چالش های زیست محیطی

اینکه موضوع مشکلات محیط زیستی برای شهروندان و دولت در همهی جوامع یک موضوع مهم و نگران کننده محسوب شود قدمت کمی ندارد. با افزایش جمعیت و بهرهوری بیش از اندازه و نامناسب از منابع محدود زیست محیطی، نگاههای نگران همهی انسانها به خصوص متخصصان محیط زیست به سمت مشکلات زیست محیطی برگشته است.

محیط زیست همان طور که از معنای لغویاش برمی آید، محیط و فضایی را برای زیست جانداران در اختیار آن‌ها میگذارد؛ اما انسانها به دلیل انواع قصدها و نیتهای برنامهریزی شده یا سهل انگاری ها، بیش از هر موجود زندهی دیگری در جهان هم به محیط زیست و هم به گیاهان و جانداران آسیب میزنند. اینکه محیط زیست را فقط یک مکان جغرافیایی در نظر بگیریم یک اندیشهی سادهلوحانه است.

محیط زیست از مجموعهای گسترده از انواع گیاهان، انرژی، مواد معدنی، گازها و جانداران تشکیل شده است. سالها است که دربارهی نگران کننده بودن وضع سلامت کره زمین میشنویم. از بین رفتن پوشش گیاهی، وخیم شدن وضعیت لایه ازون، افزایش گرمای زمین و تغییرات آب و هوا، کم شدن تنوع زیستی، آلودگی آب و افزایش تولید پسماندهای تجزیه ناپذیر از نمونه های مهم این نوع مشکلات هستند. (1)

دوران کرونا و نفس کشیدن زمین

خیلی از ما خبر ورود موجودات و حیوانات بومی مناطق را به خیابانهای آن منطقه در دوران قرنطینه خانگی شنیده‌ایم. شاید بهتر باشد این وارد شدن را نوعی بازگشت به حساب آوریم؛ چرا که این محیط از ابتدا مخصوص زندگی جانوران در طبیعت بوده است. در واقع شهری که ما اکنون در حال زندگی در آن هستیم زمانی جزو طبیعت بکر به حساب می آمده است.

در طول دوران قرنطینه، یک اقلیم با تغییر وضع آب و هوای خود تبدیل به یک محل مناسب برای زندگی موجودات شد. به طوری که جانورانی که فضا را مناسب خود نمیدیدند و آن را ترک کرده بودند، دوباره به همانجا بازگشتند چون محیط با استانداردهای جدیدی بدون حضور انسانها، دوباره نیاز زندگی آن‌ها را تأمین میکرد.

اما به هر حال، بعد از دوران قرنطینه، کارخانه ها به روند قبلی خود بازگشتند، حتی با فشار و کار بیشتر، و البته تولید پلاستیک بیشتر! چرا که همه گیری کرونا به اقتصاد هر کارخانه به صورت جزء به جزء و قطعا به هر دولتی ضرر و آسیب رسانده است و در صورت مقابله نکردن با چنین مشکلی، اقتصاد یک جامعه فلج میشود. خصوصاً که در کشور ما سال 99 سال جهش تولید نامگذاری شده است و چه در حضور کرونا و چه بدون آن، نیازمند رشد و گستردگی است.

جلوگیری از آسیب اقتصادی ملزم به فعالیت بیشتر و خودکفا شدن در تولید بسیاری از محصولات است. اما در این بین اگر تولید فقط با هدف تولید محصول و کسب درآمد و بیشتر کردن سرمایه انجام شود، بدون هیچ برنامه و چشم اندازی از آسیبهای زیست محیطی، بدیهی است که کارخانه ها بیش از پیش برای محیط زیست خطرناک به حساب می آیند.

مشخص است که برای رسیدن به جهش تولید نیاز به قدرت بیشتر از قبل برنامه های تولیدی هستیم اما باید این را در نظر داشته باشیم که بعد از دوران جهش تولید هم به زمینی احتیاج داریم تا بر روی آن زندگی کنیم! (2)

10 چالش زیست محیطی بر سر راه جهش تولید

1.آلودگی هوا ناشی از سوختهای فسیلی

آلودگی هوا و ندیدن آسمان آبی در شهرها چیز تازهای نیست و در این میان سوختهای فسیلی مهمترین عامل این اتفاق هستند. هرساله کسانی هستند که به خاطر آلودگی و ذرات معلق در هوا جان خود را از دست میدهند و این مسئله را میشود با بهبود وضعیت سوخت تا حدودی رفع کرد. هرچند که حمل و نقل، صنایع، گرمایش محیط و نیروگاهها از اصلی ترین تولیدکننده های گازهای مضر در رابطه با مصرف سوخت فسیلی هستند. (3)

2.افزایش تولید و مصرف پلاستیک

پلاستیک یکی از انبوه ترین زباله های تولیدی جهان است، به این شکل که روزانه بیشتر از 1 میلیون تن پلاستیک در جهان تولید میشود. مراکز زیادی برای بازیافت این زباله وجود دارند اما رها کردن آن در طبیعت و جایی مانند دریا، زندگی موجودات آن منطقه را به خطر می اندازد و عملاً آن‌ها را به کام مرگ می‌کشاند.

