بررسی تأثیرات متقابل آسیب های اجتماعی و جهش تولید

به ناهنجاری ها و نابسامانی های رفتاری افراد در یک جامعه چه به صورت فردی چه به صورت جمعی، آسیب اجتماعی گفته می شود. آسیب اجتماعی انواع مختلفی دارد؛ مثل طلاق، کودک آزاری، تکدی گری، خشونت علیه زنان، فقر، اعتیاد و... آسیب های اجتماعی و اشتغال بر یکدیگر تاثیرگذار هستند. اشتغال می تواند عاملی برای کاهش آسیب های اجتماعی باشد؛ چرا که منزلت و پایگاه اجتماعی خانواده، رفاه و راحتی آن ها مستقیما به اشتغال ارتباط پیدا می کند. بیکاری زمینه ساز بسیاری از انحرافات اجتماعی است. فردی که کار و درآمد ثابتی ندارد، مجبور است برای تامین مایحتاج زندگی، دست به هر کاری بزند. شعار سال 99 با اشتغال و کاهش آسیب های اجتماعی در ارتباط است. جهش تولید زمانی تحقق خواهد یافت که از تولید حمایت و شرایط برای ایجاد اقتصاد پایدار فراهم شود. با افزایش اشتغال و کاهش سطح بیکاری می توان انتظار داشت که سطح آسیب های اجتماعی که در نتیجه بیکاری به وجود می آیند، کاهش پیدا کند.

چهارشنبه، 17 دی 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

بررسی تأثیرات متقابل آسیب های اجتماعی و جهش تولید

به ناهنجاری ها و نابسامانی های رفتاری افراد در یک جامعه چه به شکل فردی و چه به شکل جمعی، آسیب اجتماعی گفته می شود. به عبارت دیگر آسیب اجتماعی هر نوع عمل فردی یا اجتماعی است که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام یا غیررسمی جامعه قرار نمی گیرد؛ بنابراین با منع قانونی، اخلاقی یا اجتماعی رو به رو می شود.

ریشه این آسیب ها در بی نظمی ها، کژکارکردی های پدیده های اجتماعی و پیامدهای نامطلوب آن ها دارد. این آسیب ها معمولا رنجش روانی، جسمی و مادی اقشار خاص و آسیب پذیر جامعه را در پی دارند. در ادامه به تاثیر آسیب های اجتماعی بر اشتغال و انواع آن می پردازیم. (1)

انواع آسیب اجتماعی

خودکشی

شاید در نگاه اول خودکشی یک عمل فردی محسوب شود، اما با توجه به اینکه فرد در جامعه زندگی می کند و از آن تاثیر می پذیرد و بر آن تاثیر می گذارد، جنبه اجتماعی به خود می گیرد. آمار خودکشی معمولا با سایر جرائم و آسیب ها مرتبط است و می توان آمار بالای خودکشی را در میان افراد مبتلا به اعتیاد مشاهده کرد. ارائه راهکار به گروه های در معرض خطر مثل معتادان، بیماران روانی و گروه های سنی حساس مثل جوانان و نوجوانان مفید خواهد بود.

اعتیاد

حالتی است که فرد در اثر مصرف مستمر یک ماده یا انجام یک عمل برای به دست آوردن لذت یا رفع احساس ناراحتی دچار ضعف اراده در کنترل تکرار عمل می شود. اعتیاد با سایر آسیب ها همراه خواهد بود و نیروهای ثمر بخش جامعه را هدر خواهد داد.

سرقت

عوامل مختلفی موجب انجام عمل دزدی می شوند؛ مانند فقر و بیکاری، اعتیاد، شیوه های تربیتی و مهم ترین آن مبانی شخصیتی است. این افراد معمولا رشد اخلاقی پایین ثبات و استواری و قدرت تحلیل و تفکر کمی درباره پیامدهای رفتار خود دارند. در خصوص شیوه های تربیتی، الگوی رفتاری والدین، واکنش آن ها به دزدی های کودک و آشنایی کودک با مسئله مالکیت، تاثیر زیادی بر رفتار فرد در بزرگسالی دارد.

انحراف جنسی

در این حالت تمایلات جنسی فرد خارج از چارچوب رابطه جنسی طبیعی است. عوامل مختلفی موجب بروز انحرافات جنسی می شود. هر چند انحراف جنسی، مسئله ای فردی است اما از آنجایی که اغلب این انحرافات در مواجهه با دیگران است، پس یک مسئله اجتماعی محسوب می شود. این مسئله با سایر آسیب ها مرتبط است و موجب بروز مشکلات جدی تری مانند بیماری ایدز می شود. انحراف جنسی در جوامع و فرهنگ های مختلف تعریف متفاوتی دارد.

محیط خانوادگی و اجتماعی نامناسب، دیدن فیلم های مستهجن، بی پروایی های جنسی، سوء استفاده از زنان و موضوعاتی از این قبیل باعث می شود که بیماری های جنسی اکتسابی به وجود بیاید و با گذشت زمان مزمن شده و دامنه آن وسیع تر شود.

مهاجرت

مهاجرت ممکن است به دلایل شرایط نامساعد در محل زندگی یا شرایط مساعد در مقصد مهاجرت صورت بگیرد. مهاجرت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زیادی را موجب می شود. به عنوان مثال، مهاجرت از روستا به شهر مشکلاتی از قبیل کاهش کشاورزی، افزایش مشاغل کاذب و... را در پی خواهد داشت و فرد برای تطبیق خود با محیط جدید فشار زیادی را تحمل خواهد کرد.

شوک فرهنگی مشکل دیگر مهاجرت است و فرد مهاجر با اضطراب، افسردگی، احساس طردشدگی و... رو به رو خواهد بود. تحقیقات نشان داده است که مشکلات روحی در میان مهاجران به خصوص مهاجرانی که شرایط مقصد بسیار با شرایط مبدا متفاوت است.

فقر

مشهور است که فقر مادر تمام آسیب های اجتماعی است. فقر با بسیاری از مسائل اجتماعی از قبیل شکست تحصیلی، افزایش مرگ و میر، بیماری های روانی، ضعف تندرستی، جرم و جنایت و سوء مصرف مواد مخدر مرتبط است. از این رو شاید بتوان گفت که به طور ذاتی فقر یک مشکل و آسیب است.

