عزت نفس، لازمه تعالی کودک است.

چکیده: همه والدین به‌خوبی می‌دانند که لازمه موفقیت آتی فرزندانشان، داشتن اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس است. اما بهترین روش برای نهادینه شدن این اوصاف در فرزند چیست؟ چه رفتارهایی سبب از بین رفتن عزت‌نفس کودک می‌شود؟

تعداد کلمات 1230/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

حسین ابراهیمی تهرانی

مقدمه

آموختن این نکته به انسان است که او از ارزش والایی برخوردار است و توانایی رسیدن به درجات و مقامات عالی انسانی را دارد، از اهداف پیامبران الهی بوده است. درآیات و روایات نیز به این نکته اشاره‌های فراوانی شده است به‌طور نمونه، در حدیثی، دل مومن به‌عنوان جایگاه خدای رحمان معرفی گردیده[1]و در قرآن کریم نیز، انسان به‌عنوان خلیفه و جانشین خداوند متعال بر روی زمین قرارگرفته است.[2]
یکی از اهداف تربیت فرزند، برخورداری کودک از عزت‌نفس کافی در آینده است. عزت‌نفس یعنی آنکه فرد، خود را باارزش بداند، ارزیابی مثبت از خود داشته باشد و درنهایت، تصویری خوب و مثبت از خود، در ذهنش نقش بسته باشد.
عزت‌نفس، مهم‌ترین عامل بازدارنده انسان از گناهان و اعمال زشت و ناپسند بشمار می‌رود. فردی که ارزش خود را شناخته و باور دارد، خواهان تعالی و رشد فزاینده خواهد بود و به‌هیچ‌عنوان نمی‌خواهد که دامان خود را آلوده به کارهای ناشایست و دور از شأن خود کند. به همین جهت، از چنین فردی، اعمال و رفتار نیک و انسانی صادر خواهد شد. لذا امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته»[3] هرکسی دارای نفس کریم و بزرگوار باشد(خود را ارجمند بداند)، شهواتش نزد او خوار می‌گردد. در نقطه مقابل نیز ائمه(ع)، در مورد فردی که خود را پست و خوار و بی‌ارزش می‌شمارد به ما هشدار می‌دهند که اولاً امیدی به خیر او نداشته باش[4] و ثانیاً از شر او ایمن نیستی[5].
والدین برای پرورش عزت‌نفس کودک، باید در برخورد خود با کودک، دقت لازم را رعایت نموده و او را گرامی بدارند. لذا باید اصولی را در رفتار خود رعایت نمایند که در ذیل به نکاتی از آن اشاره می‌شود:

بایدهای رفتار با کودک

به کودک خود مسئولیت در حد توان خود بدهید. این سبب می‌شود او توانایی خود را بشناسد و باور کند.
عقاید دینی را به کودکتان به فراخور سن او بیاموزید. او را به مجالس مذهبی ببرید. اعتقاد به خدایی قادر و توانا و اتکا به او سبب تقویت اراده و پشتکار انسان در کارها می‌شود.
ملاک‌های اصلی ارزش انسان را به کودکتان بیاموزید. در نظر داشته باشید که بخشی ارزش‌ها، مشروط هستند. مثلاً پول، مقام، قدرت و شهرت به‌عنوان ارزش اصلی انسان شناخته نمی‌شوند. وابسته دانستن ارزش انسان به این موارد، سبب می‌شود تا ارزش انسان به عاملی خاص مشروط شود. به‌گونه‌ای که باوجودآن عامل خاص، انسان ارزشمند است و با نبود آن، انسان بی‌ارزش می‌شود. این‌گونه ارزش‌ها مانع رشد عزت‌نفس می‌شوند. درحالی‌که ارزش اصلی انسان در امور معنوی اوست. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «آراستگی باطن، زیباتر از آراستگی ظاهر است»[6].
هر انسانی توانایی‌های منحصربه‌فرد و نکاتی مثبت در جنبه‌های مختلف روحی و اخلاقی دارد. این موارد را در کودک خود شناسایی کنید و به او گوشزد کرده و در جهت تقویت آن گام بردارید.
شناخت‌ها و باورهای کودک خود را بشناسید و آن را اصلاح کنید. والدین باید با کودک خود ارتباط نزدیکی داشته باشند. در طی این ارتباطات و گفتگوها، باورها و نگرش‌های کودک در مورد خود و توانایی‌هایش و جامعه و یا حتی جهان آفرینش باید شناسایی‌شده و اصلاح گردد. اجازه ندهید در کودک، باورهای منفی نسبت به خود شکل بگیرد مثلاً من کندذهن هستم یا من قدکوتاه هستم و خیلی کارها را نمی‌توانم انجام دهم. در صورت وجود این باورها، بابیانی خلاصه و نیکو، آن را اصلاح نمایید.
بین کودکان خود فرق نگذارید. این کار سبب می‌شود کودکی که به او کمتر توجه شده، خود را کم‌ارزش تلقی کند.
به استقلال و توانایی‌های کودک خود احترام بگذارید و او را باور کنید.
سعی کنید در لحظات مهم زندگی کودک در کنار اوباشید تا احساس توجه و غرور کند. مانند جلسات مدرسه، مسابقات ورزشی و جشن‌ها و...
کودکان ما، آن‌طور که ما رفتار می‌کنیم خواهند شد نه آن‌طور که دوست داریم آن‌ها باشند. لذا توجه داشته باشید که شما الگویی برای او هستید. بالا رفتن عزت‌نفس شما سبب بالا رفتن عزت‌نفس کودکتان نیز خواهد شد.
معیارهای ارزشی، معیارهای درونی فرد هستند. یادمان باشد که تلاش کودک را که از درون او نشات می‌گیرد، ستایش کنیم. نه نتیجه‌ای که می‌گیرد. لذا از کودک همیشه توقع نداشته باشیم که نمره عالی بگیرد، بلکه اگر تلاش خود را کرده ولی نمره او خوب نشده، این ستودنی است. در غیر این صورت، کودکی که تلاش خود را کرده با گرفتن نمره‌ای متوسط، خود را ناتوان انگاشته و حقیر می‌شمارد.
از ابزار تشویق و تحسین برای تمجید از فعالیت‌های کودکتان استفاده کنید.

