امام هادی علیه السلام به کسی که با مشکلات و زیانهایی رو به رو شده بود و به روزگار بد می گفت، فرمود:

ما ذَنْبُ الاَیّامِ حَتّی صِرْتُمْ تَتَشَأمُونَ بِها إذا جُوزیتُم بِاَعْمالِکُمْ فیِها؟

روزها چه گناهی دارند که وقتی به کیفر اعمالتان در روزگار می رسید، روزها را شوم می دانید؟

تحف العقول، ص 482.

«در دست روزگار، بود تازیانه ای.
آری... ولی این تازیانه را ما به دست روزگار می دهیم و اگر بلایی بر سرمان می آید، نتیجه ی اعمال خودمان در زندگی است. دنیا، دنیای علل و اسباب است.
هر کس بازتاب اعمال خویش را می بیند، یا در دنیا یا در آخرت.
خداوند بارها در قرآن کریم، گرفتاریها، هلاکتها، و عذابهای مردم و اقوام را نتیجه عملکرد خود آنان معرفی کرده است (بِما کَسَبَتْ اَیدِی النّاس)(1).
این هشدار، به ما می آموزد که اگر فقر و فلاکت و عقب ماندگی و بدفرجامی داریم، آن را به گردن تقدیر نیندازیم و به روزگار و سپهر کج رفتار و چرخ غدّار نسبت ندهیم، بلکه ارتباط میان«عمل و جزا» و«کنش و واکنش» را از یاد نبریم.
تمثیلی که مولانا بیان کرده و گفته است« این جهان کوه است و فعلِ ما ندا»، اشاره به همین حقیقت است که از بازتاب اعمال خود غافل نشویم. خوبیهای ما به خودمان باز می گردد و ذخیره ی آینده ی ما می شود. بدیهای ما نیز دامنگیرمان گشته، ما را به کام عذاب و مجازات می کشاند.
اگر بدی کردیم و بدی دیدیم، از شومی عمل ماست که به خودمان برگشته است، نه از نحوست ایّام و شومی روزگار. این که شاعری می گوید:« روزم اگر سیاه است، تقصیر آفتاب است»(2). از همان دید غلط سرچشمه می گیرد که امام هادی علیه السلام آن را رد کرده است.
شومی را در عمل خویش بجوییم، نه در روزگار!

پی نوشت:
1. ر. ک: شوری(42)، آیه 30؛ جاثیه(45)، آیه 22؛ بقره(2)، آیه 286؛ آل عمران(3)، آیه 25 و... آیات فراوان دیگر.
2. دیوان کلیم، ص 113.
منبع: حکمت های نقوی(ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام هادی علیه السلام)، جواد محدثی، ‌انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول(1391).