آسیب‏ شناسىِ دوران جوانی از نگاه اسلام

 دوران جوانی، آسیب هایی دارد که باید آن ها را شناخت.
 

چکیده: جوانی در عین شور و نشاطی که به همراه دارد و حس حقیقت جویی که در این دوران به شدت در انسان یافت می شود ولیکن آسیب هایی نیز به این دوران را تهدید می کند که لازم است این آسیب ها شناخته شده و برطرف گردد. در این نوشتار به بررسی آسیب های این دوران از منظر دین اسلام پرداخته ایم.

تعداد کلمات 1512 / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه 

خطرناک‏ترین آفاتى که جوانان را بویژه در عصر کنونى تهدید مى‏کند و مانع جدّى در راه شکوفایى استعدادهاى آنهاست، عبارت‏اند از:

همنشین ناشایسته و ناجنس، به دلیل آن که زمینه‏ ساز انواع فسادها و آلودگى‏هاى اخلاقى و عملى است، از همه آفات جوانى خطرناک‏تر است. به گفته پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله): «مَثَلُ جَلیس السّوءِ مَثَلُ القَینِ، إن لَم یُحَرِّق ثَوبَکَ أصابَکَ مِن ریحِهِ. همنشین بد، مانند [کارگاه‏] آهنگرى است که اگر لباست را نسوزاند، بوى بدش آزارت مى‏ دهد.» 
خطر همنشین بد تا آن‏جاست که ستمگر در دوزخ، دو دست حسرت با دندان مى‏ گزد و مى‏گوید:
 «یَوَیْلَتَى لَیْتَنِى لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا. واى بر من! کاش فلان شخص را به دوستى صمیمانه برنگزیده بودم» .
از این رو، در آسیب‏شناسى جوانان، مسئله همنشین، بیشترین اهمّیت را دارد و بدون این آفت‏زدایى، پیشگیرى از هیچ آفتى امکان ‏پذیر نیست و به گفته حافظ شیرازى:
نخست موعظه پیر صحبت این حرف است
که از مصاحب ناجنس احتراز کنید
 

دومین زمینه‏ ساز فساد و کارهاى نابخردانه، بیکارى است.  اعتیاد و خودفروشى‏ و خطرناک‏تر از آن، دین‏ فروشى را مى‏توان از جمله آثار بیکارى شمرد.  از این رو، لقمان حکیم مى‏ گفت:
« إن کانَ الشُّغُلُ مَجهَدَةٌ فَالفَراغَ مَفسَدَةٌ. اگر کار، طاقت فرساست، بیکارى، مفسده‏ آفرین است.» 
بدین جهت، بیکارى، مبغوض خداوند متعال است و شخص سالمِ بیکار نزد خداوند، منفور است و بر این اساس، در نظام اسلامى، بلکه در هر نظامى، مهم‏ترین اقدام براى پیشگیرى از مفاسد جوانان و هدر رفتن نیروها و استعدادهاى آنان، ایجاد اشتغال است.  
علاوه بر این، باید جوانان را تشویق کرد که به شیوه‏اى درست و مؤثّر، از اوقات فراغت خود بهره ببرند و بدین کار، عادت کنند. اوقات فراغت، باید وسیله تقویت نیروهاى خلّاقه و قوّه ابتکار جوانان باشد. بى ‏تردید، عادت به استفاده مؤثّر و مفید از این اوقات، سرمایه گران ‏بهایى را براى آینده زندگى جوانان، فراهم خواهد آورد.
 