3.آلودگی آبها به خاطر سرازیر شدن فاضلابهای صنعتی و کشاورزی به رودخانه ها

فاضلاب کارخانهها و انواع صنایع، مسئلهای غیر قابل حذف است. اما منتهی شدن مسیر این نوع فاضلاب به آب رودخانهها یا آبهای ساکن و جاری، عملاً محیط زیست گونه های جانوری آنجا را از بین میبرد و آبهای زیرزمینی و جاری را آلوده میکند. کما اینکه در اطراف بسیاری از این آبها زندگی افراد دیگری در جریان است و امکان تصفیه این نوع آب آلوده شده وجود ندارد.

در نتیجه وارد شدن این آلودگی به آب شرب و مورد استفادهی ساکنان حومه کارخانه، نهایتاً بیماریهای جدی برای این افراد به دنبال دارد و سلامت آن‌ها را به خطر میاندازد.

بسته به نوع کارخانه و نوع پسآب آن، شدت بیماریها و افرادی که بیشتر در معرض این بیماری هستند فرق میکند. در مراحل بدتر، فاضلابهای رادیواکتیو حتی بر سلامت جسمی نسل آینده و ناقص سازی آن‌ها تأثیر دارد و در مواردی سموم موجود در پسابها باعث مرگ میشود. (4)

4.صید غیر مجاز و بی رویه شیلات

صید بیرویه منابع دریایی توسط صیادان غیر مجاز، یک نشانهی مستقیم از مصرف ذخایر محدود و آسیب به محیط زیست است. البته که درصدی از این موضوع را صید بیهوده تشکیل میدهد، به این معنا که به صورت تصادفی و ناخواسته گرفته میشوند و باید دوباره در طبیعت رها شوند. همچنین که صید جانوران در حال انقراض یا ماهیان گرفتار شده هیچ منفعتی برای صیاد ندارد و عدم آگاهی از نوع جانور صید شده، به انقراض و نابودی آن کمک میکند.

5.تغییرات آب و هوا

در پی تغییر ندادن اعمال و رفتار ساکنین زمین، این سیاره به صورت مداوم در حال رنج کشیدن است. گازهای گلخانه ای مهمترین عامل تغییرات آب و هوایی هستند که در اثر جهش تولید بدون برنامه ریزی صحیح، انتشار این گازها چندین برابر خواهد شد.

6.پرورش دام ها به صورت غیراصولی

مسئله پرورش دامها و تأمین خوراک آن‌ها و نابودی پوشش گیاهی ارزشمند یکی از اعمال مخرب برای محیط زیست است که مشکلات پوشش گیاهی را تشدید میکند.

7.جنگل زدایی

از بین رفتن جنگل برای تولید کاغذ: بحث بازیافت و استفادهی دوباره از محصولات به شکلی دیگر، بحثی جدید نیست. کاغذ بازیافت شده یکی از همین موارد است که باعث میشود کاغذ نه از منبع اصلی محدود، بلکه از منبع در دسترس تولید شود.

در این رابطه آگاهی دادن و فرهنگ سازی مردمی برای تفکیک زباله ها مسئله ای کارساز است. این مسئله در کنار چالش بودن برای جهش تولید، یک فرصت هم محسوب میشود. چیزی که به آن احتیاج است تعدد سازمانهای جمع آوری کاغذ باطله برای بازیافت آن است. اینکه هر خانوار یا هر فرد تعدادی گزینه برای تحویل کاغذهای باطله خود داشته باشد و حتی نیاز به گشتن دنبال شمارهی سرویس آن نباشد، یک رویای آسان اما بسیار کارساز برای ایران محسوب میشود.

قطع درختان و نابودی جنگلها برای افزایش زمینهای کشاورزی و کشت بیشتر: زمین کشاورزی محیط خاص خود را دارد و باید در اقلیمی مناسب محصول ساخته شود. همچنین که برای بار آمدن محصول باید بستر آن را مهیا کرد. شیوه نادرست انتخاب زمین کشاورزی –علاوه بر شیوه نادرست آبیاری- میتواند منجر به نابودی درصد زیادی از مراتع شود.

