افزایش ظرفیت تولید انرژی‌های پاک

انرژی‌ها به دو دسته بزرگ تجدید پذیر و تجدید ناپذیر تقسیم می‌شوند که هر کدام فرصتی برای زندگی بهتر در اختیار مردمی که بر روی کره زمین زندگی می‌کنند، قرار می‌دهند. انرژی‌های تجدید ناپذیر انرژی‌هایی هستند که دسترسی مجدد به آن‌ها آسان نیست؛ اورانیوم، گاز، نفت، زغال سنگ و... از انرژی‌های تجدید ناپذیر هستند که به دلیل درخواست زیاد بشر و استفاده بیش از اندازه رو به کاهش هستند. (1)

عنوان تجدید ناپذیر به این دلیل مطرح می‌شود که شکل‌گیری این انرژی‌ها نیازمند سال‌هایی طولانی است؛ به عنوان مثال نفت با گذشت میلیون‌ها سال به وجود آمده است و اگر روزی ذخیره نفت در جهان به پایان برسد مجددا میلیون‌ها سال طول می‌کشد تا ما شاهد به وجود آمدن نفت باشیم. ارزش این انرژی‌ها با تأمل در عمر آن‌ها قابل مشاهده خواهد بود و به همین دلیل است که بشر وظیفه دارد از این منابع انرژی در حد توان خود محافظت کند. (1)

برخلاف انرژی‌های تجدید ناپذیر انواعی از انرژی وجود دارد که به نوعی تجدید پذیر هستند؛ با توجه به اینکه منابع تجدید ناپذیر با حساسیت‌های بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از جریان اتمام هر چه سریع‌تر آن‌ها کاسته شود، استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

انرژی باد، خورشید، انرژی گرمایی، انرژی هیدروالکتریک (برق آبی)، جزر و مد و... از منابعی هستند که به اصطلاح برگشت‌پذیر هستند؛ به عنوان مثال از انرژی باد به آسانی می‌توان در تولید الکتریسیته بهره‌مند شد. توجه به این نکته نیز خالی از لطف نیست که انرژی‌های تجدید پذیر بر اساس خصوصیات جغرافیایی هر منطقه بیشتر یا کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. (1)

معایب استفاده از انرژی‌های تجدید ناپذیر

ذخیره سازی آسان، حمل و نقل آسان، مقرون به صرفه بودن، میزان چگالی بالا، در دسترس بودن و... از فواید این دسته از منابع انرژی هستند اما نمی‌توان از مضرات آن‌ها نیز غافل شد. انرژی‌های تجدید ناپذیر به دلیل ساختار و فعالیتشان باعث تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شوند و همین امر یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا محسوب می‌شود. (2)

از دیگر مضرات این منابع انرژی، باران‌های اسیدی هستند که به دلیل وجود گوگرد، سولفور و نیتروژن در هوای آلوده به وجود می‌آیند و برای سلامتی بشر بسیار مضر هستند. وجود گازهای گلخانه‌ای در جو زمین باعث گرم‌تر شدن کره زمین می‌شود و همچنین آسیب‌هایی جدی به لایه اُزن وارد می‌کنند. (2)

آلودگی آب، آلودگی خاک، تولید زباله‌های ناشی از انرژی‌های تجدید ناپذیر از دیگر مواردی هستند که جزء مضرات این دسته از منابع انرژی به شمار می‌آیند و برای محیط زیست و سلامت بشر خطراتی جدی به همراه دارند. در کنار معایب این منابع انرژی، بشر وظیفه دارد در قبال میزان ذخیره آن‌ها نیز مسئول باشد؛ خواسته‌ها و نیازهای تمام نشدنی بشر و مصرف بیش از اندازه از مهم‌ترین عواملی هستند که افول این ذخایر را دامن می‌زنند. (2)

مزایای استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر (پاک)

منابع انرژی تجدید پذیر انتخابی فوق‌العاده هوشمند برای انسان و محیط زیست هستند که در ادامه به بعضی از فواید این منابع اشاره می‌کنیم:

