کشورمان در علم فضایی نیز مانند علوم دیگر از پیشرفت قابل توجهی برخوردار است، به طوری که ایران در زمینه تولید علم فضایی رتبه اول منطقه را دارد.
به گزارش راسخون به نقل از خبرگزاری فارس، باید بپذیریم که امروزه اقتصاد فضا به عنوان اقتصادی نوظهور مطرح است، به طوریکه براساس گفته رئیس سازمان فضایی کشورمان، رشد اقتصاد فضا طی یک دهه گذشته بیش از 139 درصد بوده و نسبت به متوسط رشد اقتصاد جهانی که تقریبا 19.4 درصد بوده شرایط خوبی است.
به گفته کارشناسان، امروزه فضا فرصتی برای رونق اقتصادی و اشتغال کسب و کار است و به نوعی وارد زندگی مردم شده است.
ساخت ماهواره‌ها می‌تواند ارزش اقتصاد را تا حد زیادی بالا ببرد، با استفاده از دریافت داده‌های ماهوارهای حتی می‌توان به کشاورزان برای افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها و کاهش مصرف سموم کمک کرد.
فضا فرصتی برای خلق ثروت است و اگر دانشگاه‌ها به سمت فناوری فضایی سوق داده شوند چه بسا بسیاری از مشکلات اقتصاد و حتی اشتغال کشور از این طریق برطرف شود.
به گزارش راسخون به نقل از خبرگزاری فارس، باید بپذیریم که امروزه اقتصاد فضا به عنوان اقتصادی نوظهور مطرح است، به طوریکه براساس گفته رئیس سازمان فضایی کشورمان، رشد اقتصاد فضا طی یک دهه گذشته بیش از 139 درصد بوده و نسبت به متوسط رشد اقتصاد جهانی که تقریبا 19.4 درصد بوده شرایط خوبی است.
به گفته کارشناسان، امروزه فضا فرصتی برای رونق اقتصادی و اشتغال کسب و کار است و به نوعی وارد زندگی مردم شده است.
ساخت ماهواره‌ها می‌تواند ارزش اقتصاد را تا حد زیادی بالا ببرد، با استفاده از دریافت داده‌های ماهوارهای حتی می‌توان به کشاورزان برای افزایش تولید، کاهش هزینه‌ها و کاهش مصرف سموم کمک کرد.
فضا فرصتی برای خلق ثروت است و اگر دانشگاه‌ها به سمت فناوری فضایی سوق داده شوند چه بسا بسیاری از مشکلات اقتصاد و حتی اشتغال کشور از این طریق برطرف شود.
* فناوری فضایی چیست؟
فناوری فضایی مجموعه‌ای از دانش‌ها و فناوری‌هایی است که بشر برای بررسی فضای اطراف کره زمین و سایر اجرام آسمانی، اقدام به سفر، اقامت در آن، تحقیق و داده‌برداری رباتیک و غیر رباتیک می‌کند.
کشورهای مختلف سعی کرده‌اند در این زمینه دست به فعالیت هایی بزنند و با استفاده از فناوری‌های فضایی جایگاهی برای خود در سطح بین الملل ایجاد کنند که ایران نیز توانسته در این زمینه خود را در جمع کشورهای قدرتمند قرار دهد.
کشورهای مختلف سعی کرده‌اند در این زمینه دست به فعالیت هایی بزنند و با استفاده از فناوری‌های فضایی جایگاهی برای خود در سطح بین الملل ایجاد کنند که ایران نیز توانسته در این زمینه خود را در جمع کشورهای قدرتمند قرار دهد.
* جایگاه ایران در فناوری فضایی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نگاه دولت های مختلف به فناوری های فضایی نگاه توسعه محور بوده است و در این سال‌ها ایران ماهواره‌های مختلفی را به فضا پرتاب کرده است.
ارتقاء جایگاه ایران در عرصه فناوری فضایی و پیوستن کشورمان به جمع کشورهای دارای چرخه کامل فناوری فضایی همچنین موفقیت در زمینه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره و نیز ساخت ایستگاه‌های زمینی از جمله اقدامات افتخارآفرین است.
