علیرضا کدیور دانش‌آموختۀ آمار و تحلیلگر داده، در ابتدای این گزارش در مورد چرایی اوج‌گیری همه‌گیری کرونا در ایران با وجود واکسیناسیون نوشته «تاثیر کلان واکسیناسیون در آمار فوت یک کشور تا زمانی که دست کم 40 تا 50 دوز واکسن در هر 100 نفر تزریق نشده باشد به زحمت قابل مشاهده است. اما با تزریق بیشتر واکسن در جمعیت احتمال فوت مبتلایان به صورت چشمگیر کاهش پیدا می‌کند. در ایران تا کنون تنها نصف این عدد یعنی 24 دوز واکسن در هر 100 نفر تزریق شده است.» وی همچنین به بروز سویه دلتا اشاره کرده که موجب سرعت یافتن سرایت و بالا رفتن آمار کشته‌گان شده است.
بنا بر این گزارش در موج‌های اول تا چهارم بیماری در ایران، سنین بالاتر در مرگ و میر سهم بیشتری داشتند، «اما در موج پنجم که بعد شروع واکسیناسیون گروههای مسن‌تر اتفاق افتاده افت قابل توجهی در مرگ و میر گروههای سنی مسن‌تر اتفاق افتاده و الگوی کلی فوت تغییر کرده است (نگاه کنید افت منحنی قرمز نسبت به بقیه).»
.png "واکسیناسیون جواب داده است/ تاثیر چشمگیر واکسیناسیون بر کاهش مرگ و میر کرونایی ایران")
در گزارش ذکر شده که «این اختلاف برای سنین 80 سال به بالا نسبت به گروههای بعدی واکسیناسیون مانند 75 تا 79 ساله‌ها بیشتر است که با توجه به تقدم و تاخر زمانی آغاز دریافت واکسن سازگار است.»
این گزارش تحلیلی در ادامه با ذکر تاریخ شروع واکسیناسیون سراسری گروههای سنی نشان می‌دهد که واکسیناسیون (با گروههای سنی بالای 80 سال) در ایران همزمان با موج چهارم شروع شد. و «پس از شروع واکسیناسیون سنین بیشتر 70 سال در اول خرداد 1400، علی رغم جمعیت کمتر این گروههای سنّی نسبت به سایر گروه‌ها به مدت پنجاه روز نوبت تزریق واکسن برای هیچ گروه جدیدی باز نشد. پس از آن در تاریخ 20 تیر 1400 نوبت واکسن گروه سنی 65 تا 69 باز شد و تزریق واکسن برای سایر گروههای سنی از سر گرفته شد.»
.png "واکسیناسیون جواب داده است/ تاثیر چشمگیر واکسیناسیون بر کاهش مرگ و میر کرونایی ایران")
بنا بر این تحلیل، «شدت همه‌گیری» بر میزان سهم مرگ و میر تاثیر دارد و وقتی همه‌گیری شدت می‌گیرد سهم مرگ و میر سنین بالاتر بیشتر و وقتی همه‌گیری از شدت می‌افتد سهم ایشان از کل اسناد فوت کم می‌شود. این مسئله نشان می‌دهد که چرا اثر واکسن بر گروههای سنی 75-79 سال به اندازه بالای 80 ساله‌ها نبوده است.
این پژوهش در ادامه به این سوال پاسخ داده که «اگر واکسنی دریافت نشده بود سهم مرگ و میر گروههای سنی در موج پنجم چگونه بود؟»
برای این منظور، گزارش مقدار مورد انتظار مرگ و میر (در صورت عدم دریافت واکسن) و مقدار واقعی مرگ و میر در گروههای سنی تاثیر واکسیناسیون را مقایسه کرده است.
.png "واکسیناسیون جواب داده است/ تاثیر چشمگیر واکسیناسیون بر کاهش مرگ و میر کرونایی ایران")
بررسی داده‌های سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد نسبت مرگ و میر گروههای سنی بالای 70 سال در هفته دهم و یازدهم پس از شروع تاریخ واکسیناسیون آنان نسبت به مقدار مورد انتظار کاهش معنادار و قابل ملاحظه داشته است. مجموعه مشاهدات انجام شده مانند تغییر توزیع سنی اسناد فوت سازمان ثبت احوال قبل از همه‌گیری، همزان با موج‌های همه‌گیری و بعد از شروع سراسری دریافت واکسن نشان می‌دهد واکسیناسیون ایران در مقیاس کلان کاملا موثر بوده و منجر به کاهش مرگ و میر بیماران شده است. و البته «جان‌های زیادی نیز به دلیل عدم دریافت واکسن از دست رفته‌اند.»
