همسان با رشد احساس حسینی در کودکان، باید آماده پاسخگویی به پرسش های آنان درباره حماسه حسینی و کم و کیف آن بود.

چکیده: توجه به تربیت دینی در مراسمات مذهبی و شعائر دینی یکی از اموری است که والدین و مربیان باید بدان توجه لازم را داشته باشند، چرا که موقعیت های مناسب می تواند تاثیر بیشتری در رشد و تربیت فرزندان داشته باشد. در این نوشتار به یکی از بهترین زمان ها برای تربیت دینی، یعنی محرم پرداخته شده است. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1239 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

ایام محرم هر سال یادآور خاطرات کودکی است. روزهایی که مادران لباس‌های مشکی به تن مان می‌کردند و در مراسم عزاداری شرکت می‌کردیم. روزهایی که در ذهن ما سؤال‌هایی درباره امام حسین(ع)، کربلا، روزعاشورا، شهادت و ... به وجود می‌آورد و پدران و مادران ما در حالی که اشک می‌ریختند پاسخ سؤالات ما را می‌دادند.

یکی از نعمت‌ها و موهبت‌های جامعه ما این است که در ایام خاص دچار تغییر و تحول می‌شود و فرصت‌های بی‌نظیر تربیتی پیدا می‌شود. مثل اعیاد غدیر، قربان و بعثت و اعیاد ولادت ائمه اطهار و همینطور ایام سوگواری که مهمترین آن ایام محرم است. هر اندازه بتوانیم فضایی سازنده و با تدبیر به وجود بیاوریم بهره تربیتی بیشتری خواهیم برد.

باید بدانیم امام حسین (ع) متعلق به تمام بشریت است و کودکان و نوجوانان در این ماه سهم ویژه‌ای دارند. مهمترین شرکت‌کنندگان در عزاداری‌های محرم، کودکان و نوجوانان هستند و آن‌ها می‌توانند بیشترین بهره را بگیرند و آینده جامعه را با سبک زندگی حسینی و با معرفت امام حسین (ع) بسازند.

خانواده‌ها باید توجه داشته باشند اگر می‌خواهیم برخی از آسیب‌های اجتماعی و فردی در خانواده و همچنین کودکان اصلاح شود باید از این ماه استفاده کنیم. در قیام عاشورا و فرهنگ تربیتی آن ایثار و ازخودگذشتگی و عرفان و دعا و مناجات و ظلم‌ستیزی، یاری کردن مظلوم و آنچه به عنوان زندگی متعالی می‌خواهیم در این حماسه وجود دارد و می‌تواند به کودکان و نوجوانان دیدگاه متعالی بدهد که آینده خود را به جای مشغول شدن به اهداف پوچ با یک انگیزه بالا بسازند و این فرهنگ می‌تواند در شغل و درس و در مسائل اجتماعی و فرهنگی و تشکیل خانواده در آینده به آن‌ها کمک بکند. لذا خانواده‌ها و متولیان برگزاری مجالس عزا ازجمله مدیحه‌سرایان و ذاکرین اهل بیت باید نسبت به نکات تربیتی مربوط به کودکان در این ایام حساس باشند.

باید بدانیم که محرم و مراسم عزاداری این ایام یک فرصت تربیتی برای خانواده‌ها، کودکان و جامعه است. باید قبل از محرم آماده شد و کودکان را آماده کرد. در مراسم عزاداری باید تلاش کنیم و بعد از آن هم مراقب باشیم آثار تربیتی به دست آمده حفظ شود. ما نباید این نگرش را داشته باشیم که عاشورا تنها یک مراسم مذهبی و فرصتی برای رسیدن به ثواب است. عاشورا و محرم یک گنجینه بزرگ فرهنگی و تربیتی است که همه می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند.
یکی از مسائلی که ما برای آرامش روان و ساختار شخصیتی لازم داریم هویت دینی و اسلامی است. اگر بتوانیم در کودکان یک هویت اسلامی و حسینی ایجاد کنیم آن‌ها خود را شایسته می‌دانند و در خیلی از مواقع زمانی که در معرض ناهنجاری قرار می‌گیرند می‌توانند خویشتنداری کنند. کودکان باید در مراسم عزاداری همپای بزرگترها مشارکت داشته باشند تا توانایی فهم و نحوه شرکت در عزاداری‌ها را پیدا کنند. آن‌ها می‌توانند در بخش‌های مختلف عزاداری مانند پذیرایی کردن یا نصب پرچم و... مشارکت داشته باشند و این امر به ما کمک می‌کند بتوانیم به بچه‌هایمان تجربه دین بدهیم. تجربه دینی مقدمه هویت دینی است. کودکان معمولاً آن چیزی را که تجربه می‌کنند بیشتر در زندگی مورد استفاده قرار می‌دهند. شرکت در عزاداری یکی از بهترین فرصت‌ها برای کسب این تجربه دینی است.