توسعه این فناوری از ۲۵ سال گذشته شکل جدی به خود گرفت و کشورمان توانست به دانش ساخت ماهواره‌های کوچک و دانشجویی، سنجش از راه دور و نیز ماهواره‌برهای داخلی دست یابد به طوریکه بر اساس اعلام قبلی اتحادیه جهانی مخابرات، ایران در زمره پنج قدرت نوظهور فناوری فضا و جایگاه اول منطقه است.
در این زمینه منوچهر منطقی رئیس مرکز ملی فضایی و دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گفته است: قبل از انقلاب فقط راکت‌هایی تا برد ۲۲کیلومتر را می توانستیم پرتاب کنیم. در رژیم گذشته، برنامه وسیعی در این حوزه در نظر گرفته شده بود و قرار بود تامین و نگهداری هواپیماهای مدرنی که آن زمان در اختیار داشتند، شروع کنند و در این برنامه، ایران صرفا بخش های اپراتوری را انجام می داد و بخش های مهندسی را متخصصان آمریکایی انجام می‌دادند. اما حالا ایران جزو ۱۱ کشوری است که این فناوری را دارد.
مرتضی براری رئیس سازمان فضایی نیز گفته است: ما رتبه اول منطقه هستیم، در سال 2016 در مهندسی فضا رتبه 14 دنیا بودیم که در سال 2017 سه پله افزایش رتبه پیدا کرده و به رتبه 11 در دنیا رسیده‌ایم و امیدواریم این اقتدار علمی به اقتدار فناوری و اقتدار صنعتی و اقتصادی برسد.
ارتقاء جایگاه ایران در عرصه فناوری فضایی و پیوستن کشورمان به جمع کشورهای دارای چرخه کامل فناوری فضایی همچنین موفقیت در زمینه طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره و نیز ساخت ایستگاه‌های زمینی از جمله اقدامات افتخارآفرین است.
توسعه این فناوری از ۲۵ سال گذشته شکل جدی به خود گرفت و کشورمان توانست به دانش ساخت ماهواره‌های کوچک و دانشجویی، سنجش از راه دور و نیز ماهواره‌برهای داخلی دست یابد به طوریکه بر اساس اعلام قبلی اتحادیه جهانی مخابرات، ایران در زمره پنج قدرت نوظهور فناوری فضا و جایگاه اول منطقه است.
در این زمینه منوچهر منطقی رئیس مرکز ملی فضایی و دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، گفته است: قبل از انقلاب فقط راکت‌هایی تا برد ۲۲کیلومتر را می توانستیم پرتاب کنیم. در رژیم گذشته، برنامه وسیعی در این حوزه در نظر گرفته شده بود و قرار بود تامین و نگهداری هواپیماهای مدرنی که آن زمان در اختیار داشتند، شروع کنند و در این برنامه، ایران صرفا بخش های اپراتوری را انجام می داد و بخش های مهندسی را متخصصان آمریکایی انجام می‌دادند. اما حالا ایران جزو ۱۱ کشوری است که این فناوری را دارد.
مرتضی براری رئیس سازمان فضایی نیز گفته است: ما رتبه اول منطقه هستیم، در سال 2016 در مهندسی فضا رتبه 14 دنیا بودیم که در سال 2017 سه پله افزایش رتبه پیدا کرده و به رتبه 11 در دنیا رسیده‌ایم و امیدواریم این اقتدار علمی به اقتدار فناوری و اقتدار صنعتی و اقتصادی برسد.
* رتبه دوم ایران در بخش ناوبری فضایی منطقه
منوچهر منطقی گفته است: ایران در زمینه پرتاب و زیر ساخت‌ها رتبه دوم، در علوم اکتشافات رتبه دوم، در بخش سنجش از راه دور پنجم، در حوزه مخابرات رتبه هفتم، در بخش فناوری‌های ماهواره رتبه پنجم و در بخش ناوبری رتبه دوم در منطقه را از آن خود کرده است.
.jpg "علم فضایی منطقه در تسخیر ایران/ برنامه‌ریزی برای اعزام «انسان» به فضا")
* ایران یکی از ۹ کشور برتر دنیا در ساخت ماهواره
مرتضی براری رئیس سازمان فضایی گفته است: ایران در کنار امریکا، روسیه، اروپا و کانادا جز ۹ کشور برتر دنیا در ساخت ماهواره است.
