پس از آنکه اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد در جلسه‌ای که عصر جمعه ۱۴ اوت ۲۰۲۰ برگزار شد، به قطعنامه تهیه شده از سوی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران رأی ندادن، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور این کشور از تصمیمش برای فعال کردن "مکانیسم ماشه" در روزهای آینده خبر داد. مکانیسم ماشه، بندی از برجام است که بر اساس آن، بازگشت تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ممکن می‌شود.
به طور کلی دو راه برای بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران وجود دارد، یکی از طریق شورای حکام آژانس و راه دیگر بر اساس سازوکار حل اختلافات در بندهای ۳۶ و ۳۷ توافقنامه برجام است.
شروع مکانیسم
اگر بازرسان آژانس گزارش دهند که یکی از اعضای برجام برای نمونه ایران، برخی از مفاد برجام را رعایت نمی‌کند، موضوع از طریق مدیرکل آژانس به اطلاع شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی می رسد و در صورتی که شورای حکام نیز موضوع را تهدید جدی و فوری ارزیابی کند، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع می شود.طبق توافقنامه برجام و بر اساس ماده 36 آن نیز، اگر یکی از طرف‌های حاضر در برجام، ایران را به عدم پایبندی به توافقنامه و نقض آن متهم کند روند فعال‌سازی مکانیسم آغاز می‌گردد. با آغاز این روند، موضوع به کمیسیون مشترک برجام در سطح مدیران ارشد سیاسی و در مرحله بعد موضوع می‌تواند به سطح وزیران ارجاع داده شود. کمیسیون در سطح وزرا نیز می‌تواند با اجماع تمدید شود و برای این منظور نیز محدودیت زمانی در نظر گرفته نشده است. در این میان برای اینکه موضوع نقض مطرح شود، اعلام نظر رسمی و مستندات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که همواره در حال بازدید و بازرسی در ایران است و استناد اعضای برجام به تخلفات ایران در کمیسیون مربوط به حل اختلافات برجام، ضرورت دارد.
در ادامه در صورت عدم حل اختلاف در کمیسیون مشترک برجام، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده خواهد شد و در صورتی که این نهاد ایران را به نقض برجام محکوم کند، مکانیسم ماشه فعال می‌گردد و تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران پیش از توافقنامه برجام، وفق بند 11 قطعنامه 2231 شورای امنیت که ذیل ماده 41 منشور قرار دارد، بازمی‌گردد.
تصمیم دولت آمریکا در تمدید تحریم های ایران برخلاف بند٢٥ توافقنامه برجام، ایجاد تداخل این کشور در بهره مندی ایران از لغو تحریم‌ها برخلاف بند ٢٦ توافقنامه و تدوین سیاست‌هایی با هدف خاص جهت تأثیرگذاری منفی در عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران برخلاف بند ٢٩ برجام، شناخته می‌شود که جمیع این رفتارها به خودی خود، علاوه بر نقض سند بین‌المللی برجام، (چه آن را معاهده بدانیم، چه ندانیم)، نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل نیز است.
در واقع آمریکا با خروج خود از توافقنامه برجام و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، علاوه بر اینکه تخلف آشکاری از تعهدات خود در برجام انجام داده، قطعنامه 2231 شورای امنیت که اساس صدور آن برجام بوده است را به صورت عینی و ملموس نقض کرده است.
لذا می‌توان گفت که دلایل آمریکا با محوریت ادعای عضویت در برجام به استناد قطعنامه2231 و عدم امکان خروج این کشور از برجام، فاقد هرگونه منطق حقوقی و بین‌المللی است، چراکه برمبنای حقوق بین‌الملل و حقوق قراردادها، کشوری نمی‌تواند تنها یک بخشی از یک قرارداد و یا قطعنامه را انتخاب کرده و هر وقت اراده کردند، مجدد وارد قرارداد شده و بخش مطلوب و مورد نظر خود را اجرا کنند.
هدف اصلی
از 18 اکتبر پس از انقضای ممنوعیت تحریم تسلیحاتی سازمان ملل، ایران می تواند از چین، روسیه و سایر کشورهای شوروی سابق سلاح خریداری کند. اگر چه به دلیل محدودیت های بودجه و عدم تمایل برخی از عرضه کنندگان تسلیحات برای فروش سیستم هایی که می تواند موازنه قوای منطقه‌ای را بر هم بزند، خرید تسلیحات محدود خواهد بود، اما متوقف سازی فروش تسلیحات به ایران هدف اصلی واشنگتن نیست، بلکه در عوض هدف اصلی این است که تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران بازگردند و از این طریق قبل از این که دولت پسا ترامپ توافق هسته ای را احیا کند، زمینه فروپاشی کامل برجام را فراهم سازند.ادعای آمریکا مبتنی بر توسل به مکانیسم ماشه می‌تواند به نابودی توافق منجر شود که به واکنش ایران وابسته خواهد بود. عقلانی‌ترین مسیر این است که ایران با اکثریت اعضای شورای امنیت به این توافق دست یابد که تحریم‌ها دیگر بازنخواهند گشت. ایران می‌تواند از این طریق اجازه دهد تا آمریکا در سایه فشارها و انتقادات عظیم جهانی منزوی شده و توافق هسته‌ای تا چند ماه دیگر به حیات خود ادامه دهد تا این که دولت جدید در آمریکا سرکار آید و کشور را به پایبندی دوباره به برجام متعهد سازد.
رویکرد خصمانه وزیر امور خارجه ایالات متحده در دیپلماسی باعث ایجاد هرج و مرج در شورای امنیت شده و جایگاه این نهاد را به عنوان یکی ارکان مهم نظم بین المللی پساجنگ جهانی دوم تضعیف کرده است. این اقدامات مشروعیت تمامی تحریم‌های آمریکا را زیر سوال برده است از آنجایی که بسیاری از تحریم‌های سازمان ملل در راستای تامین اهداف سیاست خارجی آمریکا در قبال کره شمالی، لیبی و لبنان بوده، پمپئو ضربه بزرگی به منافع ملی کشورش خواهد زد.
در نهایت برجام به دلیل ضمیمه شدن به یک قطعنامه، برای آمریکا لازم‌الاجرا بوده است، اما دولت این کشور تعهدات پذیرفته را انجام نداده و از برجام خارج و بالطبع با خروج از آن، قطعنامه 2231 شورای امنیت را نیز نقض نموده است.