در ادامه همین مورد میشود به جاده سازی و نابودی پوشش گیاهی اشاره کرد. جنگل، یکی از منابع ارزشمند محیط زیست به حساب می آید. تولید اکسیژن، حفظ آب و خاک، جلوگیری از فرسایش خاک و زمین و فراهم آوردن محیط زندگی برای جانوران از مواردی هستند که مزایای حضور جنگل محسوب میشوند.

جنگلزدایی برای احداث جاده، از بین بردن جنگل برای احداث جاده و راه، یکی از اتفاقات ناگوار قدیمی محسوب میشود. این راهها برای دسترسی بیشتر مناطق و عبور و مرور و حمل و نقل آسان انجام میشوند که یکی از این دلایل کارخانجات و تولید مواد در مقیاس بزرگ است. تعداد زیادی کارخانه هستند که در میان فضای سبز و به دور از جایی که باید، احداث شده اند. این یکی از مسائلی است که نباید به بهای افزایش تولید در سال جهش تولید نادیده گرفته شود بلکه باید در خدمت آن باشد.

8.افزایش دمای کره زمین

گرمایش جهانی همه زمین را تحت تأثیر قرار میدهد. به طور مثال آب شدن یخهای قطب منجر به تغییر صفحه های زمین و زیر آب رفتن بخشی از خشکیها میشود، همچنین محیط زیست گونه های جانوری مناطق سردسیر را نابود میکند.

در واقع بسیاری از همین جانوران در حالت وخیم انقراضی قرار دارند. این گرمایش زمین باعث بروز خشکسالی ها، تندبادها و بروز موج گرمای غیرعادی در برخی مناطق به خصوص مناطق مرطوب میشود.

9.نابودی گونه های طبیعی و جانوری

طبق گفته اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، 31هزار گونه گیاهی و جانوری در خطر انقراض هستند. 41 درصد از دوزیستان، 25 درصد از پستانداران، 34 درصد از گیاهان مخروطی، 14 درصد از پرندگان و 33 درصد از مرجانهای دریایی، تنها نمونه هایی از انقراض محسوب میشوند. همانطور که دیده میشود این انقراض مختص به گروه خاصی نیست و حتی گیاهان و آبزیان هم از این شرایط در امان نیستند. (5)

10.اسیدی شدن آب اقیانوسها

گاز CO2 اثری مستقیم بر اسیدی شدن آب اقیانوسها دارد و انسانها، بیشترین تولیدکننده این گاز شناخته شده محسوب می‌شوند. اسیدی شدن آب، باعث از بین رفتن پلانکتونها و صدفها میشود که پلانکتونها خود به عنوان شاخصی برای سلامت آب شناخته میشوند.

جهش تولید برای بازماندگان

حفاظت از محیط زیست در مقابل عوامل مخرب، یک وظیفه عمومی محسوب میشود و فرقی میان دولتمردن و شهروندان و ساکنان نمیشناسد. همانطور که دیدیم هر کدام از گروههای انسانی چه در مراتع و روستا چه در شهرهای صنعتی، میتوانند آسیبهای جبرانناپذیری به کرهی زمین و محیط زیست وارد کنند. اولین شرط هم برای مقابله با این موضوع آگاهی همگانی است.

یکی از کارهایی که میتواند توسط نهادهای قدرتمند انجام شود فرهنگسازی و ترویج این گونه موارد است. برگـزاری نمایشگاهها، کنفرانسهـای تخصصی و دورههای آموزشی کاربردی محیط زیست، بسترسازی فرهنگ محیط زیست در کلیه سطوح تولید، تشکیل بانک اطلاعات زیست محیطی، حمایت از فعالیت های تحقیقاتی کنترل آلودگی و زیست محیطی و توسعه پایدار و اشاعه دانش فنی طراحی، ساخت و نصب و به کارگیری صحیح تجهیزات کنترل آلودگی، جهتدهی صنایع به استقرار در شهرکهای صنعتی با هدف متمرکز کردن منابع آلودگی و مدیریت بهینه فعالیت‌های زیست محیطی، از نمونه رفتارهار و اعمالی هستند که نهادهای تولیدی صنعتی میتوانند در این راستا انجام دهند. (6)

تولید و کارخانه و صنعت، مقولهای اجباری و بدون جایگزین است؛ این نیاز یک کشور محسوب میشود. اما رعایت نکردن برنامه و آگاهی نداشتن و نداشتن استراتژی مناسب در برابر این تولید، به یک جهش تولید بیهوده منجر میشود چرا که در صورت توجه نکردن به چالشهای محیط زیستی در مقابل تولید، نه مخاطبی باقی میماند و نه محیطی برای زیست.

پی نوشتها