* ایرانِ فضایی در آینده
ایران برای آینده نیز برنامه‌های بسیاری در حوزه فضایی دارد.
ایجاد و توسعه زیرساخت های ماهواره ای یکی از اولویت های سازمان فضایی ایران است که در این راستا قرارداد ساخت ماهواره سنجشی با قدرت تفکیک مکانی 40 متر به دانشگاه صنعتی امیرکبیر محول شد.
همچنین مطابق با سند چشم انداز افق 1404 دو برنامه 10 ساله تنظیم شده است.
برنامه اول بین سال‌های 85 تا 94 بود که خوشبختانه در آن دهه توانستیم ماهواره های تحقیقاتی بسازیم و در مدار تحقیقاتی 250 کیلومتر با ماندگاری حداکثرسه ماه ماهواره را پرتاب و با زمین ارتباط برقرار کنیم بنابراین توفیق اول چرخه کامل فناوری فضایی است که دست پیدا کردیم و توفیق دوم کسب اقتدار علمی در عرصه فضا بود که رتبه اول فناوری در منطقه را کسب کردیم.
برنامه دوم ده ساله که از سال 1395 تا 1404 است تثبیت کامل چرخه فناوری فضایی مهمترین هدف است که ماهواره های عملیاتی ساخته شوند و در مدار بالای 500 کیلومتر قرار دهیم و سیگنال پایدار از ماهواره توسط ایستگاه زمینی دریافت کنیم و هم ماهواره هم پرتاب گر وهم ایستگاه بومی ساخته شود.
در برنامه ده ساله دوم توجه به زیرساخت‌ها و توسعه کاربرد ماهواره در کشور است.
رئیس سازمان فضایی با اشاره به تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه فضایی گفته است: ۱۰۰ شرکت دانش بنیان در بخش های پایین دستی و ۳۰ شرکت در بخش بالادستی حوزه فضا ایجاد شده است. در بودجه امسال ۵۷۰ میلیارد تومان اعتبار برای بخش فضا دیده شده است که امیدواریم تمام آن محقق شود و طبق برنامه ششم باید سه هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در بخش فضایی سرمایه گذاری شود که ۹۰۰ میلیارد تومان به سرمایه گذار بخش خصوصی اختصاص دارد که باید زمینه را برای ورود بخش خصوصی فراهم کنیم.
ایجاد و توسعه زیرساخت های ماهواره ای یکی از اولویت های سازمان فضایی ایران است که در این راستا قرارداد ساخت ماهواره سنجشی با قدرت تفکیک مکانی 40 متر به دانشگاه صنعتی امیرکبیر محول شد.
همچنین مطابق با سند چشم انداز افق 1404 دو برنامه 10 ساله تنظیم شده است.
برنامه اول بین سال‌های 85 تا 94 بود که خوشبختانه در آن دهه توانستیم ماهواره های تحقیقاتی بسازیم و در مدار تحقیقاتی 250 کیلومتر با ماندگاری حداکثرسه ماه ماهواره را پرتاب و با زمین ارتباط برقرار کنیم بنابراین توفیق اول چرخه کامل فناوری فضایی است که دست پیدا کردیم و توفیق دوم کسب اقتدار علمی در عرصه فضا بود که رتبه اول فناوری در منطقه را کسب کردیم.
برنامه دوم ده ساله که از سال 1395 تا 1404 است تثبیت کامل چرخه فناوری فضایی مهمترین هدف است که ماهواره های عملیاتی ساخته شوند و در مدار بالای 500 کیلومتر قرار دهیم و سیگنال پایدار از ماهواره توسط ایستگاه زمینی دریافت کنیم و هم ماهواره هم پرتاب گر وهم ایستگاه بومی ساخته شود.
در برنامه ده ساله دوم توجه به زیرساخت‌ها و توسعه کاربرد ماهواره در کشور است.
رئیس سازمان فضایی با اشاره به تقویت شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه فضایی گفته است: ۱۰۰ شرکت دانش بنیان در بخش های پایین دستی و ۳۰ شرکت در بخش بالادستی حوزه فضا ایجاد شده است. در بودجه امسال ۵۷۰ میلیارد تومان اعتبار برای بخش فضا دیده شده است که امیدواریم تمام آن محقق شود و طبق برنامه ششم باید سه هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در بخش فضایی سرمایه گذاری شود که ۹۰۰ میلیارد تومان به سرمایه گذار بخش خصوصی اختصاص دارد که باید زمینه را برای ورود بخش خصوصی فراهم کنیم.
