بعد از ظهور اسلام این روش پسندیده از زمان پیامبر اکرم (ص) تا حال ادامه داشته است. در تاریخ آمده است در سال سوم هجرت بعد از جنگ احد تعدادی بوستان و مزرعه به پیامبر هدیه داده شد که پیامبر نیز تمامی آنان را وقف کردند. در حال حاضر نیز بسیاری از مکان ها و مراکز علمی و درمانی در ایران و دنیا از موقوفات می باشد، برای مثال طبق آمارها حدود 25 درصد از مراکز درمانی کشور وقفی است.
جایگاه وقف در بین ایرانیان
در کشور ایران به دلیل وجود دین اسلام و نفوذ فرهنگ دینی و اسلامی بین مردم، اهمیت و نگاه ویژه ای نسبت به وقف وجود دارد. همه ما اموالی داریم و می دانیم روزی می رسد که باید آنها را در دنیا بجای بگذاریم و تن خود را زیر خاک بسپاریم و هیچ کدام از این اموال همراه ما به زیر خاک نمی آیند، اما کسی که اموالش را وقف می کند ثمرات آن را جاودانه و به سرای آخرت می فرستد..jpg "بررسی لزوم نیاز سنجی در حوزه وقف")
وقف به عنوان یک سیستم پویا و بازوی نیرومند، کارکردی مؤثر در ساماندهی امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و مذهبی را برعهده دارد.
نیاز سنجی وقف در شهرها و استان ها:
در حال حاضر وقتی در استان های کشور یک چرخی می زنیم متوجه می شویم که در هر استانی بنا به شرایط مختلف بومی و مذهبی آن شهر، موقوفات متناسب با آن وجود دارد. به تعبیر دیگر در هر شهری دارایی هایی از جنس وقف وجود دارد که باید در مرحله اول این دارایی ها خود نیاز سنجی شوند و بر اساس و اولویت هر شهری موقوفات در آن ساماندهی شده و به منصه اجرا درآید.در صورت عملیاتی نمودن این کار، به نظر می رسد مسیر زندگی بسیاری از افراد هموار شده و چرخ اقتصادی بسیاری از نیازمندان رونق گرفته و سفره آنان بزرگ خواهد شد. این حرکت مقدمه ای برای هر شهر است، که اولاً نیاز هر شهر احصاء شده و ثانیاً در موضوعاتی که موقوفات به صورت خاص وجود ندارد، این نیازسنجی صورت گرفته و برای آن برنامه ریزی انجام بگیرد.
متناسب سازی وقف با نیازهای جامعه:
نکته مهمّی که وجود دارد در حال حاضر آمار وقف توسط واقفین محترم در هر سال رو به کاهش است، که هر کدام نیز دلایل مختلفی دارد که موضوع بحث ما نیست. اما باید به این قسمت ماجرا نگاه ویژه ای شود. این که نیات واقفین در دوران خودشان و برای نیاز سنجی عصر خودشان بوده، حال سؤال اینجاست که آیا موقوفاتی که هم اکنون در حال صورت گرفتن است، آیا متناسب با عصر حاضر است یا خیر؟
پنج موضوع جدید برای وقف در کلام رهبری:
رهبر انقلاب در دیدار سال 1390 با مسئولان اداره اوقاف فرمودند: اکنون عرصه های متعددی برای وقف وجود دارد که ازجمله آن ها میتوان به پزشکی، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید محیط زیست و ترویج دین به شکل های مدرن اشاره کرد.رهبر معظّم انقلاب به پنج موضوع جدید و مهم اشاره کردند که می تواند به پیشرفت و آبادانی کشور کمک شایانی کند.به عنوان مثال حوزه های علمیه همیشه بدنبال ترویج دین به شکل های مدرن بوده اند ولی بعلت کمبود بودجه از دیریاز تاکنون آنچنان که باید به نتیجه نرسیده اند؛ این نیازی است که حوزه های علمیه از آن رنج می برند و شاید موقوفاتی نیز در این زمینه نداشته باشیم و باید گفت یکی از مراکزی که بسیار می تواند مردم را به سوی سنت حسنه وقف هدایت کند حوزه های علیمه هستند. یکی از روش های جذب مردم به وقف توسط روحانیّون آن هم با بیان آثار و برکات وقف با روش های مدرن است، که می تواند در بسیاری از مسائل و مشکلات جامعه راهگشا باشد.
راه برون رفت از این جریان وجود منابع پایدار در حوزه های علمیه است، که افزایش موقوفات در راستای منافع حوزه های علیمه، می تواند کمک شایانی به این مقوله باشد.