انرژی‌های تجدید پذیر به پایان نمی‌رسند
این منابع انرژی نیروی خود را به شکل مستقیم از منابع موجود در محیط زیست می‌گیرند؛ به عنوان مثال انرژی باد هیچ‌وقت از بین نمی‌رود و می‌توان این انرژی را تا همیشه مورد استفاده قرار داد. ‌ (3)

صرفه‌جویی در وقت و هزینه
فناوری‌های حاصل از انرژی تجدید پذیر و تأسیسات وابسته به آن‌ها نسبت به ژنراتورهای قدیمی و سنتی که از منابع فسیلی استفاده می‌کنند، نیاز به نگهداری، مراقبت کمتر و هزینه‌های عملیاتی کمتری دارند و به همین ترتیب در زمان و هزینه به میزان قابل توجهی صرفه‌جویی می‌شود.

کمک به سلامت محیط زیست
منابع انرژی تجدید پذیر گازهای گلخانه‌ای تولید نمی‌کنند و یا باعث افزایش آلاینده‌های هوا نمی‌شوند، این به معنای انتشار کمتر کربن است که تأثیر مثبت بیشتری بر محیط زیست دارد. این منابع کمترین مواد زائد را تولید می‌کنند و کمکی به گرم‌تر شدن کره زمین نمی‌کنند؛ در واقع با استفاده از انرژی تجدید پذیر ما به کاهش شیوع آلاینده‌ها کمک کرده و فضای زیستی سالم‌تری را به وجود می‌آوریم.

توجه به این نکته در حفظ محیط زیست خالی از لطف نیست که افزایش عرضه انرژی‌های تجدید پذیر این امکان را به وجود می‌آورد تا منابع انرژی فشرده کربن جایگزین شود و تولید گازهای گلخانه‌ای به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. (3)

حفظ سلامت بشر
آلودگی آب و هوا که توسط نیروگاه‌های منابع انرژی تجدید ناپذیر مانند گاز و ذغال سنگ به وجود می‌آید باعث بروز اختلالات متعددی در سلامت انسان مانند مشکلات تنفسی، اختلالات عصبی، سرطان، سکته قلبی، مرگ زودرس و... می‌شود؛ این امر اهمیت استفاده از منابع تجدید پذیر و پاک را بیان می‌کند. (3)

ایجاد اشتغال و مزایای اقتصادی
نصب پنل‌های خورشیدی نیاز به نیروی انسانی دارد، مزارع استفاده از انرژی باد به تکنسین‌ها احتیاج دارند. به طور متوسط برای هر واحد برق تولید شده از منابع تجدید پذیر نسبت به سوخت‌های فسیلی میزان شغل بیشتری ایجاد می‌شود. پروژه‌های ناشی از این منابع انرژی نیازمند نیروی انسانی بیشتری هستند و به همین ترتیب مشاغل بیشتری نیز شکل می‌گیرند. (3)

حفظ محیط زیست؛ فاکتوری مهم در رشد توسعه پایدار

این کره خاکی زیستگاه تمام انسان‌هاست و حفظ آن نیازمند مسئولیت‌پذیری ساکنین آن است؛ این ساکنین شامل مردم عادی، دولت، مسئولین و کلیه نهادهای فعال جامعه هستند. در واقع ساکنین زمین با صرفه‌جویی در استفاده از منابع موجود در کره زمین، توسعه فناوری‌های لازم برای استفاده از انرژی‌های پاک، استفاده بهینه و منطقی از منابع و... می‌توانند در حفظ محیط زیست سهیم باشند و به همین ترتیب آن را به امانت برای نسل‌های آینده نگه دارند.

انسان با دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم خود خطرات قابل توجهی را برای محیط زیست به بار آورده است؛ برای حفظ محیط زیست و تحویل آن به نسل‌های آینده لازم است تا تلاشی فراگیر در سطح ملی انجام شود. توسعه پایدار نیازمند ایجاد شرایط مطلوب در عرصه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است و رشد و پایداری توسعه در گرو همکاری تمام افراد یک جامعه، ارگان‌ها و نهادهای مختلف است. (4)

در بخش فرهنگی، جامعه نیاز به رشدِ آگاهی دارد؛ با اطلاع‌رسانی، آموزش و افزایش آگاهی افراد یک جامعه می‌توان امید به تغییر رفتارهای اجتماعی و فرهنگی داشت، این تغییرات منجر به ایجاد رفتارهای زیست محیطی سالمی می‌شود که در حفظ این کره خاکی نقش مهمی دارند. (4)