فقر زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی است اما خود به معنی آسیب اجتماعی نیست چرا که بسیاری از افراد فقیر در جامعه زندگی می کنند که آسیبی برای جامعه نیستند.

زندگی در زیر خط فقر همواره به معنی ایجاد مشکل و نابسامانی برای جامعه نیست؛ آنچه که زمینه بروز مشکلات اجتماعی را فراهم می کند، عدم تأمین نیازهای جسمی و روانی است.

بیکاری

بیکاری نه تنها یک معضل فردی بلکه معضلی اجتماعی نیز هست و در میان جوانان شیوع بیشتری دارد. تحمل نکردن بیکاری، وجود فرصت های خالی، نداشتن قدرت تامین نیازها به دلیل نداشتن درآمد، زمینه را برم جرم و بزهکاری فراهم می کند.

بی خانمانی

بی خانمانی از جمله مسائل اجتماعی است که در عصر حاضر چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای توسعه نیافته شایع است. پیامدهای بی خانمانی تنها شامل فرد نمی شود و خانواده وی و جامعه را در بر می گیرد. بی خانمانی ممکن است ناشی از بیماری روانی باشد که فرد مدت ها از خانواده دور است یا معتادینی که معمولا مراحل عمیق اعتیاد خود را می گذرانند.

کودک آزاری

کودک آزاری هر نوع عملی است که باعث آزار روحی، جسمی، اخلاقی و ایجاد اثر طولانی مدت بر کودکان و نوجوانان شود و سلامت وی را به خطر بیندازد. مواردی از قبیل ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن او از غذا، حبس در حمام یا زیرزمین و... کودک آزاری محسوب می شود.

کودک آزاری مختص طبقه خاصی نیست و فقر اقتصادی دلیلی بر کودک آزاری نیست. آن چه موجب کودک آزاری می شود فقر فرهنگی است. کودک آزاری را می توان در بین اقشار تحصیل کرده و متمول هم رواج دارد.

به طور کلی کودک آزاری سه بخش دارد: کودک آزاری جسمی، به معنی تنبیه بدنی سخت و محروم کردن کودک از غذا و پوشاک؛ کودک آزاری جنسی یعنی سوء استفاده جنسی از کودک توسط اطرافیان و همچنین بی توجهی به نیازهای کودکان و آفرینش خلاقیت توسط آن ها. کار اجباری نیز یکی از شایع ترین موارد کودک آزاری است.

در کنار این موارد نباید خشونت روحی و کلامی را نادیده گرفت. تحقیر کردن، سرکوفت زدن، مقایسه با همسالان، ناسزا گفتن و... از جمله موارد کودک آزاری است.

تکدی گری

تکدی گری به عنوان یک آسیب اجتماعی در برخی موارد زمینه ارتکاب جرم را فراهم می کند. نباید این نکته را فراموش کرد که تمام تکدی گران افراد نیازمند و مستمند واقعی نیستند و بلکه برخی از آن ها از این راه امرار معاش می کنند و درآمد خوبی هم دارند.

آن هایی که با تکدی گری امرار معاش می کنند نه خدمتی ارائه می کنند و نه به کار تولیدی مشغولند بلکه در مسیر انحرافی قرار دارند. این حالت جامعه را آسیب پذیر نموده و راه را برای هنجارشکنی باز می کند.

طلاق

طلاق به معنای پایان قانونی ازدواج و جدا شدن همسران از یکدیگر است. طلاق امروزه امری است برای پایان دادن به روابط زناشویی. طلاق می تواند به دلایلی همچون عدم شناخت و درک یکدیگر، ازدواج دوم، دخالت دیگران در زندگی، اختلاف سن و... صورت بگیرد. معمولا در طلاق زنان بیشتر از مردان از نظر اقتصادی ضرر می کنند، اما فرایند سازگاری روانی و اجتماعی برای مردان و زنان تقریبا یکسان است.

خشونت علیه زنان

خشونت علیه زنان فقط کتک زدن و تنبیه بدنی نیست. خشونت علیه زنان انواع مختلفی دارد: خشونت جسمی و فیزیکی، خشونت جنسی، خشونت روانی و خشونت اقتصادی.

خشونت علیه زنان در همه طبقات اجتماعی، اقتصادی، نژادی، سنی و جغرافیایی یافت می شود، اما در برخی از گروه ها شایع تر است. خشونت عوارضی همچون اضطراب، افسردگی، ترس، کاهش اعتماد به نفس، مشکلات جنسی، وسواس، اختلال خوردن، اختلال خواب، سرزنش خود و اختلال در ایجاد ارتباط در پی دارد.(2)

تأثیر آسیب های اجتماعی و اشتغال بر یکدیگر

همان گونه که بیکاری، آسیب های اجتماعی را دو چندان می کند، اشتغال می تواند عاملی برای کاهش آسیب های اجتماعی باشد. چرا که منزلت و پایگاه اجتماعی خانواده، رفاه و راحتی آن ها مستقیما به اشتغال ارتباط پیدا می کند. (3)

در گستره هر آسیب اجتماعی می توان نقش پیشگیری کننده و درمان کننده اشتغال را مشاهده کرد. از دیدگاه روان شناسان و جامعه شناسان یکی از ریشه های بزهکاری و کجروی افراد یک جامعه، بیکاری است. همچنین بیکاری زمینه ساز بسیاری از انحرافات اجتماعی است. فردی که کار و درآمد ثابتی ندارد مجبور است برای تامین مایحتاج زندگی دست به هر کاری بزند. بنابراین ممکن است افراد با زمینه قبلی و برای کسب درآمد بیشتر دست به سرقت بزنند.

فقر و مشکلات اقتصادی حاصل بیکاری است. نداشتن بضاعت مالی مکفی خانواده و ناتوانی از پاسخ به نیازهای اولیه همچون فراهم کردن شرایط تحصیل، تامین پوشاک مناسب و تهیه مسکن مناسب و... موجب افسردگی و سرخوردگی در اقشار ضعیف جامعه می شود و افراد را برای التیام ناراحتی های ناشی از مشکلات خود، مستقیم و یا غیر مستقیم وارد چرخه آسیب اجتماعی می کند.

