مکانیسم ماشه چیست؟
در بند ۱۱ و ۱۲ توافق هسته‌ای (برجام) به پروسه اعمال مکانیسم ماشه اشاره شده است که اصطلاح «اسنب بک» هم به آن گفته می‌شود، به زبان ساده باید گفت که مکانیسم ماشه یعنی بازگشت فوری به دوران قبل از برجام و اعمال تحریم‌های مجدد علیه جمهوری اسلامی ایران.در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که اگر یکی از اعضای امضا کننده توافق برجام که متشکل از تروئیکای اروپایی، ایران، چین، روسیه و آمریکا هستند، در اعمال و انجام تعهدات شکایتی داشته باشند، این شکایت ابتدا در کمیسیون مشترک برجام بررسی می‌شود و اگر در باره آن به توافقی نرسند، پرونده قابلیت ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد را پیدا می‌کند.
در شورای امنیت هم بر سر ادامه تعلیق تحریم‌های ایران رای گیری می‌شود، در آنجا هم اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت آن را وتو کند، در آن زمان به صورت خودکار و بدون نیاز به رای گیری دوباره تمامی قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران برمی‌گردد که مهم‌ترین آن قطعنامه ۱۹۲۹ بود که علیه کشورمان اعمال شد؛ در واقع در این صورت برجام از بین خواهد رفت و تحریم‌های چندجانبه علیه ایران بر می‌گردد.
اما ایالات متحده آمریکا رسما در یک فرمانی که به امضای ترامپ رسید از توافق هسته‌ای عقب نشینی و از آن خارج شد و متعاقبا هم تحریم‌های یک جانبه و ثانویه آمریکا را علیه ایران برگرداند، از طرف دیگر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت خمیر مایه آن برجام است، بنابراین به دلیل خروج آمریکا از این توافق، تهدید این کشور بی معناست، چراکه با خروج خود از برجام رسما هم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و توافق هسته‌ای را نقض کرده است، بنابراین آمریکا در این خصوص نمی‌تواند به تنهایی کاری کند.
آیا آمریکا می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟
.jpg "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
ضمن اینکه دو بار رای گیری در شورای امنیت شد؛ یک بار در ماه گذشته که در جریان بررسی تمدید تسلیحاتی ایران بود و یک بار هم هفته گذشته انجام شد، هر دو بار نشان داد با توجه به آگاهی اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت، اعمال مجدد تحریم‌های ایران به معنای پایان کامل برجام است و عواقب و تبعات ناشی این موضوع هم در انتظار خود نظام بین الملل خواهد بود، بنابراین جمهوری اسلامی پاسخ اعمال مجدد تحریم‌های خود را در قالب استراتژی مقاومت فعال خواهد داد.
'مخالفت اتحادیه اروپا' با کاربرد مکانیسم ماشه به وسیله آمریکا
به گفته یکی از سخنگویان جوسپ بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، "آمریکا به خاطر خروج از توافق هسته ای از چنین حقی برخوردار نیست."
این سخنگوی کمیسر سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در واکنش به سخنان دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا درباره فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران صحبت می کرد، گفت: "از آنجایی که ایالات متحده به طور یک جانبه از توافق هسته ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شده است، دیگر نمی تواند بخشی از آن باشد."
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
در پی رای نیاوردن قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد، دونالد ترامپ روز شنبه اعلام کرد تلاش خواهد کرد تا از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران استفاده کند.
آقای ترامپ گفت "ما از مکانیسم ماشه" برای بازگرداندن تحریم‌ها استفاده خواهیم کرد و وعده داد که "شما هفته آینده آن را خواهید دید".
"مکانیسم ماشه" چالش پیش روی شورای امنیت
در ادامه اقدامات دستگاه سیاست خارجی آمریکا، ترامپ قصد دارد هفته آینده "اسنپ بک" یا مکانیسم ماشه را به بهانه نقض فاحش برجام و قطعنامه 2231 با این استدلال که ایران به تعهدات خود طبق برجام عمل نمی‌کند و اقدام به پرتاب ماهواره نظامی کرده است، فعال کند.