فضای تربیتی و محیط خانه و مدرسه در تربیت کودکان اثر می‌گذارد، گفت: باید محیط‌ خانه را برای این ایام آماده کنیم. اگر از کودکانمان نظر بخواهیم که کتیبه یا پرچم را کجا نصب کنیم و با این کار احترام گذاشتن به این ایام را به کودکان آموزش می‌دهیم. 
خانواده‌ها می‌توانند با شناسایی تکیه‌ها یا مساجدی که مراسم عزاداری در آنجا با فرزندانشان همخوانی بیشتری دارد شرکت کرده و در این زمینه می‌توانند از آن‌ها نظرخواهی کنند که دوست دارند در کدام مراسم شرکت کنند؟ اگر هم خودمان دوست داریم در مکان دیگری عزاداری کنیم بهتر است در مجالسی که کودکان پیشنهاد می‌کنند هم شرکت کنیم این مسأله باعث می‌شود بچه‌ها احساس پیوند بیشتری با این فضا بکنند و باید حق انتخاب را به بچه‌ها بدهیم.
در زندگی‌های آپارتمانی امروزی می‌توانیم این فرصت را به کودکان بدهیم که یک روز دوستان یا همکلاسی و یا بچه‌هایی که در مجتمع مسکونی زندگی می‌کنند را به خانه دعوت و یک مراسم کوچک عزاداری برپا کنند و خود کارهای آن را انجام بدهند.

برای کسب معرفت باید شور و هیجان داشت و با شناخت نسبت به وقایعی که در طی زندگی با آن مواجه می‌شویم نگاه کنیم. واقعه عاشورا یکی از راه‌هایی است که با مطالعه دقیق آن و شور و هیجانی که در ایام محرم هر عاشق دلباخته امام حسین‌(ع) به آن می‌رسد می‌توان به معرفتی رسید که هدف اصلی قیام عاشورا است. اگر از این مقدمه استفاده نکنیم معرفت حاصل نمی‌شود. 
حضور کودکان در این‌گونه مراسم باعث می‌شود آن‌ها حساس شوند و به دنبال این باشند که چرا امام‌حسین‌(ع) به همراه اعضای خانواده‌اش در کربلا به جنگ با دشمن رفتند. حضور در مراسم عزاداری یک نوع فعالیت اجتماعی محسوب می‌شود و کودکان وقتی شور و هیجان اجتماعی را در این مراسم می‌بینند این شور و هیجان به آن‌ها سرایت می‌کند. البته خانواده‌ها باید اقتضای سن کودکشان را نیز در نظر بگیرند. 
باید توجه داشته باشیم کودک در مراسم عزاداری نیز کودک است و اگر می‌خواهند راحت بنشینند یا اسباب‌بازی همراه داشته باشند نباید مانع کار آن‌ها شد و خانواده‌ها اگر کودک زیر 4 سال را به این مراسم می‌برند حتماً همراه خودشان مقداری غذا یا کاغذ و مداد رنگی داشته باشند تا اگر حوصله کودک سر رفت سرگرم شود و توجه داشته باشیم نباید کودکان را مجبور کنیم مثل بزرگترها در این‌گونه مجالس بنشینند و عزاداری کنند. حتی اگر چند کودک در این مراسم در کنار هم قرار گرفتند نباید مانع از بازی آن‌ها شویم. همچنین برگزارکنندگان این گونه مراسم، سخنرانان و مداحان به کودکان تذکر ندهند.
یکی از مباحث مهم در عزاداری‌های کودکان در ایام محرم شیوه برخورد والدین قبل از عزاداری، حین عزاداری و بعد از عزاداری است. صبوری والدین در آماده کردن بچه‌ها مؤثر است. کودکانی که با عجله آماده می‌شوند یا با تحکم والدین مواجه می‌شوند نسبت به حضور در این مراسم بی علاقه خواهند شد. همچنین در زمان مراسم عزاداری باید با کودکی فرزندان‌مان کنار بیاییم و بعد از مراسم نیز باید پاسخگوی سؤالات احتمالی او باشیم. باید از برخورد خشن و تحقیر کردن کودکان در این مجالس خودداری شود.
شور و هیجانی که در مجالس عزاداری محرم در بچه‌ها ایجاد می‌شود مقدمه‌ای است تا بچه‌ها حساس بشوند و پیگیر علت قیام عاشورا شده و همچنین با نحوه زندگی امام حسین(ع) آشنا بشوند. برخی از خانواده‌ها تصور می‌کنند نیازی نیست که کودکان در سن کم در این مراسم شرکت کنند و وقتی بزرگتر شدند آن‌ها را به مراسم عزاداری باید برد. این تصور غلطی است زیرا اگر کودکان در این مراسم حضور پیدا نکنند و با صداها و آواها آشنا نشوند بعدها حضور پیدا کردن آن‌ها در این مراسم دشوار است. 
در اصل حضور کودکان در هیـأت‌ها آماده‌کردن آن‌ها برای دوران نوجوانی است. حزن عزاداری ایام محرم حزن خاص و هدفمندی است و افسردگی نمی‌آورد بلکه مقدمه نشاط و مسئولیت‌پذیری است. وی ادامه داد: حادثه عاشورا یک حماسه خانوادگی است، خود امام حسین(ع) همراه خانواده به کربلا رفتند. در این میان اعضای خانواده آن امام(ع) از طفل صغیر تا پیرمرد وجود دارد. حوادثی که در حادثه کربلا اتفاق افتاد می‌تواند درس‌های بزرگی برای دختران، کودکان و نوجوانان باشد و این‌ها را کودکان ما می‌فهمند و با این شخصیت‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. 
در این ایام خیمه‌های زیادی برپا می‌شود و افراد زیادی نذری می‌دهند. می‌توانیم به بچه‌ها آموزش بدهیم. کسی که می‌خواهد غذای نذری بگیرد خودرواش را کجا باید پارک کند و می‌تواند به کودکش بگوید که با پارک خودرو در مکانی مناسب مانع از رفت وآمد خودروهای دیگر نمی‌شویم. والدین اگر به سهم خودشان در مراسم عزاداری مشارکت می‌کنند کودکان یاد می‌گیرند پول توجیبی‌شان را مدیریت کنند و در بعضی فرصت‌ها که برای باورها و ارزش‌ها پول خرج می‌کنیم، مشارکت کنند.
والدین برای آموزش نذری دادن به کودکان می‌توانند یک بار خوراکی کوچکی آماده کنند و به فرزندشان بدهند تا آن را به مدرسه ببرد و به همکلاسی‌های خود بدهد.