اعتیاد، یکى از بزرگ‏ترین خطرهایى است که امروزه، جوانان را در سطح جهان، تهدید مى‏ کند. پدیده خطرناک موادّ مخدّر در جهان امروز از پیچیدگى‏ هایى برخوردار است که سازمان ملل، تجارت آن را از جرایم سازمان یافته تلقّى مى‏کند. حجم گسترده تجارت و گردش مالى مرتبط با قاچاق موادّ مخدّر در سطح جهان (یک هزار و پانصد میلیارد دلار در سال) و نقش مافیاى منطقه‏ اى و جهانى با پشتوانه سازمان‏ هاى اطّلاعاتى کشورها، دلیل روشن سازمان یافته بودن این پدیده شوم‏ است که در عصر حاضر، بیش از یک میلیارد جوان پانزده تا 25 ساله را تهدید مى‏ کند.  
بدیهى است که در این‏جا فرصت بررسى همه عوامل این آفت خطرناک و راه‏هاى پیشگیرى و علاج آن نیست. لذا تنها به دو عامل اصلى آن، یعنى همنشین معتاد، و آشوب‏ها و اضطراب‏هاى روانى، اشاره مى‏ کنیم.
جوانان عزیز براى این که در دام اعتیاد نیفتند، باید در انتخاب دوست و همنشین، دقّت کنند؛   امّا تأمین آرامش روانى جوان، دو راه دارد: یکى تحکیم پیوندهاى دینى؛ چرا که هرچه انسان با خداى مهربان نزدیک‏تر شود، احساس آرامش بیشترى مى‏کند:
 « أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. آگاه باشید که با یاد خدا، دل‏ها آرامش مى‏یابند» .
و دیگرى تحکیم پیوند خانوادگى است:
در هر خانواده، استوارترین سد در برابر استعمال موادّ مخدّر، شخصیت مطلوب و متعادل فرزند و پیوندهاى قوى خانوادگى است. زن و شوهرى که به زندگى زناشویى خود با تمام وجود علاقه دارند، به فرزندانشان از زمان طفولیت، محبّت مى‏ورزند، با آنها در جوانى دوست مى‏شوند، از آنها انتظار کمک دارند، به آنان احترام مى‏گذارند و از آنان احترام مى‏خواهند، بهتر از هر عامل و قدرت دیگر، مانع از آن مى‏شوند که نوجوانشان در دام اعتیاد، گرفتار گردد.
هر گاه فرزند نوجوان به مادّه مخدّرى روى آورد، پیش از آن که وى را طرد کنید و به او سرکوفت بزنید، باید بدانید که بحران روانى، ناهنجارى در شخصیت، سستى در روابطش با اطرافیان، و عدم سازگارى اجتماعى او، وى را بدین راه تیره کشانده است. به جاى آن‏که دستش را بگیرید و از مهلکه نجاتش دهید، وى را با زخمِ زبان و بدخویى در این مهلکه پرتاب نکنید.  
گفتنى است که عوامل تحکیم خانواده و آثار آن از نگاه قرآن و روایات اسلامى را در حکمت‏نامه خانواده، ارائه خواهیم کرد، إن شاء اللّه!

یکى از نکات مهم تربیتى که در روایات اسلامى در زمینه آسیب ‏شناسى جوانان بر آن تکیه شده، آفت مستىِ جوانى است،   با این توضیح که تنها نوشابه‏ هاى الکلى موجب مستى و زوال عقل نیستند؛ بلکه هر نوع احساس قدرتى براى انسانى که خودسازى نکرده، مستى مى‏آورد. توانمندى سیاسى، اقتصادى و حتّى علمى، همانند شراب، قدرتمند و دانشمند را مست مى‏نماید.
توانمندى و نشاط جوانى نیز از این اصل کلّى، مستثنى نیست. این توانمندى، گاه جوان را چنان سرمست مى‏کند که او را تا سر حدّ جنون پیش مى‏برد، چنان که پیامبر خدا مى‏ فرماید:
« الشَّبابُ شُعبَةٌ مِنَ الجُنونِ. جوانى، شاخه‏ اى از دیوانگى است.» 
 «جنون»، از ریشه «جَن» به معناى پوشیدگى است. مستىِ جوانى، قدرت تفکّر و دوراندیشى را از جوان سلب مى‏ کند و او را به کارهاى ناصواب، وادار مى‏سازد.
بر این اساس، علاوه بر این که جوانان باید خود به این نکته مهم توجّه داشته‏ باشند، رهبران فرهنگى و سیاسى جامعه نیز باید با برنامه‏ ریزى مناسب، نیرو و نشاط آنان را در مسیر صحیح، هدایت نمایند.
 

