حکم شرعی فارکس: نگاهی جامع به فتوای مراجع تقلید درباره معاملات فارکس

حکم شرعی فارکس

برای گفتن از حکم شرعی فارکس و نظر مراجع مختلف درباره این بازار بهتر است ابتدا با خود بازار فارکس آشنا شویم و شرایط معامله آن را بهتر درک کنیم. در این صورت می توانیم این شرایط را با نظر اسلام مقایسه کنیم و به نتیجه مشخصی برسیم و در نهایت نگاه مراجع مختلف را در این باره خواهیم دید.

بازار فارکس را می توان بزرگ ترین بازار مالی دنیا دانست که تمام مردم دنیا حق حضور در آن را دارند و هیچ محدودیت و قانون محدود کننده خاصی بر آن اعمال نمی شود. این بازار به شکل پایه ای بر اساس خرید و فروش ارز ساخته شده است و نسبت ارزها به یکدیگر این بازار را شکل داده است.

به طور مثال به ازای یک دلار شما می توانید دو یورو داشته باشید و به ازای دو یورو شما می توانید چهار ین به دست بیاورید. این معادلات جذاب و تغییر نسبت ها باعث شده است بازار فارکس تبدیل به بازاری پویا باشد که در آن هم سودهای بسیاری وجود دارد و هم ضررهای غیرقابل تصور می توان از آن داشت. اما به جز ارز، تمام سهام های معتبر دنیا مانند سهام های بازار آمریکا در این بازار قابل خرید و فروش است و شما می توانید به جز این ها، طلا و نفت و ... را نیز خرید و فروش کنید.

بازار فارکس را بازار نوین سرمایه داری و بازار بورس را بازار کلاسیک سرمایه داری می نامند. بنابراین عملا بازار فارکس بازاری برای خرید و فروش است که بر اساس ارز پایه گذاری شده است. شما تصور کنید که در میدان فردوسی تهران عده ای به خرید و فروش ارز و دلار مشغول هستند. از آن جایی که نسبت ارز دلار به نسبت ریال بسیار بیشتر است و این نسبت روز به روز بیشتر می شود، از این رو در ایران، دلار تبدیل به یک بازار سرمایه گذاری سنتی شده است.

همین موضوع به شکل گسترده تر آن در بازار فارکس وجود دارد. البته باید در نظر داشت که در بازار فارکس این نسبت ها به شکل قانون مدارتر و همچنین منطقی تری وجود دارد و نمی توان در آن انتظار سودهای سرمایه گذاری دلار در ایران را داشت. اما سوال اصلی اینجاست که بازار فارکس با این شرایط آیا با موازین اسلامی همخوانی دارد یا نه؟ (1)

شرایط خرید و فروش در اسلام

حال نوبت این است که شرایط خرید و فروش را در احکام اسلامی جست و جو کنیم تا بتوانیم حکم شرعی فارکس را بر اساس این شرایط مورد سنجش قرار دهیم.

مهمترین موردی که در خرید و فروش از سمت اسلام مورد اهمیت قرار دارد این است که در این معامله، عدالت از دو طرف رعایت شده باشد. یعنی جنس یا خدمتی به اندازه واقعی آن به فروش رسد و به اندازه واقعی آن هزینه دریافت شود. هر طرفی که این اندازه را رعایت نکند و در پی سود بیشتر اقدام به تغییر این قانون کند معامله از نظر اسلامی باطل است و باید خسارتی پرداخت شود.

مورد مهم دیگر در احکام شرعی خرید و فروش این است که جنس یا خدمت خرید و فروخته شده، باید ضرر جانی و مالی برای فرد ثالث و حتی خود فرد نداشته باشد. به طور مثال شما حق ندارید جنسی را بخرید که با استفاده از آن خودتان را بکشید و یا بخواهید دیگران را تهدید کنید. از این رو این گونه اجناس تحت شرایط خاص و با ضمانت های خاصی خرید و فروش می شود تا بتوان از عدم رسیدن آسیب، مطمئن شد.