بعضی از مدارس در ایام محرم می‌توانند با برپایی عزاداری برای دانش‌آموزان آن‌ها را در انجام این مراسم مشارکت بدهند و به نوعی کارها را به آن‌ها بسپارند. مدارس در فرهنگ سازی نقش مؤثری دارند. مدیران و معلم‌ها بهتر است در این ایام بار تکالیف بچه‌ها را کمتر کنند.
بعضی از خانواده‌ها از این که ممکن است کودکانشان در این گونه عزاداری‌ها و ذکر مصایب با خشونت آشنا شوند، در این مجالس شرکت نمی کنند. در حالیکه این‌گونه نیست چون بچه‌ها قدرت تشخیص دارند و می‌توانند تشخیص بدهند گریه پدر و مادرشان برای چیست. در این مراسم کودکان می‌فهمند گریه والدین خاص است. توصیه می‌شود که مداحان و ذاکران به گونه‌ای مرثیه‌سرایی کنند تا مسائل حاشیه‌ای که ممکن است برای کودکان آسیب‌زا باشد کمتر باشد ولی والدین نباید نگران باشند و ذکر این مصیبت‌ها آسیب هیجانی وارد نمی‌کند بلکه مقدمه‌ای برای فکر کردن کودکان به وقایع روز عاشورا است.

گاهی کودکان با شنیدن داستان زندگی یا شهادت ائمه اطهار(ع) و بخصوص زندگی و شهادت امام حسین(ع) سؤالاتی در ذهنشان به وجود می‌آید که باید پاسخ منطقی به آن‌ها داد. باید به زبان کودکان به آن‌ها پاسخ بدهیم. اگر والدین نمی‌توانند پاسخ و استدلال درستی داشته باشند می‌توانند در اطرافشان کسانی را که می‌توانند پاسخ مناسبی به سؤالات کودکان بدهند شناسایی کنند و از روحانیون نیز کمک بگیرند. مثلاً گاهی در ذهن بچه‌ها سؤال ایجاد می‌شود چرا در کربلا آب نبوده یا چرا حضرت عباس (ع) از خوردن آب امتناع کردند. والدین باید در ابتدا از خود کودک بخواهند جوابی برای سؤال خود پیدا کنند و اگر لازم است توضیح بیشتری بدهند و با استدلال آن را برای کودک توضیح دهند.