یکى دیگر از آسیب‏ هایى که از نظر روایات اسلامى شکوفایى جوانان را تهدید مى ‏کند، جاذبه‏ هاى جنسى است. دوره جوانى با بلوغ و ترشّح هورمون‏ هاى جنسى آغاز مى ‏شود. جاذبه جنسى که معلول ترشّح این هورمون‏ هاست، اگر در مسیر صحیح هدایت نشود، چه بسا به دوستى‏هاى نامشروع، عشق‏ هاى نکوهیده و در نهایت، خودکشى، قتل و متلاشى شدن خانواده‏ها مى‏ انجامد.
رهنمودهاى حکیمانه اسلام براى مصون ماندن جوانان از آسیب جاذبه‏ هاى جنسى عبارت است از:
•    رعایت پوشش اسلامى؛  
•    تحریم مناظر شهوت‏ انگیز؛ 
•    تحریم خلوت با نامحرم؛ 
•    عفّت چشم؛  
•    تأمّل در عاقبت شوم هوسرانى؛  
•    تأمّل در حُسن عاقبت خویشتن دارى؛ 
•    تسهیل امر ازدواج و اقدام به آن در اوّلین فرصت ممکن.  

خطر دیگرى که جوانان مسلمان را تهدید مى ‏کند و قرآن و حدیث نسبت به آن هشدار داده‏اند، آفات فرهنگى و سیاسى است.
در قرن یکم هجرى، مکتب «غالیان»، یعنى کسانى که مدّعى ربوبیت پیشوایان دین بودند و همچنین مکتب «مُرجِئه»، یعنى کسانى که ایمانِ تنها را براى نجات انسان، کافى مى‏ دانستند و عملًا اباحی گرى را ترویج مى‏ کردند،  براى جوانان جاذبه داشت که احادیث اسلامى نسبت به آن هشدار داده ‏اند؛ 
امّا در عصر ما جریان‏ هاى فرهنگى و سیاسى فراوانى با جاذبه‏ هاى گوناگون، توسّط شیّادانِ سیاسى و اقتصادى، براى فریب دادن جوانان، ساخته و پرداخته شده است که از یک سو، جوانان باید بسیار هشیار باشند که در دام آنها نیفتند و از سوى دیگر، رهبران فرهنگى و سیاسى جامعه اسلامى باید براى ارتقاى سطح فرهنگى و تقویت شعور سیاسى جوانان، برنامه ‏ریزى جدّى کنند.
آیات و احادیث چهار پیام مهم براى جوانان دارند:
•    هشدار در مورد آسیب‏ هاى فرهنگى و سیاسى؛
•    ضرورتِ تقویت آگاهى‏ هاى فرهنگى و سیاسى؛
•    اجتناب از شخصیت‏ گرایى و پیروى کورکورانه فرهنگى و سیاسى؛
•    مخالفت با رهبران فرهنگى و سیاسى ناشایسته.

همنشین بد، بیکارى، اعتیاد، سرمستى، جاذبه‏ هاى جنسى و آسیب‏هاى فرهنگى‏ و سیاسى، همگى زمینه ‏ساز اخلاق نکوهیده و اعمال ناشایسته‏ اى هستند که اندیشه و ذهن و جانِ جوان را آلوده مى ‏کنند و استعدادهاى او را تباه مى‏سازند.
خطرناک‏ترین ضدّ ارزش‏ هایى که سدّ راه شکوفایى جوانان م ى‏شوند، عبارت‏اند از: عُقوق والدین، بدخُلقى، بدزبانى، غرور، خودبینى، تکبّر، حرص، حسد، کینه، عصبانیت، لجبازى، تنبلى و افراطى‏ گرى.

منبع : کتاب «حکمت نامه جوان»، نویسنده: آیت الله ری شهری