بر اساس برجام، ساز و کار رفع اختلاف در مورد نقض فاحش برجام به این شکل است که اگر هر یک از هفت عضو برجام ادعا کند که یکی از طرف‌ها نقض‌کننده برجام است، برای حل این اختلاف بر اساس بند ۳۶ و ۳۷ کمیسیون حل اختلاف تشکیل می‌شود و موضوع مورد اختلاف اگر در این کمیسیون حل نشود موضوع به شورای امنیت ارجاع داده خواهد شد. در روند بررسی اختلاف در کمیسیون حل اختلاف چهار مرحله در نظر گرفته شده است: مرحله اول اجلاس معاونان وزیران خارجه است که اگر به توافق نرسند در مرحله دوم اجلاس وزیران امور خارجه برای بررسی موضوع تشکیل می‌شود و اگر بازهم به راه‌حلی نرسیدند در مرحله سوم موضوع به کمیته حکمیت می‌رود که متشکل از نماینده ایران، نماینده طرف اروپایی و یک کشور بی‌طرف است. اگر در این مرحله هم طرف ها به نتیجه نرسند، در مرحله آخر موضوع به شورای امنیت می‌رود و شورای امنیت حداکثر ۳۰ روز مهلت دارد تا به موضوع رسیدگی کند. اگر موضوع در شورای امنیت فیصله یابد و همه اعضای شورای امنیت درباره نتیجه کار به توافق برسند نتیجه در قطعنامه‌ای جدید تعیین و اعلام می‌شود و همگان باید طبق قطعنامه رفتار کنند، اما اگر به هر دلیلی قطعنامه صادر نشود به طور خودکار، شش قطعنامه شورای امنیت تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل که در گذشته و قبل از برجام و در دولت قبل از دولت حسن روحانی تصویب و اجرا شده است، باز می‌گردد و تحریم‌های اقتصادی در سطح بین‌المللی یک بار دیگر اجرا می‌شود.
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که بر مبنای آن توافق هسته‌ای تایید شد، هر یک از اعضای این توافق این حق را دارد که به تنهایی تحریم‌های شورای امنیت درباره ایران که طبق برجام تعلیق شده است را بازگرداند. مقامات دولت ترامپ ادعا می‌کنند که گرچه آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست، همچنان تمام حقوق اعضا را بر طبق قطعنامه 2231 داراست و قصد دارد از این حق در صورتی که به چیزی (تمدید تحریم تسلیحاتی ایران) که می‌خواهد نرسد، استفاده کند. تهدید آمریکا درباره به کار بستن مکانیزم ماشه با هدف ترساندن اروپایی‌ها به منظور جلب حمایت آنها برای آنکه به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای دهند و یا چین و روسیه را با خود در این راه همراه سازند نه تنها به نتیجه نرسید بلکه نتایج به مراتب بدتری در سطح افکار عمومی و جامعه بین‌الملل برای آمریکا در بر داشت. با این حال ترامپ اعلام کرد که به زودی برای فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام می کند.
به لحاظ تئوریک تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه شاید امکان‌پذیر است اما قطعا با مخالفت جدی چین و روسیه و حتی کشورهای اروپایی و دیگر اعضای شورای امنیت مواجه خواهد شد چرا که از نظر اروپایی ها و چین و روسیه، آمریکا در پی "کشتن" برجام است و آنها نمی‌خواهند اجازه دهند این اتفاق روی دهد.
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
کارشناسان خارجی بر این نظرند که این اقدام آمریکا خلاف قوانین منشور ملل متحد است و جلوه خوبی برای آمریکا ندارد و در نهایت به بحث‌های توفانی و طولانی در شورای امنیت منجر خواهد شد.