مورد مهم دیگر این است که اسلام برخی از اجناس را مخصوصا در قسمت خوراکی ها، حرام اعلام کرده است. از این رو خرید و فروش این اجناس به طور کلی ممنوع و حرام است. اجناسی مانند مشروبات الکلی، گوشت های حرام و ... از نظر اسلام حرام بوده و هیچ توجیهی برای تجارت آن وجود ندارد.

مورد دیگر این است که در اسلام، ربا حرام است. یعنی بهره کشیدن روی پولی که قرض داده می شود. در این جا اسلام مخالفت خود را با کالا قرار گرفتن پول اعلام می کند و همین موضوع باعث می شود کمی در مورد حکم شرعی فارکس محتاط عمل کنیم و درباره آن شک نماییم. به نظر می رسد در بازار فارکس این پول و سرمایه است که به عنوان کالا مطرح می شود و در دید اول، بازار فارکس می تواند حرام باشد. اما آیا واقعا این چنین است؟ در ادامه بیشتر با این موضوع آشنا خواهیم شد. (2) و (3)

تطبیق حکم شرعی فارکس با احکام اسلامی

همانطور که گفتیم بازار فارکس، بازار تبادل ارز های بین المللی و مطرح دنیا است و از طرفی اسلام با کالا قرار گرفتن پول مخالف است. بنابراین عملا به نظر می آید که حکم شرعی فارکس منفی باشد و آن را منفی بدانیم. اما این واقعیت ماجرا نیست. در داستان ربا و بهره آن، فرد قرض دهنده پول هیچ کاری انجام نمی دهد و این فرد قرض گیرنده است که باید سعی کند علاوه بر اصل پول، سود آن را نیز تامین کند. اما در بازار فارکس داستان اینگونه نیست. در واقع در این بازار یک ارز با ارز دیگر مبادله می شود و به نوعی عملی مانند صرافی صورت می گیرد.

بحث بازار فارکس این جاست که شما با توجه به هوش اقتصادی و تجاری خود می توانید حدس بزنید بجای داشتن دلار می توانید یورو داشته باشید و یورو می تواند سود بیشتری به شما برساند. این جا هیچ طرف در ضرر نخواهد بود. بلکه شما خود را سوار بر بازار اقتصاد کرده اید و بر اساس نمودارها و آمار و جداول مختلف مشخص می کنید تبادل بین کدام دو ارز می تواند برای شما مفید تر و سودآور تر باشد. از این رو عملا می توان گفت که بازار فارکس، ارز را دست مایه سود قرار نمی دهد بلکه این نسبت های بین ارزهاست که سودسازی می کند و باعث می شود که فرد سود یا ضرر داشته باشد.

بنابراین می توان گفت در بازار فارکس چیزی برخلاف موازین شرعی وجود ندارد و نشانه ای نمی توان پیدا کرد که نشان دهد این بازار برخلاف شرع باشد. از این رو حکم شرعی فارکس این است که این بازار حلال است و فعالیت در آن آزاد و هیچ مشکلی از این نظر وجود ندارد. اما با این وجود گاهی در گوشه کنار صفحات مجازی می شنویم که بازار فارکس حرام است و فعالیت در آن جایز نیست.

اولا این گونه افراد و این اخبار با اهداف خاصی منتشر می شوند. زیرا فعالیت در این بازار دست دلالان ارز را در ایران کوتاه می کند و سودآوری همیشگی را برای آن ها ندارد. از طرف دیگر همیشه طرفداران آتشی و تقدس های خشک در طول تاریخ وجود داشته اند. اما از این سخنان نباید اینگونه برداشت شود که بازار فارکس کاملا بی اشکال است. در ادامه به موارد حرام بودن در حکم شرعی فارکس می پردازیم. (2)

در چه شرایطی حکم شرعی فارکس حرام می شود؟

نکته مهمی که مراجع تقلید و به طور کلی اسلام درباره حکم شرعی فارکس ذکر می کند این است که این سرمایه گذاری به شکل آنلاین است و این ارتباط مجازی می تواند زمینه های حرام بسیاری را به وجود بیاورد. به طور مثال کارگزاری های آنلاینی وجود دارند که به نام سرمایه گذاری در فارکس، سرمایه مردم را در بازارهای قاچاق و اسلحه وارد می کنند و از این راه سود حاصله را به مردم بر می گردانند.