نبایدهای رفتار با کودک

نکات منفی کودک را مدام به او گوشزد نکنید. همان‌طور که شما نمی‌پسندید کسی شمارا پی‌درپی شماتت کند، کودک نیز با این کار، خود را انسانی بی‌دست‌وپا و بی‌ارزش می‌پندارد و سبب لجاجت کودک خواهد شد[7].
کودک را تنبیه بدنی نکنید. این تنبیه بدترین نوع تنبیه است. ممکن است به علت عدم درک و شعور کافی در کودک، از او کار نادرستی سر بزند. اما انتخاب تنبیه بدنی، بدترین گزینه است. لذا والدین می‌توانند از گزینه‌های دیگر مانند محرومیت استفاده نمایند.
از کودک خود توقع بیش‌ازاندازه نداشته باشید. بلکه به فراخور سن و توانایی او، از او اموری را طلب کنید. اینکه از او در سراسر روز کمترین کار خطا و یا برخلاف میل ما سر نزند، امری است که برای کودک دشوار است. لذا گاهی کودک از اشتباه بودن کاری اطلاع ندارد و یا برحسب عادت، کار خطایی را تکرار می‌کند. باید ضعف او را با برخورد ملایم پذیرفت.
نباید کودک خود را لوس کنید. افراط‌وتفریط در هر کاری مضر است حتی در محبت کردن! امام باقر (ع) فرمودند: «شر الآباء من دعاه البر الی الافراط»[8] بدترین پدران آن‌هایی هستند که در نیکی و محبت به فرزندان زیاده‌روی نمایند.
مقایسه کردن کودک با دیگران، کار غلطی است. زیرا توانایی افراد در امور مختلف، متفاوت است. کودک شما فردی متمایز از دیگران با توانایی‌های منحصربه‌فرد خود است. پس این را به او گوشزد کنید.
کودک را حتی به شوخی، مسخره نکنید و القاب بد به وی نسبت ندهید. زیرا او شمارا به‌عنوان فردی آگاه، قبول کرده است و این موارد را در مورد خود، باور خواهد کرد.

نتیجه‌گیری

پی بردن انسان به ارزش‌های خود و صیانت از این ارزش‌ها یکی از تعالیم رهبران دینی بوده است. اگر والدین بخواهند این روحیه در فرزندشان نهادینه گردد باید به تقویت عزت‌نفس فرزندشان پرداخته و نکاتی تربیتی را مدنظر قرار دهند.

پاورقی:

[1] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد55، بیروت: موسسه الوفاء، 1404ق، ص39.

[2] قرآن کریم، سوره بقره، آیه 30.ن کریم، سوره بقره، تن

[3] محمدبن حسین، شریف رضی، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق، ح449.

[4] عبدالواحدبن محمد، تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، محقق: سید مهدی رجائی، قم: اسلامی، 1410ق، ص 661.

[5] حرانی، حسن بن شعبه ، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق، ص481

[6] نصیر عابدینی، نگاه تو نیاز من، قم: موسسه امام خمینی، 1394، ص43.

[7] محمدمهدی ری شهری، میزان الحکمه، ص546.

[8] تاریخ یعقوبی، ج2، ص320.

منابع

قرآن کریم، سوره بقره، آیه 30.ن کریم، سوره بقره، تن
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، جلد55، بیروت: موسسه الوفاء، 1404ق.
شریف رضی، محمدبن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق.
تمیمی، عبدالواحدبن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق: سید مهدی رجائی، قم: اسلامی، 1410ق.
حرانی، حسن بن شعبه ، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق.
عابدینی، نصیر، نگاه تو نیاز من، قم: موسسه امام خمینی، 1394.

بیشتر بخوانید:
چگونگی ایجاد عزت نفس در کودکان
تقویت عزت نفس در کودکان
برای تقویت عزت نفس در کودکان چه کار بکنیم؟
نقش محبت در عزت نفس کودکان و راه های ابراز آن