در پایان گزارش بیان می‌کند که «کارایی واکسن در ایران به دلایل مختلف مانند کیفیت زنجیرۀ سرد هنگام نگهداری، انتقال، توزیع و تزریق واکسن در نقاط مختلف کشور می‌تواند از متوسط جهانی کمتر یا بیشتر باشد. بهترین راه برای اطمینان از کارایی واکسن در ایران، انتشار داده‌های خام و دعوت عمومی از تمامی متخصصین و منتقدین برای تحلیل و بررسی آن است.»
به همین‌ترتیب گزارش مذکور از انتشار نادقیق اطلاعات مربوط به کرونا انتقاد کرده و از این جمله به عدم تفکیک داده‌های استان‌‌ها و شهرستان‌ها و نیز اختلاف آمار رسمی فوت کرونای مثبت با آمار واقعی بر اساس مقایسه با کشورهای دیگر اشاره کرده است.
افزایش واکسیناسیون، نویدبخش کاهش مرگ و میر کرونایی
حدود ۱۷ ماه ویروس کرونا نه تنها ایران بلکه تمام کشورهای دنیا را درگیر خود کرده است و تبعات و پیامدهای این بیماری سبب شده در بسیاری از کشورها اقدامات و امکانات لازم برای تولید و توزیع واکسن فراهم شود، از جمله واکسن هایی که در کشورهای مختلف در حال حاضر تولید و در سطح گسترده قابل دسترسی است واکسن اسپوتنیک، فایزر، مدرنا و آکسفورد است.
در ایران نیز چندین شرکت مانند پاستور، رازی، کووبرکت و فخرا مجوز برای تولید واکسن را دریافت کرده‌اند و برخی از آنها مانند کووبرکت اکنون در مرحله تولید انبوه هستند، اما همزمان با تولید واکسن، اقدامات برای واردات واکسن هم انجام شده و بخشی از اقشار جامعه از جمله پزشکان، پرستاران، سالمندان و افراد در معرض خطر واکسینه شده‌اند، از آنجایی که تنها راه قطع زنجیره کرونا واکسیناسیون است بنابراین این مهم مورد توجه همه دولت ها قرار گرفته و در این مورد کوشش هایی به عمل آمده است.
بهرام عین اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در این زمینه می گوید: همان طور که در دنیا ثابت شده مهمترین عاملی که می تواند جلوی کرونا را بگیرد واکسیناسیون گسترده است که نتیجه آن کاهش میزان مرگ و میر است. البته این بدان معنا نیست کسی که واکسن می زند کرونا نمی گیرد بلکه شدت بیماری کم می شود. از این رو برنامه اصلی ما واکسیناسیون گسترده است.
وی می افزاید: ۶۰ میلیون جمعیت بالای ۱۸ سال داریم که به هر نفر باید دو دوز واکسن تزریق شود پس به ۱۲۰ میلیون واکسن نیاز داریم. تاکنون حدود ۲۲ میلیون واکسن تزریق شده است طبیعتا میزان تولید داخل واکسن به ۹۸ میلیون دوز نمی رسد پس ناچار به واردات واکسن هستیم و از همه کسانی که بتوانند این کار را انجام بدهند کمک می گیریم و حتی از بخش غیردولتی استفاده می کنیم منتها وزارت بهداشت باید نظارت داشته باشد چون واکسن چرخه سرما دارد و باید واکسن هایی که انجام می شود نیز ثبت گردد.
عین اللهی تاکید می کند: تهیه واکسن اولویت اول ما است و این توسط دولت انجام می شود. هر چه زودتر واکسن تهیه کنیم موفق تر می شویم. لذا تا پایان بهمن امسال واکسیناسیون تمام می شود، برای تزریق واکسن باید از همه امکانات اعم از نیروهای مسلح، بسیج، هلال احمر و شهرداری استفاده کرد و یک بسیج انقلابی ایجاد کرد تا شاهد صف های مردم برای تزریق واکسن نباشیم. باید به مردم احترام بگذاریم.
مسعود مردانی متخصص بیماری های عفونی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: تزریق واکسن علیه کرونا، ایمنی لازم را در بدن افراد دریافت کننده واکسن ایجاد می کند، دریافت کنندگان واکسن در صورت ابتلا کمتر نیاز به ارایه خدمات در بخش های مراقبت های ویژه دارند و حتی به نوع شدید مبتلا نمی شوند.