* ماهواره‌های دانشجویی در نوبت پرتاب
مرتضی براری رئیس سازمان فضایی خبر خوشی را هم اعلام کرده است و آن اینکه ما سه قرارداد دانشگاهی با دانشگاه‌های صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر و علم و صنعت برای ساخت ماهواره‌های دانشجویی داشتیم و قرارداد بعدی با دانشگاه علم و صنعت برای ساخت ماهواره ظفر منعقد شده و ساخت ماهواره پارس ۲ را هم پیشنهاد داده‌ایم که با همکاری دانشگاهیان انجام شود. ما از ماهواره‌های تحقیقاتی و دانشگاهی گذر کردیم و به ماهواره‌های علمیاتی در مدار عملیاتی رسیده‌ایم.
براری ابراز امیدواری کرده که ماهواره ظفر نیز تا پایان امسال آماده شده و سال آینده پرتاب آن را پیگیری کنیم.
براری ابراز امیدواری کرده که ماهواره ظفر نیز تا پایان امسال آماده شده و سال آینده پرتاب آن را پیگیری کنیم.
.jpg "علم فضایی منطقه در تسخیر ایران/ برنامه‌ریزی برای اعزام «انسان» به فضا")
ظفر ماهوارهای سنجش از دور است، این ماهواره قرار است در مدار دایره‌ای حرکت کند. وزن این ماهواره 90 کیلوگرم و دارای طول عمر تجهیزاتی یک ونیم سال است. بر روی این ماهواره 4 دوربین رنگی نصب می‌شود. این دوربین‌ها دارای وضوح 80 متری است و قادر به تصویربرداری از سطح زمین خواهد بود. به گفته محققان این ماهواره دقت سیستم کنترل تعیین وضعیت ماهواره ظفر نسبت به ماهواره نوید 300 درصد پیشرفت داشته است.
ماهواره دوستی که ماهواره دانشگاه شریف است، نیز مرحله سازگاری با پرتابگر را طی کرده و آماده پرتاب است.
ماهواره دوستی که در ابتدا شریف‌ست نام داشت، یک ماهواره دانشجویی است که باید با ماهواره‌بر بومی سفیر یک B به فضا پرتاب شود، این ماهواره کمتر از 50 کیلوگرمی در مدار لئو و ارتفاع 350 تا 500 کیلومتری قرار می‌گیرد و وجه تمایز عمده این ماهواره با ماهواره‌های پرتاب شده قبلی تهیه عکس رنگی با قدرت تفکیک بسیار بالا است.
ماهواره پیام نیز که متعلق به دانشگاه امیرکبیر است نیز کامل شده و اکنون در حال طی فرایندهای سازگاری با پرتابگر است که در صورت انجام سازگاری مجوزهای قانونی برای پرتاب صادر می‌شود.
ماهواره دوستی که ماهواره دانشگاه شریف است، نیز مرحله سازگاری با پرتابگر را طی کرده و آماده پرتاب است.
ماهواره دوستی که در ابتدا شریف‌ست نام داشت، یک ماهواره دانشجویی است که باید با ماهواره‌بر بومی سفیر یک B به فضا پرتاب شود، این ماهواره کمتر از 50 کیلوگرمی در مدار لئو و ارتفاع 350 تا 500 کیلومتری قرار می‌گیرد و وجه تمایز عمده این ماهواره با ماهواره‌های پرتاب شده قبلی تهیه عکس رنگی با قدرت تفکیک بسیار بالا است.
ماهواره پیام نیز که متعلق به دانشگاه امیرکبیر است نیز کامل شده و اکنون در حال طی فرایندهای سازگاری با پرتابگر است که در صورت انجام سازگاری مجوزهای قانونی برای پرتاب صادر می‌شود.
