نشاط و معنویت ؛ از منظر اسلام

مذهب و مسائل معنوی، عمیق‌ترین و پایدارترین منبع ایجاد نشاط محسوب می­ شوند.
 

چکیده: بخش عظیمی از آموزه‌های دینی ما معطوف به مسائل معنوی در ایجاد نشاط است. باور ما این است که مذهب و مسائل معنوی، عمیق‌ترین و پایدارترین منبع ایجاد نشاط در زندگی انسان به شمار می ­رود.

تعداد کلمات 875 /  تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

نشاط، نوعی انبساط درونی است که ابعاد جسمانی و روانی انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. لحظه‌ای را تصور کنید که دارای تحرک، تکاپو و جنب‌وجوشی هستید که برخاسته از انبساط خاطر شماست. از این وضعیت، شادمانید که به ناگاه، دچار خمودگی و سستی می ­شوید. چه منبعی موجب به وجود آمدن این حالت نشاط‌ آفرین می‌شود؟ چه عواملی باعث ایجاد این حس در شما می‌گردد؟ چه مؤلفه‌هایی دست‌به‌دست هم می‌دهند تا در یک‌سوی پیوستار، نشاط شکل گیرد و در سوی دیگر، سستی و کسالت به وجود آید؟
 

مذهب، در روانشناسی مثبت، دارای جایگاهی ویژه است. سلیگمن، معتقد است که دین، سامانه باور منسجمی را ایجاد می‌کند که باعث می‌شود افراد در زندگی، انگیزه پیدا کنند و به آینده، امیدوار باشند. سامانه باورهای دینی، به برخی از ما این امکان را می‌دهند که به ناملایمات، فشارهای روانی و فقدان‌های گریزناپذیر -که درروند چرخه زندگی رخ می‌دهند، معنا بدهیم و به زندگی بعدی -که در آن، این‌گونه دشواری‌ها وجود ندارد، امیدوار و خوش‌بین باشیم.[1] درواقع، سلیگمن بر این باور است که مردم می‌توانند با دین، به زندگی معنا دهند.[2] بخش عظیمی از آموزه‌های دینی ما نیز معطوف به مسائل معنوی در ایجاد نشاط است. باور ما این است که مذهب و مسائل معنوی، عمیق‌ترین و پایدارترین منبع ایجاد نشاط‌ اند.


بخشی از احادیث، به بیان این موضوع پرداخته‌اند که در قالب بحث نشاط و معنویت که در ذیل آمده است، مطرح می‌گردند.

دعا و استعانت از پروردگار، دوستی اهل­بیت، یاد خدا، وضو، نماز و درخواست بخشش از پروردگار، جنبه‌های بسیار زیبایی از مسائل معنوی است که هرکدام، تأثیری شگرف در پدید آمدن نشاط دارند.

 آنچه از سیره معصومان (علیهم‌السلام) به ما رسیده، بیانگر آن است که ایشان، برای داشتن روحیه‌ای بانشاط، از خداوند متعال، استعانت نموده و دست به دعا برداشته‌اند. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«اللهم إنی أسئلک أىّ عملٍ کان أحبَّ إلیک و أقرب لدیک اَن تَستَعملنی فیه أبداً ثمَّ لَقِّنى أشرف الأعمال عندک و آتنى فیه قوة و صدقتً و جداً و عزماً منک و نشاطاً؛[3]
 بار الها! از تو می‌خواهم مرا در عملی همیشه به‌کارگیری که نزدت، محبوب‌تر و در پیشگاهت، مقرب‌تر است، آنگاه، مرا درحالی‌که بهترین اعمال را در نزد تو انجام داده‌ام. ملاقات کنی و به من، نیرو و راستی و جدیت و اراده و نشاط، عطا فرمایی.»
 

یکی از مواردی که به‌صورت پایه‌ای و ریشه‌ای در به وجود آمدن نشاط دخیل است، مسئله بخشش از جانب پروردگار است. همان‌گونه که گناهان می‌توانند انسان را به سمت خمودی و کسالت، سوق دهند، پذیرش انسان در درگاه الهی، باعث نشاط انسان می‌شود. مناجات پیامبر اکرم به این مطلب، اشاره دارد:
«إلهی! إلهی! إلهی! أسئلک راغباً و اقصدک سائلاً واقفاً بین یدیک متضرّعاً إلیک أن اقنطتنی ذنوبی نشطنی عفوک؛[4]
 بار الها! بار الها! بار الها! تو را با شوق می‌خواهم و در پیشگاهت، در حال پریشانی، همچون گدایی، تو را می‌طلبم. اگر گناهانم مرا ناامید کند، عفو تو، مرا بانشاط می‌گرداند.»
 

برای دستیابی به نشاط، سه مؤلفه به‌هم‌پیوسته وجود دارد که در صورت شکل‌گیری آن، راه رسیدن به نشاط، هموار می‌گردد. آن هنگام که انسان از خواب بیدار می‌شود، احساس‌های مختلفی دارد. گاهی سرحال و قبراق است و گاهی بی‌حال و دل‌مرده است. باید از خودمان بپرسیم که: چه عاملی باعث این‌گونه حالت‌های مختلف می‌شود؟
 پیامبر خدا، در تبیین نشاط صبحگاهی، آن را برخاسته از سه عامل به‌هم‌پیوسته می‌داند. ایشان می‌فرماید: آن هنگام که انسان به خواب می‌رود، شیطان، سه مانع در بیدار شدن او، قرار می‌دهد و با برطرف شدن هریک از این موانع، فرد یک گام به سمت نشاط، قدم برمی‌دارد. پیامبر می‌فرماید: «یعقد الشیطان على قافیة رأس أحدکم إذا هو نام ثلاث عقد. یضرب کل عقدة علیک لیل طویل فارقد فإن استیقظ فذکر الله انحلت عقدة فإن توضأ انحلت عقدة فإن صلی انحلت عقدة، فاصبح نشیطاً طیب النفس وإلا أصبح خبیث النفس کسلان؛[5]
 آنگاه‌که انسان می‌خوابد، شیطان، سه گره در سر انسان، ایجاد می‌کند و در طول خواب، ندا می‌دهد که: بر تو، شبی دراز گذشت. برخیز! اگر برخاست و ذکر خدا گفت، یک گره، باز می‌شود. اگر وضو گرفت، گرهی دیگر گشوده می‌شود و اگر نماز خواند. گره سوم باز می‌شود که در این صورت، صبح را بانشاط و رضایت خاطر، آغاز می‌کند؛ وگرنه، صبح را کسالت‌آور و با خاطری آشفته، آغاز خواهد کرد.»
 همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، خواب طولانی، خودبه‌خود، کسالت می‌آورد؛ ولی در مقابل آن، خواب مناسب و بیداری به‌موقع و طی نمودن سه مرحله یاد خدا، وضو و نماز، باعث می‌شود که دیگر از سستی، اثری نباشد و فرد، بتواند روز را بانشاط، آغاز کند.

منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب

در این زمینه حتماً بخوانید:
شادی های معنوی ؛ باورها و آیین‌های مذهبی
شادی پایدار و همیشگی ؛ پیامد بخشش دیگران
عوامل شادی بخش در زندگی از منظر اسلام (بخش اول)
عوامل شادی بخش در زندگی از منظر اسلام (بخش دوم)
عوامل شادی بخش در زندگی از منظر اسلام (بخش سوم)