.jpg "بررسی لزوم نیاز سنجی در حوزه وقف")
بررسی علل کمی وقف:
1. توجه خاص روایات به موضوعی خاصّ:
بیشتر واقفین به دلیل این که آیات و روایات فراوانی درموضوعات مذهبی مثلاً وقف مساجد وجود دارد می روند وقف می کنند. این ایجاد انگیزه در حوزه های جدید می تواند نیت های وقف را به نیاز جامعه نزدیک تر کند.2. به تنهایی از عهده وقف بر نمی آیند:
وجود وقف جمعی و لزوم آسان بودن نیات واقفین از جمله اقداماتی است که در حوزه وقف باید صورت بپذیرد. شاید بسیاری از مردم دوست داشته باشند که در زمینه های مختلف وقف داشه باشند ولی توان این را ندارند که خود به تنهایی در موضوعی وقف کنند و این نیاز است که اگر از لحاظ شرعی اشکالی ندارد چند نفر با هم مثلاً یک زمینی را وقف کنند.3. سختگیری هایی در نیت وقف:
در موضوع آسان بودن نیات وقف باید گفت در گذشته به دلیل وجود حکومت طاغوت، واقفین شاید مجبور بودند که این قیدهای مختلف را در نیت وقف بیاورند تاحکومت نتواند به آن دست درازی کند. ولی در حال حاضر که حکومت اسلامی وجود دارد باید راهنمایی های لازم در خصوص نیات واقفین صورت پذیرد تا مشکلاتی که الآن در نیّات واقفین وجود دارد در آینده به وجود نیاید.وقف های نوین:
وقف های نوین در حوزه های مختلف، مورد دیگری است که باید به آن پرداخته شود. البته برخی از موقوفات وجود دارد که پیشینیان ما نیز انجام می دادند ولی الآن کم رنگ شده است. که شاید عدم اطلاع رسانی و یا عدم بروزرسانی در این حوزه ها نیز تاثیرگذار باشد.1. وقف کتابخانه های شخصی:
برای نمونه بعد از انقلاب برخی از علما کتابخانه های خود را وقف می کردند برای تحصیل علم، ولی اکنون تقریباً می توان گفت که دیگر این مدل وقف وجود ندارد. آشنایی مردم، علی الخصوص قشر طلبه و دانشجو با این نوع و سبک وقف، موجب رشد و افزایش آمار وقف در وضوعات جدید و لازم می گردد.
2. وقف در حوزه سلامت
نکته دیگری که رهبر معظّم انقلاب اشاره می فرمایند وقف در حوزه پزشکی است، که به نظر می رسد بسیار کم صورت گرفته است و نیاز شدیدی نیز در مورد آن وجود دارد. شما اگر حساب کنید در هر استانی در حوزه پزشکی موقوفاتی وجود داشته باشد تا افراد بی بضاعت ونیازمند از آن استفاده کنند به چه میزان از مشکلات طبقه ضعیف جامعه کاسته و دعای خیر بدرقه راه واقفین می شود؟وجود بیمارستان های موقوفه برای افراد نیازمند، رایگان بودن برخی از داروهای کمیاب، وجود برخی از منابع موقوفات برای انواع بیماری های خاص، موجبات تغییر گرایش و نگرش مثبت همین مردم به دین و انقلاب است.
رهبر انقلاب یکی از آرمان ها و اهداف والای اقتصادی نظام و دولت انقلاب اسلامی را اینچنین بیان می فرمایند: ما می خواهیم اگر کسی در یک خانواده مریض شد، بیش از رنج مریض داری، رنج دیگری نداشته باشد. بر مسئولین و مردمی که تمکن مالی دارند لازم است با بکار بردن بسترهایی این سخن حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب را عملیّاتی نمایند. یکی از این بسترها مقوله وقف می باشد. ان شاء الله با محقق شدن این مطلب، تغییرات مثبتی در زندگی مردم قابل رؤیت باشد.
3. وقف در حوزه طبیعت:
بستر دیگری که رهبری در سخن خود می فرمایند وجود موقوفاتی در حوزه محیط زیست است که در همه زمان ها و شرایط مهم و کاربردی است. متأسفانه محیط زیست ما وابسته به بودجه های دولتی است و نگاه ها در هر دولت متفاوت است. اگر موقوفاتی در این حوزه باشد دیگر شاید کمتر دغدغه ای نسبت به طرح های مهم در حوزه محیط زیست است که نتوان آن را اجرا کرد. مطالعه در موضوعات مختلف محیط زیست و موضوع پارک ها و جنگل داری از جمله موضوعاتی است که می توان به نوعی نیاز جدی کشور ما باشد..jpg "بررسی لزوم نیاز سنجی در حوزه وقف")
4. وقف در حوزه آموزش همگانی:
وجود موقوفاتی در حوزه آموزش بستر مهم دیگری است که رهبری به آن اشاره دارند. نیاز کنونی کشور ما به پژوهش در حوزه های مختلف و یا اهمیت به مجموعه های دانش بنیان بیش از پیش مورد توجه همه قرار گرفته است.در کشور ما موضوعات جدید بسیاری وجود دارد که نیازمند تحقیق و پژوهش هست و باید این را بپذیریم که بودجه های دولتی بعضاً نمی تواند تمام اتکاء به این جریانات باشد. باید در کنار دولتها وحمایت هایی که می شود منابع همیشگی دیگری نیز وجود داشته باشد تا بتوان مسیر پیشرفت و آبادانی را سریع تر طی کرد.از جمله موارد دیگری که به ذهن می رسد که نیاز است به طور جدی وارد شد و موقوفاتی را در این زمینه های ایجاد کنیم را معرفی می کنیم: حوزه نشر کتاب، موضوعات دفاعی، فضای مجازی و پدافند غیر عامل، انرژی هسته ای، تسهیل امور و خدمات عام المنفعه، گره گشایی از مشکلات جامعه، معیشت دانشجویان و طلاب علوم دینی، موقوفاتی در باره کمک به مساجدی که در مناطق محروم هستند، مثل مناطق محروم سیستان و بلوچستان و کرمان.
به نظر می رسد موضوعات بسیاری وجود دارد که می توان با اطلاع رسانی درست وصحیح به مردم و تشویق در حوزه وقف، موقوفات بیشتری در موضوعات جدید داشته باشیم.
پی‌نوشت:
[1] الکبیسی، ص 168