وی می افزاید: تمام واکسن‌های تایید شده سازمان جهانی بهداشت نشان داده‌اند که در محافظت از انسان در برابر بیماری شدید ناشی از کرونا بسیار اثرگذار هستند. همچنین تزریق واکسن از مرگ بر اثر ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند و تاکنون موردی از فوت مبتلایان به کرونا که واکسن نیز تزریق کرده‌اند، گزارش نشده است.
سخنگوی ستاد مقابله با کرونا تصریح می کند: افراد واکسینه شده در صورت ابتلا به بیماری کووید-۱۹ دچار مرگ و میر و عوارض جدی ناشی از بیماری نخواهند شد، با تزریق همه واکسن ها ممکن است عوارض جدی به صورت نادر بروز نماید، اما عواقب ابتلا به بیماری کووید-۱۹ از عوارض احتمالی و نادر واکسن ها بسیار بیشتر است و واکسیناسیون یک امر ضروری برای حفظ سلامت هر فرد و جامعه است.
وی می گوید: ایمنی زایی واکسن دو تا سه هفته بعد از تزریق نوبت اول آغاز می شود و دو هفته بعد از تزریق نوبت دوم کامل می شود. بنابراین ریسک ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در روزهای ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود دارد و نباید نادیده گرفته شود.
مردانی تاکید می کند: ماندگاری ایمنی در برابر ویروس کرونا بعد از تزریق واکسن های کرونا مشخص نیست، اما انتظار می رود دو هفته بعد از کامل شدن واکسیناسیون، فرد واکسینه شده حداقل ۶ ماه در برابر ویروس کرونا ایمنی داشته باشد.
رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت نیز ضمن اشاره به تاثیر واکسیناسیون در کاهش بسترهای تصریح می کند: بر اساس اعلام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و با طرحی که در چندین دانشگاه علوم پزشکی از ابتدای امسال اجرایی شده، کارایی واکسیناسیون کشور در کاهش میزان بستری در دریافت کنندگان واکسن‌ها، چشمگیر بوده است.
کیانوش جهانپور می گوید: با سفارش و حمایت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و به منظور مراقبت فعال عوارض واکسن‌های رایج مورد استفاده در کشور، مطالعه‌ای با استفاده از آخرین راهنمای سازمان جهانی بهداشت منطبق بر طراحی CEM یا (Cohort Event Monitoring) با مجری گری دانشگاه علوم پزشکی شاهرود و در هفت شهر کشور شامل شاهرود، رشت، بیرجند، مشهد، سنندج، زاهدان و کرمان از ابتدای امسال در حال اجرا است.
وی می افزاید: این مطالعه مورد توجه و علاقه سازمان جهانی بهداشت در ژنو قرار گرفته و مقرر شده مورد حمایت معنوی و مالی آن سازمان نیز قرار گیرد. در این طرح قرار است حداقل ۳۰ هزار نفر از دریافت کنندگان هر یک از واکسن‌های اسپوتنیک، سینوفارم، آسترازنکا و کووایران برکت به مدت ۱۷ هفته پس از دریافت دُز دوم (در مورد آسترازنکا ۲۵ هفته پس از دُز دوم) و به صورت فعال (تماس تلفنی هفتگی) مورد پیگیری قرار گرفته و عوارض مهم قابل انتساب به واکسن، ابتلا به کووید ۱۹ (بالینی و آزمایشگاهی)، بستری به علل مختلف از جمله ابتلا به کووید ۱۹ و نهایتا مرگ در این افراد ثبت و پیامدهای مهم مورد اشاره (بستری و مرگ) در کمیته‌های بررسی و طبقه بندی علت بستری یا فوت به دقت بررسی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
سخنگوی سازمان غذا و دارو می گوید: بنا بر اعلام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت تا کنون بیش از یک سوم از تعداد نمونه مورد نیاز یعنی حدود ۴۰ هزار نفر از ۱۲۰ هزار نفر، وارد مطالعه شده و مطالعه تا زمان رسیدن به تعداد مقرر ادامه خواهد یافت همچنین قابلیت اضافه شدن واکسن‌های جدید به این مطالعه در صورتی که وارد سیستم واکسیناسیون کشور شوند، وجود دارد.