شاید آمریکا بتواند این مکانیسم را فعال کند و تحریم های شورای امنیت باز گردد اما در عمل کشورها با این مساله همراهی نکنند به ویژه احتمال این که چین و روسیه فوری بعد از اکتبر اقدام به فروش سلاح به ایران کنند وجود دارد و به این شکل دیگر اعتباری برای آمریکا باقی نمی‌ماند و از سویی اعتبار شورای امنیت به شدت متزلزل خواهد شد. هم چنین این روند می تواند به درگیری بیشتر چین و روسیه با آمریکا بینجامد و در نهایت آمریکا در هدفی که دنبال می کند موفق نخواهد شد.
آمریکا امیدوار بود بتواند یکی از سه کشور اروپایی عضو برجام به ویژه انگلیس را برای فعال کردن مکانیسم ماشه راضی کند اما این تلاش بعد از آنکه انگلیس نیز در نشست شورای امنیت هفته گذشته به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا رای ممتنع داد بی نتیجه ماند.
ایران نیز در روزهای اخیر و پس از رای منفی شورای امنیت به پیش‌نویس قطعنامه آمریکا درباره ادعای آمریکایی‌ها مبنی بر داشتن حق در استفاده از مکانیسم ماشه، اعلام کرد که" آنها مدعی شدند اگر این قطعنامه رای نیاورد، به سمت استفاده از مکانیسم ماشه بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ می‌روند، اما رای شورای امنیت به پیش‌نویس قطعنامه آنها نشان داد که سیاست آمریکا یا برداشت آنها یا بازی با کلماتی که می‌خواهند یک برداشت ناصواب حقوقی از ۲۲۳۱ ارائه دهند، تا چه حد در سطح بین‌المللی مقبولیت دارد.
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در آخرین اظهاراتش در این‌باره گفت: اسنپ بک آمریکا آنچنان غیرقانونی است که قابل پذیرش نیست و آمریکایی‌ها این را می‌دانند. خیال نکنید اگر حرفی را بلند زدند و تکرار کردند حق دارند. آمریکا می‌داند نمی تواند اسنپ بک کند. هشتم می ۲۰۱۸ آقای بولتون در اوج سرخوشی از اینکه برجام را نابود کرد و ظرف سه ماه ایران را هم نابود می‌کند در مصاحبه مطبوعاتی‌اش در کاخ سفید اعلام کرد که ما دیگر عضو برجام نیستیم که از اسنپ بک استفاده کنیم. هنوز صورت جلسه این اظهارات روی سایت کاخ سفید است، مگر اینکه من بگویم و بعد بروند آن جمله را بردارند.
هر چند ایران بعد از خروج آمریکا با سیاست صبر استراتژیک آرام آرام شروع به کاهش تعهداتش ذیل برجام کرد و در نهایت در پنج گام به روند فعالیت‌های هسته‌ای خود قبل از برجام بازگشت اما این رفتار ایران با توجه به اجرا نشدن تعهدات اقتصادی و سیاسی کشورهای باقی مانده در برجام و با وجود انتقاداتی که اعضای برجام نسبت به ایران مطرح می‌کردند به فعال شدن مکانیسم ماشه نینجامید.
راهکار دولت برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه چه می تواند باشد؟
اروپایی‌ها با علم به اینکه چین و روسیه قطعا این قطعنامه را وتو خواهند کرد، به آن رای ممتنع دادند. بیانیه دولت انگلیس صراحت دارد که "پادشاهی متحده انگلیس به این قطعنامه رأی ممتنع داد زیرا مشخص بود که از حمایت شورا برخوردار نیست و مبنایی برای رسیدن به اجماع فراهم نمی‌آورد".
با طلوع آفتاب شنبه بیست و پنج مردادماه، لیبرال‌های ایرانی یعنی شرکای ایدئولوژیک غرب در ایران به برجسته‌سازی نقش اروپا در رای نیاوردن این قطعنامه خواهند پرداخت تا فضا برای عملیات بعدی غرب علیه ایران فراهم شود.