.jpg "علم فضایی منطقه در تسخیر ایران/ برنامه‌ریزی برای اعزام «انسان» به فضا")
ماهواره پیام امیرکبیر ماهواره ۱۰۰ کیلوگرمی است، این ماهوارهای سنجشی قرار است فعالیت‌های سنجش از راه دور و تصویربرداری سه‌طیفی از محدوده ایران را انجام دهد. این ماهواره توسط ماهواره بر سیمرغ در ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری از سطح زمین و با شیب مداری ۵۵ درجه قرار می‌گیرد.
مسعود برومند معاون پژوهشی وزارت علوم درباره ماهواره پیام گفته است: پیام امیرکبیر جزء ماهوارهای سنگین و بزرگ محسوب می‌شود و خوشبختانه با موفقیت آمیز به پایان رسیده است و از سویی دیگر وزارت علوم و سازمان فضایی جلسات متعددی برای بررسی توسعه فعالیت های فضایی و در دانشگاه‌ها داشته‌اند و در همین راستا برای ورود دانشگاه‌ها به حوزه فضایی تمهیداتی در نظر گرفته شده است.
ماهواره مخابراتی ناهید ۱ کامل شده و در حال طی فرایندهای سازگاری با پرتابگر است که پس از کامل شدن سازگاری مجوز پرتاب می‌گیریم.
ناهید ماهوارهای مکعب مستطیلی است که علاوه بر صفحات خورشیدی نصب شده بر روی بدنه آن، از دو صفحه خورشیدی بازشونده بهره می‌برد.
این ماهواره دارای 50 کیلوگرم وزن و طول و عرض و ارتفاع 50 در 50 در 60 سانتی متر و نوع مدار آن بیضوی 250 در 375 کیلومتر با طول عمر 40 روز است.
سازه ماهواره از جنس آلومینیم سری 7000 بوده که فضای مناسب برای اجزای زیرسیستم‌های مختلف را فراهم می‌کند و از قطعات ماهواره در مقابل بارهای پرتابگر پشتیبانی سازه‌ای به عمل می‌آورد.
خبر خوش دیگر براری اینکه، از نظر پرتابگر نیز مشکلی نداریم.
براری گفته است: ما سال 92 کاوشگر پژوهش را پرتاب کردیم، سال 93 ماهواره فجر پرتاب شد و مرداد 96 یک پرتاب با پرتابگر سیمرغ داشتیم و در حال حاضر نیز سه ماهواره آماده داریم که در حال پیگیری پرتاب آن هستیم.
مسعود برومند معاون پژوهشی وزارت علوم درباره ماهواره پیام گفته است: پیام امیرکبیر جزء ماهوارهای سنگین و بزرگ محسوب می‌شود و خوشبختانه با موفقیت آمیز به پایان رسیده است و از سویی دیگر وزارت علوم و سازمان فضایی جلسات متعددی برای بررسی توسعه فعالیت های فضایی و در دانشگاه‌ها داشته‌اند و در همین راستا برای ورود دانشگاه‌ها به حوزه فضایی تمهیداتی در نظر گرفته شده است.
ماهواره مخابراتی ناهید ۱ کامل شده و در حال طی فرایندهای سازگاری با پرتابگر است که پس از کامل شدن سازگاری مجوز پرتاب می‌گیریم.
ناهید ماهوارهای مکعب مستطیلی است که علاوه بر صفحات خورشیدی نصب شده بر روی بدنه آن، از دو صفحه خورشیدی بازشونده بهره می‌برد.
این ماهواره دارای 50 کیلوگرم وزن و طول و عرض و ارتفاع 50 در 50 در 60 سانتی متر و نوع مدار آن بیضوی 250 در 375 کیلومتر با طول عمر 40 روز است.
سازه ماهواره از جنس آلومینیم سری 7000 بوده که فضای مناسب برای اجزای زیرسیستم‌های مختلف را فراهم می‌کند و از قطعات ماهواره در مقابل بارهای پرتابگر پشتیبانی سازه‌ای به عمل می‌آورد.
خبر خوش دیگر براری اینکه، از نظر پرتابگر نیز مشکلی نداریم.
براری گفته است: ما سال 92 کاوشگر پژوهش را پرتاب کردیم، سال 93 ماهواره فجر پرتاب شد و مرداد 96 یک پرتاب با پرتابگر سیمرغ داشتیم و در حال حاضر نیز سه ماهواره آماده داریم که در حال پیگیری پرتاب آن هستیم.
