عوامل موثر در رشد از دیدگاه اسلام (بخش دوم)

چکیده: در نوشتار پیشین بیان شد که دو امر فطرت و عوامل ارثی قبل از تولد، دو عامل از ابتدایی ترین عوامل موثر در رشد از دیدگاه اسلام می باشند. در این نوشتار به بیان عوامل دیگر که در رشد انسان موثرند، می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 803 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

از دیدگاه اسلام پدر و مادر مهمترین نقشها و وظایف را در رشد و تربیت کودک برعهده دارند.
اسلام از همان ابتدای تولد، برنامه ها و دستورهای خاصی را برای رشد و تربیت کودک تنظیم فرموده و اجرای آن را بر عهده والدین قرار داده است. اصولا اسلام در مورد رشد و تربیت، حقوق مسلمی را برای کودکان قائل است.
امام سجاد (علیه السلام) می فرماید: حق کودک تو، بر تو این است که بدانی وجود او از توست و بد و خوب او در این دنیا به تو ارتباط پیدا می کند و باید بدانی که در سر پرستی او مسئولیت داری و مسئول هستی که او را به بهترین وجه تربیت کنی و بر عهده توست که او را به خداوند بزرگ راهنمایی کنی.[1]
همچنین امام سجاد (علیه السلام) در ضمن توضیح حقوق فرزند بر والدین می فرماید: با فرزندت آنچنان رفتار کن که اثر نیکوی تربیت تو، مایه زیبایی و جمال اجتماعی او شود؛ یا اینکه او را آنچنان تربیت کن که بتواند در کارهای مختلف زندگی با عزت و آبرومندی زندگی کند و مایه زیبایی و جمال تو باشد.[2]
اسلام در سراسر دوره کودکی و نوجوانی، که مهمترین دوران رشد و تربیت کودک است، برنامه های خاص و سفارشهای تربیتی بسیاری را در انتخاب اسم، در نحوه شیر دادن و از شیر گرفتن در محبت و مهرورزی به کودکان و در رعایت عدالت و وفای به عهد نسبت به آنها، چه در دوره بلوغ و چه در دوره جوانی... بیان فرموده است که به برخی از آنها اشاره می شود.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: فرزند خود را به بهترین اسم و کنیه نامگذاری کن.[3]
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: به کودکان خود احترام بگذارید و با آداب و روش پسندیده با آنها رفتار کنید.[4]
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: کودکان خود را زیاد بوسید؛ زیرا هر بوسیدن شما درجه ای (پاداش) دارد.[5]
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: به کودکان خود محبت کنید و نسبت به آنها مهربان باشید و هنگامی که به آنها وعده دادید به وعده خویش عمل کنید.[6]
البته اسلام در عین حال که به عامل خانواده و والدین بسیار اهمیت می دهد، تأثیر و اهمیت سایر عوامل انسانی را نیز در رشد و تربیت فراموش نکرده و در جای خود به اهمیت عوامل انسانی نظیر رهبران، دوستان و معلمان اشاره فرموده است. على (علیه السلام) می فرماید: شباهت مردم به امیران و رهبران جامعه، بیش از شباهت آنها به پدران خویش است.[7]
 پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: آدمی تحت تأثیر رفیق است و عملا از رفتار و روش او پیروی می کند. پس هر یک از شما باید در انتخاب دوست دقت کند و ببیند با چه کسی طرح رفاقت و دوستی می ریزد.[8]
 

از دیدگاه اسلام، افراد بشر خصوصیات و استعدادهای متفاوت دارند و هرکس از توانایی و ظرفیت معینی برخوردار است.
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: مردم معدنهایی هستند مانند معادن زر و سیم (و طبیعتا با یکدیگر متفاوتند).[9]
و یا: عمل کنید؛ زیرا هرکسی را برای هدفی که جهت آن آفریده شده آماده و مهیا ساخته اند تا با تلاش خویش به آن هدف برسد.[10]
از دیدگاه اسلام، وجود تفاوتهای فردی موجب خیر و سعادت بشر است و اگر این تفاوتهای فردی وجود نداشت و همه یکسان و مساوی بودند، چه بسا اختلالهایی در زندگی به وجود می آمد.
علی (علیه السلام) می فرماید: مردم همواره در خیر و خوبی به سر می برند تا وقتی که با یکدیگر متفاوتند و اگر یکسان شوند هلاک خواهند شد.[11]
بنابراین، اسلام وجود تفاوتهای فردی را به عنوان یک امر مسلم و ضروری می پذیرد و آن را لازمه زندگی بشر می داند. اسلام در مورد رشد و تربیت کودکان نیز توجه به اصل تفاوتهای فردی را مورد تاکید و اهمیت قرار می دهد و آن را از صفات خوب والدین به حساب می آورد.
پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: خدای رحمت کند کسی را که در نیکوکاری و نیکی به فرزندش کمک کند. سؤال شد چگونه فرزند خود را در نیکی کمک کند؟ فرمود: آنچه در توانایی کودک است و برایش میسر است، از او بپذیرد و آنچه انجام دادنش برای کودک دشوار و طاقت فرساست از او نخواهد و او را به گناه و طغیان و کارهای احمقانه وادار نکند.[12]

 

---

 

 

 

بیشتر بخوانید:
عوامل موثر در رشد از دیدگاه اسلام (بخش اول)
مراحل رشد از دیدگاه اسلام (بخش اول)
مراحل رشد در کودکان
مراحل رشد کودک
سن و مراحل رشد کودک