بسیاری از جوانان که موفق نشده اند شغل مناسب خود را پیدا کنند به قاچاق و اعتیاد روی آورده اند. بنابراین تقویت تولید اشتغال زا و درآمد موجب رفع بیکاری، کاهش آسیب های اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی می گردد. اکنون که اعتیاد در سطح جامعه بالاخص جوانان بیداد می کند، اشتغال به عنوان یک عامل کلیدی هم می تواند مانع روی آوری افراد به اعتیاد شود و هم می تواند در بازتوانبخشی و درمان فرد معتاد نقش بسزایی بازی کند.

از طرف دیگر کسانی که از بند اعتیاد رهایی پیدا می کنند در پیدا کردن شغل با مشکلاتی رو به رو هستند و همین باعث می شود که افراد دوباره به سمت اعتیاد بروند. اگر بتوان برای افرادی که به تازگی اعتیاد خود را کنار گذاشته اند با توجه به مهارت ها و قابلیت های آنان اشتغال ایجاد کرد، می توان از بازگشت آن ها به اعتیاد جلوگیری کرد و زمینه را برای توانمندسازی و بازگشت به خانه و خانواده فراهم نمود.

یکی از عوامل ایجاد نشاط اجتماعی، اشتغال است. اشتغال، امید را افزایش می دهد و شادابی و نشاط را به جامعه تزریق می کند. در واقع هر چه شاخص سلامت روانی و نشاط اجتماعی بیشتر باشد، گرایش به آسیب های اجتماعی نیز کمتر خواهد شد. (4)

تصور افکار عمومی این است که بیکاری باعت اعتیاد می شود در حالی که با بررسی کسانی که درگیر چرخه مواد مخدر هستند متوجه می شویم که در حال حاضر کمتر از 10 درصد آن ها شغل نداشته باشند. بخش عمده ای از آن ها به دلیل اعتیاد شغل خود را از دست داده اند. بنابراین باید درخصوص علل و تأثیر آسیب های اجتماعی به سایر زمینه ها نیز توجه کنیم.

تبعات آسیب های اجتماعی ناشی از بیکاری پدیده هایی مثل طلاق، گسترش خشونت و مصرف موادمخدر است. همچنین بیکاری می تواند عاملی برای افسردگی باشد.

اشتغال، محرک اکولوژی خانواده است و مانند هیزمی است که اجاق خانواده را گرم می کند. منزلت و پایگاه اجتماعی خانواده و رفاه و راحتی آن به اشتغال مربوط می شود. بیکاری باعث می شود که موتور محرکه خانواده خاموش شود، بیماری ها افزایش یابد و احتمالا نیازهای خانوارها از طریق مسیرهای نابهنجار نظیر سرقت، کلاهبرداری، تکدی گری و... تامین شود. به عبارت دیگر هرچه بیکاری بیشتر شود جرائم از قبیل مالی و خشونت بار افزایش پیدا خواهد کرد و قطعا هرچه میزان بیکاری کمتر شود عاملی خواهد بود تا میزان جرائم اجتماعی کاهش یابد.

فراموش نکنیم بیکاری تنها عامل آسیب های اجتماعی نیست و همه کسانی که درگیر آسیب های اجتماعی می شوند الزاما بیکار نیستند و آن هایی که درگیر این آسیب ها نمی شوند الزاما شغل دارند. اما نمی توانیم نقش اشتغال در پیشگیری از آسیب های اجتماعی را نادیده بگیریم. (5)

جهش تولید و کاهش آسیب های اجتماعی

از «جهش تولید» می توان به عنوان راهبردی برای گذر از مشکلات اقتصادی نام برد. مهم ترین الزام جهش تولید، دانش محور کردن تولید و ارتباط موثر میان بخش های صنعتی با شرکت های دانش بنیان، تحقیقاتی و پژوهشکده هاست.

این شیوه پیشنهادی موجب موفقیت و دستیابی به افق ها و اهداف پیش بینی شده صنایع ارزش آفرین می شود و به این ترتیب توسعه کسب وکار و اشتغال پایدار نیز محقق خواهد شد و بنگاه های اقتصادی و تولیدی در زمینه تامین مالی برای توسعه کسب وکار در کشور و جهش تولید به اهداف خود دست می یابند.

باتوجه به آنچه گفته شد، جهش در تولید، از عوامل مهم تاب آوری اقتصاد ملی است و کشور ما متناسب با ظرفیت های موجود نیازمند جهش در تولید است؛ بنابراین باتوجه به اهمیت وضعیت «معیشت» و «اشتغال» آحاد جامعه که دو محور اساسی اقتصاد هستند و از این جهت که کارآفرینی و اشتغال لازمه جهش تولید به شمار می روند، هماهنگی مسئولان کشور برای رفع موانع تحقق جهش تولید، موجب خوداتکایی کشور، بهبود وضعیت معیشت و توسعه اشتغال خواهد شد. به عبارتی دیگر پیش نیاز تحقق شعار جهش تولید توسعه اشتغال و رفع بیکاری است تا به این شکل بتوان آسیب های اجتماعی و تبعات ناشی از آن را کاهش داد. (6)

برای حمایت از تولید، ایجاد اشتغال پایدار، حرکت به سمت جهش تولید و در نهایت ارتقاء معیشت مردم توجه ویژه به سرمایه گذاری لازم و ضروری بوده و در این راه همت دستگاه های خدمات رسان و تاثیرگذاری این بخش می تواند بسیار حایز اهمیت باشد. جهش تولید زمانی تحقق خواهد یافت که از تولید حمایت و شرایط برای ایجاد اقتصاد پایدار فراهم شود. با افزایش اشتغال و کاهش سطح بیکاری می توان انتظار داشت که سطح آسیب های اجتماعی که در نتیجه بیکاری به وجود می آیند کاهش پیدا کند. (7)