.jpg "علم فضایی منطقه در تسخیر ایران/ برنامه‌ریزی برای اعزام «انسان» به فضا")
* برنامه‌ریزی برای اعزام انسان به فضا
کشورمان حتی به مقوله اعزام انسان به فضا هم وارد شده است.
منوچهر منطقی رئیس مرکز ملی فضایی با بیان اینکه مسیری که برای موجود زنده ترسیم شده پیش از این در دو فاز مطرح بود، گفته است: این کار با میمون شروع شد که میمون در مدار ۲۰۰ کیلومتر قرار گرفت ولی حالا برای ارتفاع بالاتر برنامه‌ریزی می‌شود، این کار ابتدا به صورت آزمایشی و بدون موجود زنده انجام می‌شود ولی در قسمت بعدی موجود زنده در فضا قرار می‌گیرد که پژوهش‌گاه هوافضا این کار را در دستورکار قرار داده و با کاوشگر۲ شروع کرده است.
منطقی از برنامه‌ریزی برای اعزام انسان به فضا با همکاری کشور روسیه خبر داده و گفته است: در مورد اعزام انسان با توجه به هزینه زیادی که دارد، کشورهای مختلف از امکانات موجود یکدیگر استفاده می‌کنند و در حال حاضر امکانات کشور روسیه تقریباً کامل است که ما قرار است با کشور روسیه این کار را انجام دهیم، البته پروژه زمان‌بر است.
اهمیت پیشرفت در حوزه فناوری فضایی بر کسی پوشیده نیست و مقام معظم رهبری امسال بار دیگر در دیداری که با اساتید و دانشجویان داشتند به اهمیت موضوع طراحی ماهواره‌های دانشگاهی اشاره و به دانشگاهیان گوشزد کردند تا زیرساخت‌های لازم را برای ساخت ماهواره آماده کنند، دانشگاه‌ها و جوانان نخبه ایرانی نیز در راستای منویات مقام معظم رهبری، توان خود در حوزه‌های مختلف علمی بخصوص حوزه فضایی را نشان می‌دهند.
منوچهر منطقی رئیس مرکز ملی فضایی با بیان اینکه مسیری که برای موجود زنده ترسیم شده پیش از این در دو فاز مطرح بود، گفته است: این کار با میمون شروع شد که میمون در مدار ۲۰۰ کیلومتر قرار گرفت ولی حالا برای ارتفاع بالاتر برنامه‌ریزی می‌شود، این کار ابتدا به صورت آزمایشی و بدون موجود زنده انجام می‌شود ولی در قسمت بعدی موجود زنده در فضا قرار می‌گیرد که پژوهش‌گاه هوافضا این کار را در دستورکار قرار داده و با کاوشگر۲ شروع کرده است.
منطقی از برنامه‌ریزی برای اعزام انسان به فضا با همکاری کشور روسیه خبر داده و گفته است: در مورد اعزام انسان با توجه به هزینه زیادی که دارد، کشورهای مختلف از امکانات موجود یکدیگر استفاده می‌کنند و در حال حاضر امکانات کشور روسیه تقریباً کامل است که ما قرار است با کشور روسیه این کار را انجام دهیم، البته پروژه زمان‌بر است.
اهمیت پیشرفت در حوزه فناوری فضایی بر کسی پوشیده نیست و مقام معظم رهبری امسال بار دیگر در دیداری که با اساتید و دانشجویان داشتند به اهمیت موضوع طراحی ماهواره‌های دانشگاهی اشاره و به دانشگاهیان گوشزد کردند تا زیرساخت‌های لازم را برای ساخت ماهواره آماده کنند، دانشگاه‌ها و جوانان نخبه ایرانی نیز در راستای منویات مقام معظم رهبری، توان خود در حوزه‌های مختلف علمی بخصوص حوزه فضایی را نشان می‌دهند.
مطالب مرتبط
روایت یک عمر زندگی مجاهدانه رئوفِ فاطمیون + فیلم و عکس
پرده برداری از اسرار رازآلودترین دریاچه ایران + تصویر
ماجرای دستگیری سردار مشهور ایرانی چیست؟ + عکس