در این حالت کاربرد اشتباه از نام فارکس و همچنین سوء استفاده از این بازار، باعث می شود که ضرری به بخشی از جامعه برسد و بر اساس نکته گفته شده در بالا در صورت رسیدن زیان به کسی یا گروهی، آن معامله باطل است.

از طرفی دیگر برخی از این کارگزاری ها به شکل قمار و شانس به این بازار وارد شده اند و این دید را به مشتریان خودشان القا می کنند. از آنجایی که قمار در اسلام حرام است، از این رو می توان گفت که این گونه دید در بازار فارکس نیز حرام است. بنابراین به طور کلی می توان گفت که حکم شرعی فارکس بستگی به نوع کاربری آن دارد. اگر سود حاصل از آن یا نحوه سرمایه گذاری از آن باعث ایجاد مفسده ای شود این بازار حرام می شود.

نکته مهم دیگری که دوباره باید بر آن تاکید کرد این است که در این بین انتخاب کارگزاری مناسب و مطمئن می تواند پاک و سالم بودن سرمایه گذاری شما را تامین کند. آنلاین بودن و همچنین نبود ارتباط مستقیم، پیدا کردن این کارگزاری را سخت تر می کند. اما به هر حال برای کسانی که اسلام و نظرات آن برایشان مهم است، واجب است که در انتخاب کارگزاری، فارغ از مسائل مالی آن دقت داشته باشند.

البته در این مسیر بهتر است ارگان های اسلامی و دولتی وارد شوند و با در نظر گرفتن شرایط اسلامی، برخی از کارگزاری ها را معرفی کنند تا این بار بزرگ از دوش سرمایه گذار برداشته شود و عملا با اطمینان قلبی بیشتری افراد وارد این بازار پر سود شوند. (2)

برخی از نظرات مراجع تقلید در باب حکم شرعی فارکس

مراجع بزرگ جهان اسلام هرکدام نظری خاص درباره حکم شرعی بازار فارکس دارند که تقلید از این سخنان برای مقلدین این مراجع واجب است. برخی از این نظرات به شرح زیر است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی)

مبادله ارزى با ارز دیگر که هم جنس هم نیستند چنانچه منع قانونى در میان نباشد اشکال ندارد و سود حاصله نیز حلال است ولى اعتبار دادن کارگزاران به سرمایه معامله گر، اگر به عنوان قرض دادن به معامله گر باشد که قهراً همراه با دریافت سود است، در این صورت چنین معامله اى از طرف کارگزار براى معامله گر صورت شرعی ندارد.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی)

حضرت آیت الله اجازه ورود در چنین معاملاتی را نمی دهند.

حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی)

از آنجایی که معامله در بازار مذکور صوری است و لذا معاملات واقعه در آن صحیح نمی باشد.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی)

با توجّه به این که فارکس شرایط شرعیّه معاملات را ندارد جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی)

بازار فارکس و معاملات آن صورت شرعی ندارد.

همانطور که مشاهده می کنید جز رهبر اسلامی ایران که با رعایت شرایطی، رای به جایز بودن بازار فارکس داده است، سایر مراجع چندان به این بازار خوشبین نیستند. یکی از دلایلی هم که خود بانک مرکزی ایران در این بازار حضور دارد را می توان نظر نسبتا مساعد رهبری در این باب دانست. اما به طور کلی یادتان باشد که شما مرجع تقلیدی برای خودتان دارید و فارغ از هر گونه استدلال و دلیل، باید بر مسیر گفته های این مرجع قدم بردارید. (2)

پی نوشتها