شناسایی عوامل مؤثر بر کاهش آسیب های اجتماعی در جامعه

از دیدگاه علمی، برای حل ریشه‌ای یک معضل، 7 مرحله پایه‌ای طی می‌شود: شناسایی مشکل، شناسایی آنچه که همه افراد درگیر در آن معضل مشخص را راضی خواهد کرد، مشورت و توجه به کلیه راه حل‌های موجود، بررسی گزینه ها، دسته بندی و مکتوب کردن اطلاعات گردآوری شده و در نهایت، توافق در احتمالات-یافته‌ها و راه حل‌های ارزیابی شده. (8)

انحرافات اجتماعی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و انکار آن‌ها با وارد کردن آسیب‌های جبران ناپذیر به بدنه جامعه، تنها باعث رشد روز افزون این معضلات خواهد شد. بنابراین لازم است، علاوه بر بررسی نقش عوامل مختلف در بروز و گسترش این آسیب ها، تحولات، برنامه ریزی‌ها و اقدامات پیشگیرانه ضروری برای رفع این مشکلات معرفی و توسط کلیه افراد تشکیل دهنده جامعه به کار گرفته شوند.

از این رو، در ادامه، سعی شده با صحبت درمورد انواع آسیب‌های اجتماعی و برخی از مهم‌ترین علل وقوع آن ها، علاوه به ارائه تعریفی کاربردی برای شناسایی این مشکل، راه حل‌های موجود، احتمالات و تجربیات حاصل نیز ارائه و گردآوری شوند، تا راه برای دستیابی به راهکار حل این معضل اساسی، هموار‌تر شود.

آسیب های اجتماعی مهم و تأثیرگذار در جامعه

رفتارهای آسیب رسان اجتماعی، فاکتورها و عواملی هستند که عواقب منفی به جامعه تحمیل کرده و باعث بروز واکنش‌های قانونی و اخلافی می‌شود. به عبارت دیگر معضلات اجتماعی، به ضرر اجتماع تمام می شوند و به عنوان یک بیماری یا مشکل رفتاری نیز شناخته می شوند. نمونه‌های رایج آسیب‌های اجتماعی عبارتند از:

فقر

اعتیاد

طلاق

بزهکاری

انحرافات جنسی

تکدی گری

تبعیض نژادی و جنسیتی

بی خانمانی

خشونت علیه زنان

حیوان آزاری

آسیب‌های اجتماعی نو ظهور (مثل مسائل اینترنتی)

مهاجرت و...

به گفته سی رایت میلز (C. Wright Mills)، مشکلات شخصی ریشه در مشکلات موجود در ساختار اجتماعی بزرگتر دارد؛ و برای رفع این معضلات اجتماعی ساختار کلی جامعه، بیشتر از افراد مسئول است. (9)

با وجود اینکه اکثر مشکلات اجتماعی در طول نسل‌های مختلف و کشور‌های مختلف، انواعی تکراری هستند، هر جامعه متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خود، به نوعی با انحرافات و معضلات اجتماعی درگیر است و این مشکلات تأثیرات متفاوت اما مستقیمی‌بر رشد و ترقی کشورها خواهند داشت.

به عنوان مثال: در میان کلیه آسیب‌های اجتماعی، فقر یکی از مهم‌ترین مشکلات شناخته می‌شود. زیرا فقر بیش از کمبود درآمد و منابع تولیدی برای تأمین معیشت پایدار افراد است.

در واقع بروز فقر به صورت گرسنگی، سوء تغذیه، دسترسی محدود به آموزش و سایر خدمات اساسی، تبعیض اجتماعی، محرومیت و همچنین عدم مشارکت در تصمیم گیری است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که آسیب‌های اجتماعی اثرات دومینو واری در پی خواهند داشت و توسعه پایدار یک کشور، نیازمند پرداختن به آسیب‌های اجتماعی در همه ابعاد آن است. (10)

بررسی آسیب‌های اجتماعی تنها با در نظر گرفتن شرایط پایه‌ای یک جامعه مانند زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی موقعیت جغرافیایی آن جامعه مقدور است؛ از این رو سعی می‌کنیم با بررسی عوامل مهمی مثل فرهنگ و آداب و رسوم، به ریشه یابی این مشکل فراگیر کمک کرده باشیم.

بررسی نقش فرهنگ در شکل گیری یا کاهش میزان آسیب های اجتماعی

فرهنگ علاوه بر عناصر و ارزش‌های مشترک اعضای یک جامعه، یعنی هر آنچه که در ذهن، تفکر و درون ما قرار دارد، در زندگی اجتماعی و ارتباطات با یکدیگر یاد می گیریم و به طور کلی مجموعه بزرگی تشکیل شده از قوانین اخلاقی، عادت‌ها و باورهای یک اجتماع.

جامعه شناسان باورها، عواطف - احساسات و همچنین امیال را سه حوزه فعالِ درونی انسان می دانند. زمانی که افراد یک جامعه، عناصر و مؤلفه‌های فرهنگی مناسب را بشناسند، شروع به ساخت یک هویت فرهنگی در خود می‌کنند که در نهایت با نهادینه شدن این هویت فرهنگی، تعادل فرهنگی در جامعه برقرار می‌شود.

طبق گفته دکتر سید حسین فخر زارع، از آنجا که فرهنگ به عنوان عامل تنظیم کننده رفتار انسان‌ها شناخته می‌شود، فرهنگ جامعه، اصلی‌ترین آبشخور آسیب‌ها است. از این رو، با شناخت فرهنگ در کنار تلاش‌های فردی و ساختاری، می‌توان برای بهبود وضعیت نابسامان یک کشور، قدم مهمی‌برداشت. (11)

از دیدگاه نهج البلاغه، مهم‌ترین عوامل برقراری امنیت فرهنگی در یک جامعه: افزایش آگاهی، ایمان، امر به معروف و نهی از منکر، تولی و تبری، الگوسازی صحیح، حفظ سنن صحیح گذشتگان، تقویت نهاد خانواده، گسترش ازدواج، برقراری عدالت، کاهش فقر و بی کاری، هستند.

