چهارشنبه، 25 اسفند 1389
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما

پرسش :

غير از انسان چه موجودى مختار است؟ آيا مى‏توان گفت اختيار در ميان موجودات عالم امرى ذومراتب است، تفاوت انسان با فرشتگان و جن از حيث اختيار چيست؟


پاسخ :
در مورد ذومراتب بودن اختيار، بايد گفت در فلسفه‏ى صدرايى براساس تشكيك وجود و اصالت وجود، اثبات مى‏شود كه تمامى‏صفات وجودى در همه‏ى موجودات به نحوى تحقق دارد و اختيار هم اگر يك صفت وجودى باشد كه هست، در همه‏ى موجودات عالم تحقق دارد؛ همان طور كه هر موجودى به نحوى از علم، قدرت و حيات بهره‏مند است و در قرآن كريم بدين مطلب چنين اشاره شده است كه حركت همه‏ى موجودات عالم به سمت خدا، حركتى ارادى و اختيارى و از روى رغبت است: ثم استوى الى السماء و هى دخان فقال لها و للأرض ائتيا طوعا و او كرها، قالتا اتينا طائعين. )فصلت 41 / 11. پس آهنگ )آفرينش( آسمان كرد و آن بخارى بود؛ پس به آن و به زمين فرمود: خواه يا ناخواه بيابيد. آن دو گفتند: با ميل و رغبت آمديم. .
اما وقتى مى‏پرسيم كه غير از انسان چه موجودى مختار است، در واقع سؤال اين است كه نحوه‏ى اختيارى كه در انسان هست در چه موجود ديگرى وجود دارد.
در پاسخ اين سؤال قطعا موجوداتى مثل جمادات را مختار نمى‏شمريم، همانطور كه در بحث علم هم با اين كه به نص قرآن كريم مى‏پذيريم كه هر موجودى بهره‏اى از علم دارد؛ )وان من شى‏ء الا يسبح بحمده و لكن لا يفقهون تسبيحم اسرأ 17 / 44)و در جاى ديگرى فرمايد: كل قدعلم صلاته و تسبيحه )نور 24 / 41). ولى در مقايسه‏ى جماد و انسان، جمادات را واجد علمى‏همچون علم انسان نمى‏دانيم. پس آن معنايى از اختيار كه امرى ذومراتب است معنايى بسيار وسيع‏تر از تلقى رايج ما از اختيار انسان دارد.
در مورد موجودات مادى و طبيعى، تشخيص اين كه اختيار به معنى انسان كلمه در چه موجوداتى هست، تا حدودى بر عهده‏ى زيست شناسان است و به لحاظ عقيدتى و دينى، پذيرش يا عدم پذيرش چنين اختيار در خصوص آن‏ها تفاوت خاصى ندارد.
اما در مورد ملائكه و جن. در مورد جن بايد گفت قرآن كريم جنيان را همانند انسان مكلف دانسته و حتى در سوره‏ى جن سخن از ايمان و كفر گروهى از جنيان به ميان آورده است. با توجه به اين كه لازمه‏ى تكليف و كفر و ايمان، اختيار است، پس مسلما آن‏ها هم مختارند و از اين جهت نبايد فرقى با انسان داشته باشند.
در مورد ملائكه، مشهور اين است كه آن‏ها موجوداتى فاقد اختيار به معناى انسانى آن هستند. قرآن كريم درباره‏ى آن‏ها مى‏فرمايد:
لايعصون الله ما أمرهم و يفعلون ما يؤمرون. )تحريم 66 / 6. خدا را در خصوص دستورى كه به آن‏ها مى‏دهد، نافرمانى نمى‏كنند و آنچه به آن‏ها دستور داده شود عمل مى‏كنند. .
و نيز مى‏فرمايد:
و ما منا الا لها مقام معلوم - و انا لنحن الصافون - و انا لنحن المسبحون. )صافات 37 / 166 -164. هيچ يك از ما )فرشتگان( نيست مگر اين كه براى او مقام و مرتبه‏اى معين است و در حقيقت، به صف ايستاده‏ايم و ماييم كه تسبيح گويانيم. .
جايگاه هريك از ملائكه مشخص است؛ جايگاهى كه در آن فقط اطاعت خدا مى‏كند و نمى‏تواند مخالفت كند. البته اختيار به معناى عميق‏ترى كه در مورد كل موجودات مطرح است در آن‏ها نيز وجود دارد و به آن معنا شايد بتوان گفت اختيار در پاره‏اى از ملائكه از اختيار بسيارى از انسان‏ها به مراتب قوى‏تر است؛ كه توضيح آن در اين مجال نمى‏گنجد.


ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.