این عملیات بعدی، حفظ ایران در برجام با وجود فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط آمریکاست. یکی از فجایع برجام این است که آمریکا می‌تواند به صورت یکجانبه همه قطعنامه‌های تعلیق شده شورای امنیت علیه ایران را بازگرداند. بدین صورت که ادامه تعلیق این قطعنامه‌ها را در شورای امنیت به رای بگذارد و به سادگی آن را وتو کند تا همه قطعنامه‌ها مجددا فعال شوند.
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
آقای روحانی سال گذشته گفتند "اگر برجام را نگه داریم سال آینده تحریم تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود و ما می‌توانیم به راحتی هم سلاح بخریم و هم بفروشیم". یعنی معترف هستند که از برجام برای ایران هیچ چیزی جز رفع تحریم‌های تسلیحاتی در اکتبر باقی نمانده است.
با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، سراب بودن آخرین امید دولت به برجام نیز اثبات خواهد شد. اما لیبرال‌های ایرانی همچنان برای حفظ یکجانبه این خسارت‌نامه تلاش خواهند کرد و این یعنی خسارت مضاعف. حفظ برجام پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، چراغ سبز به دشمن برای هر رفتار شنیع دیگری با ملت ایران است.
دولت آقای روحانی اگر می‌خواهد مکانیسم ماشه فعال نشود و حداقل یک عایدی از برجام در تاریخ کشور ثبت شود، برای یک بار هم که شده به زبان دنیا سخن بگوید و اعلام کند که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه، از برجام خارج خواهد شد. اما چون از دولت چنین رفتاری بعید است، تصویب یک طرح دو فوریتی در مجلس، برای خروج خودکار و کامل از برجام در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یک ضرورت ملی است. حتی اگر این تهدید عملیاتی کارگر نیفتد و مکانیسم ماشه فعال شود، ما چیزی را از دست نداده‌ایم. چرا که با بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، حضور ایران در برجام تحقیقا هیچ نفعی برای ایران نخواهد داشت.
زیر بار شعارهایی نظیر انزوای آمریکا نیز نباید رفت. اروپایی‌ها نشان دادند که کاملا به تحریم‌های آمریکا پایبند هستند و شرافت لازم را برای هزینه دادن بابت تعهداتشان ندارند.
پیشنهاد مجلس برای خروج خودکار از برجام در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه
علی خضریان سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری تسنیم در خصوص پیشنهاد طرح دوفوریتی "خروج خودکار از برجام در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه" گفت: مهم‌ترین تعهدات کشورهای 5+1 که در برجام به آن اشاره شده است، لغو یا تعلیق برخی از تحریم‌هایی است که علیه ایران اجرایی شده بود و طبق سند برجام تعهدات و خدمات تبعی دولت‌های طرف قرارداد با ایران در بندهای 20 تا 33 به آن اشاره شده است که بندهای 21 تا 26 مشخصا به تعهدات آمریکا برمی‌گردد؛ تعهدات مهمی ازجمله تعلیق اعمال تحریم‌های ثانویه که تمام عملیات تجاری ما با دنیا و حتی تعهدات سایر کشورها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و همچنین در بندهای 27 تا 33 آمریکا به‌صورت مشترک با اتحادیه اروپا تعهداتی را پذیرفته که در حال حاضر بخش مهمی از آن تعهدات حذف شده است.
سخنگوی کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: خروج آمریکا از برجام ضمن اینکه حذف تعهدات مهم آمریکا از این سند را که در 6 بند به آن اشاره شده است، فراهم کرد، قسمت های مهمی از این توافق را از بین برد و عملا برجام بدون آمریکا برای ایران بی معنی بود.
نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر، پردیس در مجلس با بیان اینکه با گذشت 5 سال از برجام و حتی پس از خروج آمریکا از این توافق، این کشور همچنان در تلاش است تا با فعال سازی مکانیسم ماشه، فشارها را بر ایران تشدید کند، گفت: در همین خصوص و در آستانه لغو تحریم تسلیحاتی ایران شاهدیم که فشار سیاسی بسیار شدیدی از سوی آمریکا که خود از ناقضان اصلی برجام است علیه جمهوری اسلامی ایران وارد شده است که صدور قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل جهت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که با شکست آمریکا همراه بود نیز در همین جهت بوده که در صورت عدم واکنش مقتضی از سوی ایران و بنا به اعلام رسمی دولت آمریکا شاهد اقدام بعدی آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه خواهیم بود.
.PNG "مکانیسم ماشه چیست و راهکار ایران برای جلوگیری از فعال سازی آن چیست؟")
وی در خصوص مکانیسم ماشه توضیح داد: یکی از بحث برانگیزترین مفاد توافق بین المللی برجام، مکانیسم حل و فصل اختلافات معروف به مکانیسم ماشه (Snapback) است که در بندهای 36 و 37 برجام گنجانده شده است. چنین مکانیسمی این اختیار را به اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل می دهد تا در بازه زمانی 2 ماهه و با استفاده از حق وتو تمامی قطعنامه های پیشین را که بر اساس برجام و قطعنامه 2231 به حالت تعلیق در آمده بودند، مجددا فعال سازند.
این نماینده مجلس اظهار داشت: نکته مهم در این مکانیسم این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست بلکه «عدم بازگشت تحریم ها» قابلیت وتو دارد. یعنی رای گیری برای «بازگشت تحریم ها» انجام نمی شود بلکه برای «ادامه تعلیق تحریم ها» انجام می شود که حتی اگر شورا به آن رای ندهد، آمریکا یا هر کشوری که داری حق وتو است می تواند رای را وتو کرده و عملا تحریم ها بازگردند.
خضریان خاطر نشان کرد: بنابراین برای حفظ منافع ملی ضرورت دارد تا در صورت انجام چنین اقدامی و با توجه به اینکه ادامه حضور ایران در برجام با بازگشت قطعنامه های شورای امنیت خالی از هر نفعی است، باید الزام به خروج از برجام را به عنوان یک اقدام بازدارنده به تصویب رساند.
سخنگوی کمیسیون اصل 90 مجلس در پایان تاکید کرد: در چنین شرایطی دولت موظف است با توجه به عهدشکنی های متعدد صورت گرفته شده از سوی برخی دولت های طرف قرارداد با ایران در برجام و همچنین خروج یکجانبه آمریکا از این قرارداد، در صورت اینکه هریک از کشورهای طرف قرارداد بخواهند بافعال سازی مکانیسم ماشه که در بندهای 36 و 37 برجام گنجانده شده است زمینه بازگشت قطعنامه های شورای امنیت را فراهم کند، ظرف 72 ساعت از آغاز پروسه مکانیسم ماشه نسبت به خروج قطعی ایران از قرارداد برجام به طرفین این قرارداد اقدام مقتضی و رسمی کند.
طرح دوفوریتی "خروج خودکار از برجام در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه" ظرف مدت کمتر از 24 ساعت، به امضای 49 نفر از نمایندگان رسیده است.
منبع:
1. مکانیسم ماشه چیست و چگونه فعال می‌شود؟ / باشگاه خبرنگاران جوان
2. 'مخالفت اتحادیه اروپا' با کاربرد مکانیسم ماشه به وسیله آمریکا / بی بی سی
3. تنها راهکار دولت برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه / مشرق
4. "مکانیسم ماشه" چالش پیش روی شورای امنیت / ایسنا
5. پیشنهاد طرح دوفوریتی خروج خودکار از برجام در صورت فعال سازی مکانیسم ماشه / تسنیم