از طرف دیگر تهاجم فرهنگی، عدم شایستگی سران حکومتی یک جامعه، رفاه طلبی و دنیازدگی، مهم‌ترین موانع فرهنگی یک جامعه شناخته می شوند که می‌توانند تأثیرات منفی بالایی به همراه داشته باشند. بنابراین، آنچه قابل برداشت است، تأثیر انکار ناپذیر فرهنگ، بر ایجاد امنیت جامعه و کاهش آسیب‌های اجتماعی است؛ که درصورت عدم توجه کافی به اصول فرهنگی، می‌تواند به بروز معضلات اساسی در جامعه، منجر شود. (12)

آداب و رسوم ایرانی-اسلامی مؤثر بر آسیب های اجتماعی

فرهنگ جهانی، مجموعه بسیار متنوع و گسترده‌ای از فرهنگ‌های کوچک محلی و قومی است. در این مجموعه، خانواده به عنوان نخستین نهاد زندگی اجتماعی، رکن اساسی تشکیل دهنده شخصیت افراد و کانون شکل گیری هویت فردی شناخته می‌شود.

خانواده نه تنها با معرفی باید‌ها و نباید ها، پرورش فرهنگی و جامعه پذیری را به افراد آموزش می‌دهد، بلکه شمار بیشتری از خویشاوندان را نیز به هم مرتبط می‌کند.

ما در حریم امن خانواده است که با آداب و رسوم آشنا می شویم و در واقع خانواده تعیین می‌کند که به این سنت‌ها پایبند باشیم یا آن‌ها را نادیده بگیریم. پس واضح است که نقش خانواده در کاهش آسیب‌های اجتماعی بیش از وجود آداب و رسوم فرهنگ ساز است. با این حال در جامعه‌ای با خانواده‌های سالم و تأثیرگذار، این آداب و رسوم کاربردی، نقش با ارزشی ایفا می‌کنند. (13)

به عنوان مثال در فرهنگ ایرانی-اسلامی ما، سنت‌های مؤثری مانند: صله رحم، انفاق، پرداخت خمس و زکات، شُکر نعمت، گفتگو و همزبانی در بین افراد خانواده، و حتی بازی‌های بومی-محلی، با تقویت پایه‌های خانواده، کاهش فقر، مسئولیت پذیری، قانون گذاری، احترام به حقوق دیگران، مدیریت رفتار و... نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی بر عهده دارد؛ و چنانچه به درستی به آن‌ها پرداخته شود می‌توانند باعث کاهش اثر نقص‌های فرهنگی ایرانی همچون عدم برابری زن و مرد، قوانین مبتنی بر تبعیض جنسیتی، کودک همسری و نگاه منفی به تربیت جنسیتی شوند. (14) و (15)

روش‌های پیشرفته کاهش آسیب‌های اجتماعی در جهان

برای ریشه یابی صحیح و کاربردی مشکلات اجتماعی تنها یک بُعد کافی نیست. زمینه‌های تخصصی متفاوتی از جمله، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم پزشکی، حقوق و... مورد نیاز است. کشورهای پیشرفته راه حل‌های متفاوت اما اثر بخشی را برای تقلیل معضلات اجتماعی به کار می گیرند، که به عنوان راهکارهای علمی جدید، برای کشور ما نیز قابل اجرا ست.

تخصیص بورسیه‌های آموزشی-تحصیلی به خانواده‌های کم توان اقتصادی

یکی از مؤثرترین روش‌های فقرزدایی، مهارت آموزی به افراد یک جامعه است؛ که برای یافتن راه حلی مستمر و مطابق عرف، برای رفع مشکلات و نیازهایشان، به آن‌ها کمک خواهد کرد.

تأمین نیازهای اولیه شهروندان

اگر نیازهای اولیه زندگی افراد برآورده نشوند، ناچاراً آن‌ها را به سمت جرایمی مانند بزهکاری و دزدی سوق می‌دهد.

آموزش و پرورش صحیح

بی سوادی و عدم کسب آموزش صحیح، باعث می‌شود افراد در تشخیص خوب و بد، پیدا کردن راهکارهای قانونی و اخلاقی و مانند آن، ناتوان باشند. از این رو، آموزش، پرورش و تربیت صحیح اهمیت پیدا می‌کنند.

فراهم کردن فرصت‌های شغلی

گسترش جمعیت و به دنبال آن کاهش موقعیت‌های شغلی باعث بیکاری عده زیادی از افراد جوامع امروز شده است، این در حالی است که بیکاری، انسان را از برآوردن نیازهای پایه زندگی اش، ناتوان می‌کند و آن‌ها را وادار می‌کند که برای رفع نیازهای زندگی خود و افراد خانواده شان، به روش‌های نادرست، روی بیاورند. از این رو افزایش موقعیت‌های شغلی یکی از اقدامات ضروری است که باید جزو برنامه‌های مهم دولت قرار گیرد.

دسترسی همگانی به اطلاعات مورد نیاز برای تشکیل خانواده

یکی از ضرورت‌های جهان امروز، اطلاع از دانش‌های مورد نیاز خانواده‌ها برای گسترش خانواده و کنترل آن است. هرچه رشد جمعیت بیشتر می‌شود، نیاز خانواده‌های کم توان به مسائل بهداشتی، پزشکی و دانش مورد نیاز برنامه ریزی خانواده نیز بیشتر می‌شود.

به طور کلی، امروزه وسایل ارتباط جمعی، تلویزیون، رادیو، انواع و اقسام تبلیغات و حتی شبکه‌های اجتماعی محبوب، فضای بسیار مناسب و دردسترسی برای افزایش آگاهی عمومی و آموزش‌های همگانی، فراهم کرده اند. تنها چیزی که لازم است برنامه ریزی صحیح دولت برای تدوین راه کاری عملی و استراتژیک جهت به کار گیری این امکانات در جهت رفع هرچه بهتر معضلات اجتماعی است. (16)

چگونه جهش تولید به کاهش آسیب‌های اجتماعی می انجامد؟

به طور کلی می‌توان به پنج دلیل کلی برای بروز آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد:

1.نابرابری درآمدها و رونق اقتصادی، حتی به صورت مقطعی، با بروز رفتار‌های آسیب رسان اجتماعی در ارتباط است. بنابراین یکی از مهم‌ترین عوامل شناخته شده در بروز مشکلات اجتماعی، فقر است.