نهادهای اجتماعی و سیاسی نیز وظیفه دارند نسبت به وعده‌ها و اهداف بلندمدت برنامه‌ریزی داشته باشند و شرایطی را فراهم کنند تا شاهد همکاری و تعامل دولت و مردم در حفظ محیط زیست باشیم. وضع قوانین سخت‌گیرانه و جدی، الگوی مصرف مناسب، ایجاد بستر مناسب برای استفاده بهتر از منابع انرژی‌های پاک، هدفمند شدن برنامه‌های صحیح توسعه و... از مواردی هستند که در مسیر رشد توسعه پایدار نقش مهمی ایفا می‌کنند. (4)

توسعه پایدار را می‌توان سیستمی هدفمند در نظر گرفت و حفظ محیط زیست یکی از اهداف مهم این سیستم است. کره خاکی با منابع انرژی محدود و نامحدود خود وظیفه تأمین نیازهای بشر را دارد اما انسان نیز مسئول حفظ سلامت محیط زیست است تا بدون آسیب رساندن به منابع مهم انرژی این گنجینه را به نسل‌های آینده تحویل دهد. (4)

افزایش سطح آگاهی در مورد مسائل زیست محیطی امری مهم در توسعه پایدار است؛ موارد متعدد بسیاری برای پیشرفت در توسعه پایدار وجود دارد اما در حال حاضر حفظ محیط زیست و رفتارهای زیست محیطی سالم از مهم‌ترین عوامل در رشد و بقای یک کشور به شمار می‌آیند.

کشور ما ایران در جریان حفظ محیط زیست موانع متعددی بر سر راه خود دارد و مشکلات بسیاری مانند فرسایش خاک، پساب‌ها، مسائل بهداشتی، آلودگی آب، آلودگی خاک، بیابان زدایی، قطع درختان و... از عواملی هستند که نیاز به راهکارهای اساسی را در جهت حفاظت از محیط زیست دوچندان می‌کنند.

ایجاد بستر مناسب برای پروژه‌های مرتبط با منابع انرژی پاک

ایران کشوری غنی است و به سبب تنوع اقلیمی در استان‌ها و شهرهای آن استفاده از منابع انرژی پاک مقرون به صرفه است. بسیاری از مناطق کشور بادخیز هستند و بعضی دیگر سهم بیشتری از انرژی خورشیدی و گرمایی دارند؛ این مناطق می‌توانند شرایط بهینه‌ای را برای استفاده از منابع انرژی پاک فراهم کنند؛ انرژی خورشیدی به تنهایی منبعی ارزشمند برای رسیدن به توسعه پایدار است. (4)

در سال جهش تولید نهادها و دستگاه‌های اجرایی تلاش بیشتری در جهت ایجاد و افتتاح پروژه‌های مرتبط با منابع انرژی پاک کرده‌اند، در واقع بخش مهمی از اهداف توسعه پایدار مرتبط با تأمین انرژی لازم از منابع تجدید پذیر است.

یکی از این برنامه‌های مؤثر در استفاده از منابع تجدید پذیر افزایش تولید برق از این منابع به پنج هزار مگاوات است که وزارت نیرو در تلاش است این برنامه را به شکلی کوتاه مدت به سرانجام برساند. همچنین افتتاح 10 نیروگاه منابع انرژی پاک خبر از رسیدن به اهداف سال جهش تولید می‌دهد. (4)

افتتاح این پروژه‌ها در راستای استفاده بهینه از منابع انرژی تجدید پذیر فواید بسیاری نیز با خود به همراه دارد، پروژه‌ها و برنامه‌های بلندمدت ایجاد اشتغال می‌کنند و نیروهای انسانی بیشتری به خدمت گرفته می‌شوند و همین امر زمینه کسب درآمد را فراهم می‌آورد.

این کسب درآمد در مناطق محروم اهمیت ویژه‌ای دارد؛ معمولا در مناطق محروم با انواع انرژی تجدید پذیر روبرو هستیم که این منابع انرژی، زمینه ایجاد شغل را در مناطق محروم ایجاد می‌کند و ساکنین این مناطق می‌توانند از مزایای استفاده از انرژی پاک بهره‌مند شوند.

