حقوق مالی همسران

چکیده: زن و مرد از آن روی که با هم زندگی می کنند، بر همدیگر حقوقی اعم از مالی و غیر مالی پیدا می کنند. در این نوشتار به بیان حقوق مالی همسران نسبت به هم پرداخته ایم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1392 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 حقوق مالی در روابط زوجین از دیدگاه اسلامی عبارت است از:

مهریه امر با ارزش و معمولا مالی است که مرد هنگام ازدواج ملزم به پرداخت آن به همسرش می شود. این مال براساس رضایت و توافق مرد و زن پیش از عقد ازدواج تعیین می شود. برخی اختلافات زوج ها به اندازه و چگونگی پرداخت مهریه بازمی گردد. معمولا مردان در ابتدای ازدواج به دلایل مختلف به تعهد خود نسبت به پرداخت مهریه توجه کافی ندارند و با بیان جمله «مهریه را چه کسی داده و چه کسی گرفته است»، به سادگی از این مرحله عبور می کنند. اگر زندگی زناشویی روند رضایت بخشی داشته باشد، مهریه مشکلی در روابط زوجین پدید نمی آورد. از چالش های مشاوره، تعارض زوجین در این موضوع در شرایط بحرانی است.
مداخله برای حل مشکل زوجین در این مورد به چند صورت مقدور است. اگر مهریه زیاد و خارج از توان مالی مرد است، تاثیر منفی درخواست زن و احتمال بروز عواطف منفی بین زوجین برجسته تری شود (طبرسی، ۱۴۱۲، ص۲۳۷) و باید زن را نسبت به این پدیده آگاه کرد. تأکید به جنبه هدیه بودن مهریه می تواند از پافشاری زن بر درخواست خود کم کند. توجه دادن زن به دو نکته معنوی و اخلاقی در مورد مهریه مناسب است؛ نخست اینکه از نظر دینی بهترین زنان، فردی است که مهریه کمتر دارد (کلینی، ۱۴۰۷، ج ۵، ص ۳۲۴). مهریه یک هدیه الهی است؛ به این معنا که اگر زنان به دنبال به دست آوردن موافقت همسر هستند، با زیادی مهریه به این هدف نمی رسند و بهتر است مهریه را مانند آب باران، روزی از جانب خدا بدانند (شریف الرضی، ۱۳۸۰ش، ص۱۷۷).
مهریه ملاک ارزشمندی زن نیست، چنان که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ، دختر رسول خدا، مهریه ای معمولی داشت (منسوب به علی بن موسی، ۱۴۰۶ق، ص ۲۳۴). نکته دیگر، فضیلت معنوی زنی است که در مهریه سختگیری نمی کند و حتی آن را می بخشد (حر عاملی، ۱۴۰۹، ج۲۱، ص ۲۶۲). مداخله دیگر، جهت دهی زوجین به ابعاد اخلاقی و عاطفی رابطه زناشویی و برتری آن بر رابطه حقوقی و قانونی زوجین است. اگر هنوز زوجین انگیزه ادامه زندگی باهم را دارند، توجه دادن آنان به آثار منفی اقدامات حقوقی، کشاندن همسر به تنگناهای دادگاه ها و مراجع قضایی می تواند آنان را به اصلاح مشکلات از راه های مشاوره ای و روانشناختی برساند. اگر پرداخت مهریه در توان مالی مرد باشد و آسیب جدی به او وارد نمی کند، بینش دهی به مرد مبنی بر پایبندی به تعهد خود و ارزش وفای به عهد، می تواند او را ترغیب به پرداخت مهریه و تحکیم زندگی خانوادگی کند. همچنین، مرد آگاهی یابد که از نظر اسلام بی اعتنایی به پرداخت مهریه همسر نوعی دزدی است که خداوند چنین مردی را نمی آمرزد و حتی رابطه جنسی او همانند رفتار جنسی نامشروع به شمار می آید (حر عاملی، ۱۴۱۶، ج۲۱، ص ۲۶۶).

نفقه یا هزینه زندگی زوجه بر عهده شوهر است که مهم ترین حق اختصاصی زن است. وظیفه شوهر، اداره اقتصادی خانواده و تأمین نیازهای مادی همسر مانند مسکن، پوشاک، غذا و سایر موارد متناسب با پسند جامعه و شئونات زندگی زن است (ماده ۱۱۰۷ و ۱۱۱۰ق.م). آسیب های ارتباطی بین زوج ها در این مورد در دو نوع بروز می کند؛ نخست: تنگ نظری، سخت گیری، زیاده روی در حسابرسی، عدم پرداخت مخارج زن و تحمیل هزینه های زندگی به زن و ناتوانی در اداره خانواده در اثر درآمد کم و بیکاری از جمله مشکلاتی است که از سوی مرد رابطه همسری را تضعیف می کند.
دوم: توقعات بالا، تحمیل مخارجی فراتر از توان اقتصادی مرد، ضعف مدیریت مالی مانند اسراف و بدخرج کردن، تحقیر شغل مرد از سوی زن، از جمله اموری است به ارتباط مطلوب زوج ها آسیب می زند. مداخله ها در مشکلات نوع اول متوجه مرد است. نخستین گام روشن شدن وظیفه مرد و حدود آن برای او است. بیان قواعد شرعی و حقوقی برای مرد و دادن برگه هایی در این مورد به او می تواند مفید باشد. به او یادآوری شود که مرد وظیفه دارد با تلاش بیشتر و تدبیر مناسب برای تأمین معاش خانواده اقدام کند. ممکن است این مشکلات مرد در اثر صفات اخلاقی با شخصیتی باشد که در این شرایط مداخله های اخلاقی، شناختی و عاطفی سفارش می شود. همین مداخله ها برای حل مشکلات رفتاری زن در مورد هزینه زندگی می تواند او را تعدیل کند. باید زن آگاه شود که فشار بر همسر در مورد هزینه ها موجب خشم خداوند بر او و نپذیرفتن اعمال نیکش میشود (طبرسی، ۱۴۱۲، ص ۲۰۱ و ۲۱۳).

