آثار شیوه تربیت مقتدرانه بر فرزندان (بخش دوم)

شیوه تربیت مقتدرانه می تواند فرزندانی با روان سالم را تربیت کند. 
 

 
نمونه ای از آرامش روانی فرزندان والدین مقتدر در عبارت زیر آمده است:
دختر شانزده ساله ای درباره والدینش می گوید: «وقتی که والدینم را با دیگر پدر و مادرها مقایسه می کنم، می بینم که یک خصوصیت خیلی خوب دارند و آن این که واقعا به حرف های من گوش می کنند. آنان تشخیص می دهند که سرانجام باید برای خودم زندگی کنم. بسیاری اوقات که توضیح می دهم چه می خواهم بکنم، به حرف های من خوب گوش می کنند. گاهی عواقب آن را به من هشدار می دهند و می گویند باید با آن روبه رو شوم یا این که اشتباهم را به من گوشزد می کنند. گاهی هم صریحا به من جواب منفی می دهند؛ ولی وقتی این کار را می کنند، همیشه علتش را توضیح می دهند و این گونه برخورد، کار را برای من آسان تر می کند». (کانجر، ۱۹۷۹، ص ۴۹)
 

 

 

 

 

آنماری فونتن (۱۹۹۴) با توجه به شیوه های فرزندپروری و تربیتی والدین، می خواست بداند که کدام یک از شیوه های سه گانه تربیت سخت گیرانه، سهل گیرانه و مقتدرانه با انگیزه پیشرفت تحصیلی ارتباط دارد. او پژوهش خود را درباره ۲۸۸ مادر به اجرا درآورد. یافته های وی نشان داد که شیوه تربیتی مقتدرانه، رابطه معناداری با انگیزه پیشرفت تحصیلی دارد. نتایج پژوهش ها در ایران نیز با تحقیقات بومریند و دیگران همخوانی دارد. نتایج تحقیق (شریفی درآمدی و آقارشتی، ۱۳۸۴) نشان می دهد که سهم نسبی تأثیر متغیر شیوه فرزندپروری مقتدرانه بر انگیزه پیشرفت تحصیلی ۴۴ درصد است.
 
دقت در مفهوم و ماهیت هر یک از شیوه های تربیت والدینی و تأثیرات منفی و مثبتی که بر تربیت و رفتار فرزندان می گذارد، انتخاب و تعقیب شیوه تربیتی مطلوب و معقول را برای والدین با قاطعیت هموار خواهد ساخت.
 
 در بحث از تأثیر سبک های والدینی سهل گیرانه، سخت گیرانه و مقتدرانه، توضیح دادیم که شیوه های اول و دوم به سبب عدم رعایت حد اعتدال، آثار نامطلوبی بر تربیت فرزندان دارد. از این رو با قاطعیت می توان گفت که شیوه های مناسبی برای تربیت و هدایت فرزندان نیستند. اما شیوه مقتدرانه با ویژگی های مثبت فراوان، تضمین کننده پرورش توانایی ها و رساننده فرزندان به خودشکوفایی و کمال است.
 
آموزه های اسلامی و متون دینی نیز ما را به رعایت اعتدال در روابط اعضای خانواده به ویژه رابطه والد- فرزند و شیوه تربیتی توصیه می کند. در فرهنگ اسلام، فرزندان امانت های الهی اند و خانواده مسؤول حفظ سلامت، رشد، تربیت و سعادت آنان است. امام سجاد (علیه السلام) در رساله حقوق خود می فرمایند: «تو مسؤول آنچه در اختیارت قرار داده شده، هستی». بنابراین همان طور که فرزندان در برابر والدین وظایف و مسؤولیت هایی دارند، پدران و مادران نیز در برابر تعلیم و تربیت فرزندان خود و رشد و کمال آنان مسؤول و مکلف اند. آنان اجازه ندارند که با سخت گیری های بی جا، مانع رشد و کمال فرزندان و سبب انحرافشان شوند. آنها نباید فرزندان را در آزادی مطلق و بی عنان رها کنند و یا از طرف دیگر، آن چنان سهل گیر و اهل تساهل و تسامح شوند که فرزندان بتوانند به هر کاری که می خواهند دست بزنند و بدون هیچ گونه نظارت و مراقبتی پرورش یابند. این نکته را می توان از آیه شریفه قوا أنفسکم وأهلیکم نارا به خوبی استنباط کرد. در این آیه خداوند متعال می فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خویش را از آتش نگه دارید.
 
نگه داری خویشتن به معنای ترک گناهان و تسلیم نشدن در برابر شهوات سرکش است و نگهداری خانواده به معنای تعلیم و تربیت و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هرگونه آلودگی در فضای خانه و خانواده است. این برنامه باید در تمام مراحل زندگی، به ویژه در مراحل تربیت فرزندان با برنامه ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود.
 
نکته قابل توجه اینکه تعبیر قرآن به کلمه قوا یعنی (نگه دارید) اشاره به این است که اگر فرزندان را به حال خود رها کنید، خواه ناخواه به انحراف از اصول تربیت صحیح کشیده می شوند و از سوی دیگر اگر بر آنان سخت گیری کنید یا به گونه ای رفتار کنید که محدودیت و استبداد را احساس کنند، در آن صورت به طغیان و ایستادگی آنان در برابر والدین منجر خواهد شد. پس ما والدین به نظارت و مراقبت، انتخاب شیوه صحیح تربیت، حفظ از انحراف و سقوط و زمینه سازی رشد کمال و هدایت آنان مکلف هستیم. در نتیجه، وظیفه سنگین تربیت فرزندان و از سوی دیگر رعایت اعتدال در تربیت، ما را راهنمایی می کند که شیوه تربیتی مقتدرانه را انتخاب کنیم، که هم عدالت در آن رعایت می شود و هم تربیت صحیح و موفقیت آمیز فرزندان را به دنبال دارد بدین ترتیب می توانیم فرزندان را که امانت های الهی اند در فضایی عاطفی و دوستانه ، همراه با انس، صمیمیت و خیرخواهی و در عین حال آزادانه و با احترام پرورش دهیم؛ ان شاء الله.
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، گروه نویسندگان، صص 311-314، موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، سوم، 1388.