2.عدم دسترسی به نیازهای ضروری زندگی که به عنوان سطح پایین رفاه اجتماعی نیز قابل معرفی است، باید به عنوان یک عامل مهم در گسترش بیماری‌های اجتماعی مورد توجه قرار گیرد.

3.شهر نشینی و به دنبال آن افزایش روز افزون جمعیت نیز، با ایجاد مشکلات اقتصادی و کاهش موقعیت‌های شغلی در دسترس، نقش تعیین کننده‌ای در گسترش معضلات اجتماعی جامعه دارد.

4.باور‌های خرافی، که ریشه در آداب و رسوم یک جامعه دارند، با ایجاد فقر فرهنگی و ترویج باورهای غلط، رفتارهای نادرست اجتماعی را شکل می‌دهند.

5.تبعیض جنسیتی، یا آنچه که در کشورهای سنتی مانند ایران با عنوان مرد سالاری نیز شناخته می‌شود، با کاهش جایگاه زن در جامعه و خانواده، این قشر مهم را با بحران‌های مختلف رو به رو کرده و می‌تواند موجب گرایش آن‌ها به رفتار آسیب رسان اجتماعی شود. (17)

شاید افزایش موقعیت‌های شغلی که می‌تواند به واسطه جهش تولید به حد فراوانی عملی شود، تنها راه حل مورد نیاز کشور عزیزمان ایران، برای کاهش آسیب‌های اجتماعی نباشد؛ اما به طور مستقیمی با ممانعت از بروز این قبیل مشکلات در خانواده ها، سطح معضلات اجتماعی را تا حد قابل توجهی تقلیل خواهد داد!

خانواده و جامعه سایه ای بر معضل آسیب های اجتماعی

جوامع بشری از ابتدای به وجود آمدن آن‌ها در طول تاریخ تا به اکنون همیشه درگیر یک سری نابسامانی‌های رفتاری و اجتماعی از سوی بعضی از اقشار جامعه بوده اند که ریشه در ویژگی‌های شخصیتی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و مالی آن افراد داشته است.

در هر انسانی نیازهایی وجود دارد که با برآورده نشدن آن نیازها و بروز محرومیت و ناتوانی در برطرف کردن و تأمین آن نیازها آسیب هایی در زندگی فردی و شخصی فرد و به تبع ان در جامعه و اجتماع که فرد عضوی از آن است بروز می‌کند.

هر انسانی در طول زندگی خود در دوره‌ها و شرایط مختلف رشد شخصیتی و اجتماعی خود با مسائلی روبرو می‌شود که آگاهی و توان مواجهه با آن مسائل بسیار تعیین کننده بوده و می‌تواند زمینه ساز گذر از آن موضوع یا درگیر شدن با آن و مسئله ساز شدن آن موضوع شود.

جوامع بشری هر یک قوانین و مقررات خاص خود را دارند که بسته به شرایط و سابقه فرهنگی و اجتماعی و همچنین نیازهای آن جامعه وضع شده است. حال بعضی از این قوانین ضمانت اجرایی قانونی دارند و تخطی از آنان تخلف محسوب می‌شود و بعضی دیگر بیشتر شکل قواعد مرسوم عرفی دارند که ضمانت قانونی نداشته و راحت‌تر زیر پا گذاشته می شوند که البته ممکن است مرسوم باشند ولی لزوماً آگاهانه و صحیح نباشند و بیشتر شکل مرسوم و رایج دارند.

حال هر فردی که درگیر آسیب اجتماعی می‌شود و مسأله‌ای پیدا می‌کند تبعاً ممکن است یکی از این قوانین نوشته یا نانوشته را نقض کند. در اینجا نقش پررنگ و تعیین کننده خانواده، جامعه و فرهنگ و رسانه و البته آگاهی و آموزش را هرگز نمی‌شود نادیده گرفت.

آسیب اجتماعی چیست؟

آسیب یا مسأله اجتماعی صورت ها و شرایط خاصی هستند که به نوعی جرم و یا انحراف هستند و با وقوع و بروز خود بسته به وضعیت، شرایط و یا موقعیت برای جامعه اختلال ایجاد می کنند. قاعدتاً آسیب یا مسأله اجتماعی آن چیزی می شود که از نظر بخش قابل توجهی از مردم بر اساس معیارها و هنجارهای پذیرفته شده آن ها غیر قابل قبول است و نابهنجاری به حساب می آید.

بنابراین آسیب اجتماعی برای جامعه تبعات و دشواری هایی به دنبال دارد که قابل چشم پوشی نبوده و هنجارشکنی محسوب می شود. از انواع آسیب های اجتماعی می توان به فقر، اعتیاد، خشونت، خودکشی، بی خانمانی، انحرافات جنسی، طلاق، حاشیه نشینی و سرقت و دزدی اشاره کرد. (18)

آسیب های اجتماعی قابل کنترل و درمان هستند و هر جامعه دارای نظام اجتماعی کارآمد باشد می تواند از بروز آسیب های اجتماعی جلوگیری کند. برخی به غلط بروز آسیب های اجتماعی را محصول مدرنیته و توسعه می دانند که درست نیست و آسیب های اجتماعی بیش از هرچیز شاید بشود گفت ریشه در شکاف طبقاتی و فقر داشته باشد.

نقش خانواده در افزایش یا کاهش آسیب های اجتماعی

خانواده به عنوان اولین و کوچکترین و البته مهم ترین نهاد اجتماعی در هر جامعه ای نقش بسزایی در آگاهی، آموزش فرد و همچنین بروز آسیب های اجتماعی دارد. به نوعی می توان ریشه بسیاری مسائل از جمله آسیب های اجتماعی را در خانواده جستجو کرد. البته در نگاهی دقیق تر و کل نگر با در نظرگرفتن خانواده به عنوان بخشی از جامعه می توان خود جامعه و اجتماع را عامل بروز آسیب های اجتماعی دانست اگرچه که خود این نهاد با ظهور و بروز آسیب های اجتماعی لطمه و آسیب می بیند و دچار مشکل می شود.

