیارى از عبادات، مثل نماز، تلاوت قرآن و اذکار به وسیله زبان انجام مى شود، امر به معروف و نهى از منکر، تعلیم علوم دینى، و ارشاد جاهل با زبان است. لذا سکوت و سخن گفتن هرکدام جایى و مقامى دارد و هریک داراى جنبه هاى مثبت و منفى است که باید جنبه هاى مثبت آن را گرفت و جنبه هاى منفى آن را رها کرد.{3}

سخنى از امام سجّاد (علیه السلام)
شخصى از آن حضرت پرسید: سخن گفتن افضل است یا سکوت؟
امام (علیه السلام) در جواب فرمودند:
«لِکُلِّ واحِـدٍ مِنْهُـما آفاتٌ فَاِذا سَـلِما مِنَ الاْفاتِ فَـالْکَلامُ اَفْضَـلُ مِنَ السُّـکُوتِ. قِیْلَ کَیْفَ ذلِکَ یَا بْنَ رَسُـولِ اللّهِ (علیه السلام)؟ قالَ: لِأَنَّ اللّهَ عَـزَّوَجَلَّ مـا بَعَثَ اْلاَنْبِیـاءَ وَالاَوصیـاءَ بِالسُّـکُوتِ، اِنَّما بَعَثَـهُمْ بِالْکَلامِ، وَلاَ استَحَـقَّـتِ الْجَنَّةُ بِالسُّـکُوتِ وَلا اْستَوْجَـبَتْ وِلایَةً بِالسُّـکُوتِ وَلا تَـوَقَّیَتِ النّارُ بِالسُکُوتِ اِنَّما ذلِکَ کُلُّهُ بِالْکَلامِ، ما کُـنْتُ لِأَعْدِلَ الْقَمَرَ بِالشَّـمْسِ اِنَّـکَ تَصِفُ فَـضْلَ السُّـکُوتِ بِالْـکَلامِ وَلَسْتَ تَصِفُ فَضْلَ الْکَلامِ بِالسُّـکُوتِ»؛

هرکدام از این دو آفاتى دارد، هرگاه هر دو از آفت در امان باشند، سخن گفتن از سکوت افضل است، عرض شد: اى پسر رسول خدا! این مطلب چگونه است؟ فرمود: خداوند متعال، پیامبران و اوصیاى آنها را به سکوت مبعوث و مأمور نکرد، بلکه آنها را به سخن گفتن مبعوث کرد، هرگز بهشت با سکوت به دست نمى آید، و ولایت الهى با سکوت حاصل نمى شود، و با سکوت رهایى از آتش دوزخ حاصل نمى گردد، همه اینها به وسیله کلام و سخن به دست مى آید، من هرگز ماه را با خورشید یکسان نمى کنم، حتّى هنگامى که مى خواهى فضیلت سکوت را بگویى آن را با کلام بیان مى کنى و هرگز فضیلت کلام را با سکوت شرح نمى دهى!».{4}

بنابراین، «سکوت» و «سخن گفتن» هرکدام در جاى خود نیکوست.{5}

پی‌نوشت‌ها:
1. میزان الحکمه، ج 5، ص 162، باب 2292، ح 10971.
2. اصول کافى، ج 2، ص 114، ح 5.
3. گفتار معصومین (علیهم السلام)، ج 3، ص 267-269، ح 41.
4. بحارالانوار، ج 71، ص 274، ح 1.
5. اخلاق در قرآن، ج 1، ص 306 و 305.

منبع: نخستین آفریده خدا، آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1394.