یکی از حقوق مالی زن، مزد تلاش های اقتصادی او در خانه شوهر است که معمولا مردان بدان توجه نمی کنند. ارزش کار خانگی زن در تهیه غذا، اداره، نظم و نظافت خانه، حفاظت از اموال شوهر در تحقیق جزنی (۱۳۸۳) بررسی شده است. نادیده گرفتن این امر باعث سرخوردگی زن و بی انگیزه شدن او در اداره خانه می شود. برخی از مردان این کارها را بر همسر اجبار می کنند و در جایگاه طلبکار قرار می گیرند. در حل این مشکل، برای مرتبه نخست لازم است که مرد متوجه ارزش کار زن در خانه و اثر نبود آن بر زندگی خود شود. افزون بر این، مرد بداند که از نظر حقوق اسلامی زن می تواند در ازای این فعالیت ها از مرد درخواست مزد کند. تغییر دیدگاه شوهر هدف اولیه مداخله است. در مرتبه دوم، ترغیب رفتارهایی از سوی مرد است که قدردانی و سپاس او از زحمات زن را نشان می دهد. در مرتبه سوم، مرد باید به در نظر گرفتن مبلغی به طور ماهانه برای زن در ازای زحماتش با توجه به توان مالی اش ترغیب شود. در مرتبه چهارم به مرد سفارش می شود که در درازمدت، بخشی از دارایی خود را به همسرش بدهد.
مداخله برای تغییر احساسات و ایجاد انگیزه در زن، بخش دیگری از مداخله ها است. برای این منظور اولین گام رنگ الهی دادن به تلاش های زن در خانواده است. بی تردید کار زن در خانه پاداش معنوی زیادی دارد. با استفاده از آموزه های اسلامی در قرآن و کلمات اولیای دین (علیهم السلام) باید این نگاه در آن ایجاد شود که او در همه تلاش های خود با خداوند معامله کرده است و خدا پاداش هیچ عمل کننده ای را تباه نمی کند (آل عمران، ۱۷۱ و ۱۹۵؛ توبه، ۱۲۰). راه دیگر توجه دادن زن به آثار عاطفی مثبت فعالیت های خانگی او و تمرکز بر نگاه اخلاقی به رفتار و روابط او با همسر است. اگر زن بر دریافت دستمزد برای فعالیت های خود پافشاری می کند و مرد توان پرداخت آن را ندارد، مرد به پذیرش حق زن و زن به گذشتن از حق خود یا مهلت دادن به مرد سفارش می شود. این حق به استقلال اقتصادی زن بازمی گردد که در دین اسلام و حقوق مدنی ایران بر آن تصریح شده است: «زن مستقلا می تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند، (ماده ۱۱۱۸)، جهیزیه زن از اموال اوست و آوردن آن نوعی اباحه تصرف است و هیچ حقی برای شوهر ایجاد نمی کند (کاتوزیان، ۱۳۸۲، ص ۱۵۲). برخی مشکلات زوج ها در امور مالی به بی اعتنایی مرد به استقلال مالی زن بازمی گردد. مداخله در این مورد به تغییر نگرش شوهر نسبت به استقلال حقوقی زن و تثبیت حقوق مالی او می باشد.
در جلسات زوج درمانی اسلامی لازم است زوجین نسبت به این وظایف و حقوق متقابل بیشتر آگاه شوند. این مداخله برای ترغیب همسران به رعایت حقوق هم و اصلاح کوتاهی برخی همسران و نیز زیاده خواهی برخی دیگر ضروری است. این مداخله در پژوهش سالاری فر (۱۳۹۳)، در زوج درمانی اسلامی و جلسات با زوج ها دنبال شد که طبق گزارش آنها در بهبود روابطشان مؤثر بود. این نتیجه همسو با یافته صفورایی (۱۳۸۸) است که رعایت حقوق همسران را یکی از سه ملاک اصلی سلامت و کارآمدی خانواده اعلام می کند. حسینی بهشتی (۱۳۹۱) نشان داد که رعایت حقوق زن و شوهر از دیدگاه اسلام متمایز کننده خانواده های سالم و آشفته است. ساگینکا (۲۰۰۵) نیز رعایت حقوق همدیگر، چگونگی تقسیم کار و مسئولیت پذیری زوج ها را از مهم ترین عوامل رضایت زناشویی می داند و پذیرش این عوامل تحت تأثیر برداشت افراد از نقش جنسیتی خود و همسرشان است.