مهم ترین فاکتور در ساختار خانواده به عنوان بخش کوچک تر یا واحد سازنده اجتماع، موضوع ارتباط و روابط افراد با یکدیگر و در ادامه انتقال معنا به منظور برقراری ارتباط و رفع نیازهای فردی و جمعی است. لذا واضح است که هر زمان برقراری ارتباط و انتقال معنا در خانواده به عنوان واحد و در جامعه به عنوان عرصه بزرگ تر دچار مشکل شود آسیب اجتماعی بروز پیدا می کند. (19)

مهم ترین مسئله این است که سلامت روانی فرد در خانواده شکل می گیرد و این مهم اهمیت دو چندان خانواده را به رخ می کشد. در نتیجه اگر یک خانواده کارکرد عاطفی خود را از دست بدهد یا دچار مشکل شود این موضوع به جامعه تسری داده می شود. امروزه اصل و اساس خانواده تغییر کرده و شکل جوامع و روابط افراد خانواده را به کانونی هسته ای تبدیل کرده است.

کما اینکه امروزه فرد فقط از خانواده کسب هویت نمی کند و محیط های بسیاری وجود دارد که فرد از آن‌ها کسب هویت می کند. اما در خانواده امروزی با تمامی تغییرات به وجود آمده پدر ومادر می بایست به تفاوت های رفتاری، عاطفی و نگرشی خانواده آگاهی داشته باشند تا از منظر بهتری بتوانند پایه گذار روابط در خانواده باشند.

باید همیشه به خاطر سپرد که فرآیند اجتماعی شدن فرد و تصویری که او از خود می سازد از خانواده شروع شده و یاحتی در خانواده شکل می گیرد. این موضوع در مورد تصویری که فرد از دنیای پیرامون خود می سازد و همچنین ارزش هایی که می پذیرد و خود را به حفظ آن‌ها ملزم می داند نیز صدق می کند.

در کنار این موارد امنیت عاطفی نیز فاکتور دیگری است که در خانواده ایجاد می شود و افرادی که این فاکتور را از خانواده کسب می کنند کمتر دچار مشکل و آسیب می شوند.

خانواده همچنین جامعه پذیری و رعایت حقوق دیگران و پایبندی به قوانین را به فرد می آموزد و روشن است که در نبود این عوامل فرد هنجارها را شکسته و قوانین و قواعد را زیر پا می گذارد. با این تفاسیر به راحتی نقش خانواده در بروز آسیب های اجتماعی آشکار است. (20)

نقش جامعه در بروز آسیب های اجتماعی

قبلاً اشاره شد که جامعه خود در بروز آسیب های اجتماعی نقش بسزایی دارد، اگرچه که خود از آسیب های اجتماعی دچار مشکل و بحران می شود. جامعه به عنوان یک کل که تمام افراد را دربرمی گیرد پتانسیل این را دارد تا زمینه ساز روابطی درست برای همه شود و اگر به هر دلیلی این قابلیت را ابقاء نکند فرد ارتباط خود را با جامعه از دست داده و دچار نوعی وانهاده گی می شود که می تواند بستری برای آسیب اجتماعی باشد.

در جامعه قوانین و هنجارها رسماً روندی برای پایبندی افراد فراهم می کنند و فردی که آسیب اجتماعی دیده است قوانین و هنجارها را شکسته و زیرپا نهاده است و از روال عادی جامعه خارج شده است.

اگر بخواهیم نقش جامعه، فرهنگ حاکم و دوستان و مدرسه را در بروز آسیب های اجتماعی تبیین کنیم، می توانیم برای روشن شدن موضوع دو نوع از آسیب های اجتماعی را به عنوان محملی برای بیان موضوع مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

فقر یکی از آسیب های اجتماعی قوی و ریشه ای که به عنوان محرکی برای ظهور دیگر آسیب ها مطرح می شود. عدم توازن ثروت در بین طبقات اجتماعی یکی از معضلات اجتماعی است که به دلیل اقتصاد ناسالم و بیمار گسترش فزاینده می یابد و منجر به شیوع فقر در جامعه می شود. فقر می تواند سبب ساز بروز آسیب هایی از جمله طلاق، اعتیاد، روسپی گری، خودکشی و سرقت و یا به بیان دیگر تمام موارد آسیب های اجتماعی شود.

از طرفی دیگر با ریشه یابی اعتیاد به عنوان یکی از معضلات گریبانگیر جامعه ارتباطات ناسالم در جامعه و از جمله در بین دوستان و حتی در بین دانش آموزان در مدارس می تواند باعث بروز این آسیب شود.

اما با درنظر گرفتن تمام این موارد بعد مثبتی نیز برای جامعه، فرهنگ حاکم، دوستان و مدرسه متصور است که امکان آگاهی بخشی و آموزش فرد در جهت جلوگیری از بروز آسیب اجتماعی را قوت می بخشد. (21)

نقش خانواده و جامعه برای به حداقل رساندن آسیب های اجتماعی

هر دو نهاد خانواده به عنوان ابتدایی ترین و پایه ای ترین نهاد اجتماعی و خود جامعه نیز می توانند نقش اساسی در جلوگیری از بروز آسیب های اجتماعی ایفاء کنند. خانواده می تواند با تأمین اصلی ترین نیازهای فرد که در بالا برشمردیم از جمله امنیت عاطفی، سلامت روانی و احساس ارزشمندی، داشتن تصویر مناسب از خود و جهان پیرامون و پایبندی به ارزش ها و جامعه پذیری، زمینه جلوگیری از وقوع بسیاری از آسیب های اجتماعی را فراهم کند.

از سوی دیگر خانواده با اختلاف بین والدین، جدایی و طلاق والدین و اعمال خشونت علیه فرزندان باعث ایجاد آسیب های اجتماعی شود، لذا والدین می توانند با جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی در برخورد با فرزندان خود از درگیر شدن فرزندان با انواع آسیب های اجتماعی جلوگیری کنند.

جامعه نیز به عنوان محور اصلی در بحث آسیب اجتماعی که خود تأثیر و تأثر بسیار از معضل و اختلال آسیب اجتماعی می بیند، می تواند با ایجاد بستر لازم در سطح سیاست های کلان فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مانع فراگیری بحث آسیب اجتماعی شود.