در میان افتتاح پروژه‌های مرتبط با انرژی پاک استفاده از انرژی خورشیدی قابل توجه است و در این خصوص حدود 6 طرح مرتبط با نیروگاه خورشیدی در حال شکل‌گیری است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها طرح نیروگاه 10 مگاواتی «کورده لارستان» است که با تلاش نهادهای مربوطه آماده افتتاح است.

ضرورت حمایت از بومی‌سازی در سال جهش تولید

بومی‌سازی در زمینه‌های مختلف فناوری و صنعت امری مهم تلقی می‌شود؛ توجه به بومی‌سازی با گذشت زمان سبب پیدایش دستاوردهایی می‌شود که همین دستاوردها به خدمت بومی‌سازی گرفته می‌شوند. در واقع بومی‌سازی یک ضرورت ملی است؛ پیشرفت در این مسیر و رشد بستر متناسب با آن، زمینه ایجاد شغل بیشتر خواهد بود و همچنین به رشد درآمد ناخالص داخلی کمک شایانی خواهد کرد. (5)

یکی از اهداف سال جهش تولید افزایش ظرفیت‌های لازم برای بومی‌سازی است؛ در واقع با توجه به اوضاع تحریم‌ها، ضرورت حمایت از بومی‌سازی بیشتر نمایان می‌شود. در سال جهش تولید که نقطه اتکا قرار است تمرکز بر نیرو و منابع داخلی باشد، استفاده از امکانات موجود اهمیت قابل توجهی پیدا می‌کند.

توجه به بومی‌سازی، ساخت بستر مناسب برای ایجاد شغل بیشتر و استفاده از دانش و توان نیروی انسانی جوان از مواردی هستند که باید در خدمت رشد توسعه پایدار قرار بگیرند. شرایط اقلیمی فوق‌العاده و منابع غنی که در ایران وجود دارد باید تبدیل به فرصت شوند تا بتوانیم زمینه استقلال کشورمان را فراهم کنیم. (5)

به عنوان مثال شهرستان‌های بندر ترکمن و گمیشان از مناطق مهم هم‌جوار با دریای خزر هستند که پیشه اکثریت ساکنین این مناطق ماهیگیری و کشاورزی است.

با بومی‌سازی و بهره‌مندی از نیروی بومی می‌توان در این مناطق به پیشرفت خوبی در پرورش آبزیان رسید. همچنین دیگر مناطق بومی نظیر گمیشان و بندر ترکمن فرصتی برای افزایش تولید داخلی ایجاد می‌کنند و همچنین می‌توان زمینه صادرات را نیز به همان نسبت افزایش داد.

بومی‌سازی نه تنها ظرفیت امکانات و منابع داخلی را افزایش می‌دهد بلکه زمینه ایجاد شغل بیشتری را برای نیروی انسانی فراهم می‌کند. در راستای توسعه فرهنگ بومی‌سازی؛ اصلاح الگوی مصرف، افزایش آگاهی، ایجاد فرهنگ‌سازی مرتبط با تولید داخلی و... از عواملی هستند که کشور را در مسیر توسعه پایدار قرار می‌دهند. (5)

نتیجه گیری و جمع بندی

جریان منابع انرژی تجدید پذیر در قرن حاضر، صنعتی در حال رشد است؛ پیشرفت و توسعه در این مسیر مستلزم تلاش برای حفظ محیط زیست، بهتر زیستن، صرفه‌جویی در هزینه و زمان، به کارگیری نیروی انسانی جوان، رشد اقتصادی و... است.

حفظ محیط زیست و استفاده از منابع انرژی پاک، مسیر توسعه پایدار را هموار می‌کند و انتقال این منابع انرژی را به نسل‌های آینده امکان‌پذیر می‌سازد. در حال حاضر دغدغه مهم کشورها در جهان حفظ محیط زیست و توسعه پایدار است و این موضوع در کشورهای در حال توسعه از اهمیت بیشتری برخوردار است، از این جهت که کشورهای در حال توسعه راه بیشتری پیش رو دارند تا به ایده آل‌ها و آرمان‌ها نزدیک‌تر شوند.

پی نوشتها