جهانپور خاطر نشان می کند: با توجه به اهمیت و فوریت تجزیه و تحلیل داده‌ها تا این مرحله جهت پاسخ به سوالات مهم کشور و اینکه در همین مرحله نیز داده‌های ارزشمندی در خصوص تعداد بستری به علت ابتلا به کووید ۱۹ در زمان‌های مختلف متعاقب دریافت واکسن به دست آمده، مجری طرح با هدایت و نظارت اعضای کمیته راهبری مطالعات واکسیناسیون کووید ۱۹ که در این معاونت تشکیل شده، تجزیه و تحلیل میانی روی این داده‌ها انجام داده‌اند که در جلسات متعدد کارشناسی توسط اعضای کمیته راهبری که همگی از اساتید به نام و صاحب نظر در این زمینه هستند، بررسی و مورد نقد و اصلاح قرار گرفته است.
وی می افزاید: بر اساس یافته‌های این مطالعه، کارایی واکسیناسیون کشور در کاهش میزان بستری در دریافت کنندگان واکسن‌ها، چشمگیر بوده است. آنچه از یافته‌های توصیفی این مطالعه بر می‌آید، حاکی از آن است که در مجموع از تعداد ۴۰ هزار و ۷۹۸ نفری که وارد مطالعه شده‌اند، یک هزار و ۴۶۹ مورد کووید ۱۹ گزارش و ثبت شده و ۷۰۷ نفر از این افراد معادل ۴۸.۱ درصد مرد بوده‌اند و میانگین سن مبتلایان ۵۷.۲ با انحراف معیار ۱۸.۸ سال و دامنه ۱۸.۸ تا ۹۹.۸ سال بوده و ۹۶۰ نفر از این افراد معادل ۶۵.۴ درصد بر اساس خودگزارش دهی اعلام کرده‌اند که دارای تست PCR مثبت بوده‌اند و ۱۸۰ نفر از آنها نیز معادل ۱۲.۳ درصد به علت کووید ۱۹ بستری شده‌اند که البته ۱۳۸ نفر از آنها PCR مثبت داشته‌اند.
رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت بهداشت می گوید: تعداد افراد وارد مطالعه شده به تفکیک نوع واکسن عبارت است از یک هزار و ۹۸ نفر واکسن اسپوتنیک وی، ۲۲ هزار و ۹۲ نفر واکسن سینوفارم، ۱۳ هزار و هشت نفر واکسن آسترازنکا و چهار هزار و ۶۰۰ نفر واکسن کووایران برکت.
جهانپور می افزاید: یافته‌های موجود، اثربخشی واکسن‌ها در پیشگیری از بستری ناشی از ابتلا به کووید ۱۹ معادل ۸۸.۶ درصد محاسبه شده است البته ورود نمونه‌ها به این مطالعه کماکان ادامه داشته و نه تنها پتانسیل اضافه شدن واکسن‌های جدید به آن وجود دارد، نتایج تکمیلی نیز با بررسی های بیشتر از آن قابل استخراج است که متعاقبا و هر زمان که گزارش‌های مربوطه آماده شد، مورد نقد و اصلاح قرار گرفت، ارائه می‌شود. با افزایش حجم نمونه مطالعه و پیگیری بیشتر شرکت کنندگان، این امکان خواهد بود که کارایی برنامه واکسیناسیون کشور در جلوگیری از فوت و همچنین مقایسه عملکرد واکسن‌ها نیز گزارش شود.
به هر روی، دولت سیزدهم رویکرد اصلی خود در حوزه بهداشت و مقابله با کرونا را بر محور تسریع تامین واکسن و واکسیناسیون سراسری بنا نهاده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز دوشنبه یکم شهریور ماه در صحن علنی مجلس شورای اسلامی حین معرفی و ارائه برنامه خود، بر پایان واکسیناسیون تا پایان بهمن سال جاری تاکید کرد، و اکنون با امید به تحقق این وعده و عزم جدی دولت برای ریشه کنی کرونا، بدون شک باید بسیار زودتر روزهای بدون مرگ و بستری کرونا را شاهد باشیم.
منبع:
1. ایمنا/تاثیر واکسن زدن بر کاهش مرگ و میر کرونا
2. ایرنا/ افزایش واکسیناسیون، نویدبخش کاهش مرگ و میر کرونایی
3. نور نیوز/ نتایج یک گزارش تحلیل داده نشان می‌دهد؛ تاثیر چشمگیر واکسیناسیون بر کاهش مرگ و میر کرونایی ایران