مسئولین و تصمیم گیرندگان اصلی که در رأس جامعه قرار دارند، می بایست با اتخاذ برنامه ها و طرح هایی در جهت برگزاری آموزش مناسب در مراکز آموزشی و آگاهی بخشی به افراد از یک سو و ارائه طرح های مؤثر اقتصادی که موجب بهبود روند کسب و کار و وضعیت معیشتی و رفاهی جامعه می شود از سوی دیگر سطح وقوع آسیب های اجتماعی را به حداقل برسانند.

در این راستا تحقیق و مطالعه در جهت بررسی علل و انگیزه های بروز آسیب اجتماعی و درمان آسیب دیدگان و تداوم راهکارهای درمانی برای جلوگیری از وقوع مجدد، می تواند از برنامه های مدیریتی در این زمینه باشد. (22)

نقش ارتباطات اجتماعی که در سطوح مختلف جامعه شکل می گیرد مانند روابط دوستانه و ارتباط در مدارس که خصوصاً در بین نوجوانان جایگاه حود را داشته و بسیار جای تأمل دارد. معمولاً در مواردی که خانواده دچار نابسامانی می شود فرد بیشتر تمایل به محیط خارج از خانه و خانواده پیدا می کند، چرا که گروه دوستان و همسالان بر الگوهای مورد پذیرش فرد در زمینه رفتاری، گفتاری و طرز تلقی او تأثیرگذار است و شخص سعی می کند از این گروه ها کسب هویت و تأیید کند. این تأثیرگذاری در مورد هنجارها، ارتباطات و معاشرت نقش ایفاء می کند. در نتیجه این تمایل به گروه های دوستانه و همسال زمینه بروز آسیب های اجتماعی را بیشتر فراهم می کند. (23)

نفش رسانه های جمعی و اجتماعی در رفع معضلات اجتماعی حاکم

تأثیر رسانه‌ها به خصوص تلویزیون به عنوان یک رسانه جمعی بر هیچ کس پوشیده نیست، زیرا طبق تحقیقات به عمل آمده اغلب افراد جامعه روزانه زمانی را، حدوداً 3 ساعت، صرف تماشای تلویزیون می‌کنند. از طرفی امروزه با پیشرفت و توسعه جوامع و امکان استفاده همگانی از اینترنت دسترسی به رسانه‌های اجتماعی نیز بسیار افزایش یافته است.

شاید اگر بخواهیم یکی از دلایل عمده ظهور آسیب‌های اجتماعی را بررسی کنیم، مهم‌ترین عامل فقر فرهنگی و ناآگاهی از روش‌های مؤثر در ارتباط برقرار کردن و نداشتن مهارت کافی برای زندگی و تعامل با دیگران است. رسانه‌ها ابعاد گسترده‌ای در کنترل و جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی و یا حتی در ایجاد آسیب‌های اجتماعی دارند.

به عنوان مثال یک رسانه اجتماعی و یا حتی جمعی می‌تواند با اطلاع رسانی و آموزش فرهنگ اجتماعی و مهارت ارتباط برقرار کردن را بهبود ببخشد و یا اینکه ترویج مصرف گرایی و مد و افزایش تقاضا در کسب موقعیت‌های کاذب و حتی غیرواقعی نماید. به همین دلیل رسانه همیشه شمشیر دولبه‌ای است که می‌تواند در خدمت هر هدف و مقصودی قرار گیرد.

رسانه یکی از ابزارهای قوی در جامعه مدرن بشری امروزی است و مهم توجه دقیق و موشکافانه به کارکرد رسانه است که می بایست از سوی متولیان دلسوز فرهنگی هر جامعه و کشوری مورد توجه قرار گیرد. برای رسانه می‌توان همانطور که اشاره شد کارکرد مثبت و منفی و یا کارکرد آشکار و پنهان در نظر گرفت.

حداقل کارکردی که می‌توان برای رسانه متصور شد، اطلاع رسانی و شناساندن آسیب‌های اجتماعی و گزارش و هشدار آن به فعالان و کنشگران حوزه مسائل اجتماعی است. از سوی دیگر آگاهی مردم از قوانین و معرفی قوانین و ترویج پایبندی به قانون در کنار اطلاع از عواقب درگیری در بند معضلات و آسیب‌های اجتماعی یکی دیگر از کارکردهای رسانه در کمک به رفع معضلات اجتماعی است.

در کنار اطلاع رسانی و هشدار و آموزش آحاد مردم، مطالبه گری یکی دیگر از نقش‌های رسانه است که می‌تواند پیگیر مطالبات فرهنگی مردم از مدیران و مسئولین فرهنگی در جهت جلوگیری از گسترش آسیب‌های اجتماعی و اتخاذ تصمیمات کارآمد در این خصوص باشد. (24)

مقایسه جوامع سنتی و توسعه یافته در گسترش و رویارویی با آسیب های اجتماعی

اصطلاح جامعه سنتی به جوامعی اطلاق می‌شود که مقیاس کوچکی دارند و از اعمال فرهنگی بومی و غالباً کهن گرفته شده اند. دایره المعارف آنلاین، جامعه سنتی را در تضاد با جامعه مدرن و شهری قلمداد می کند و آن را به صورت اصطلاحی تعریف کرده است که غالباً به صفات منفی مرتبط با بدوی، غیرعلمی و احساسی بودن اشاره دارد. (25) و (26)

جامعه سنتی چیست و چه ویژگیهایی دارد؟

جامعه سنتی دارای ویژگی های اصلی زیر است:

تسلط بر کشاورزی
در مرحله اول، بسیاری از مردم به کشاورزی مشغول بودند؛ اما با اتخاذ روش های بدوی تولید، کشاورزی عقب ماند.

سلطه خانواده و سیستم
در جامعه سنتی، نظام سلسله مراتبی وجود داشت که در آن خانواده و نظام طبقاتی نقش غالب داشتند. فضایل فردی نادیده گرفته شدند و تقدیرگرایی مانع روند توسعه اقتصادی شد.

قدرت سیاسی
این مالکان بودند که قدرت سیاسی را تحت جامعه سنتی کنترل می کردند و از منابع طبیعی کشور برای منافع شخصی خود بهره برداری می کردند.

تکنیک ها
در جامعه سنتی، از تکنیک های قدیمی استفاده می شد که مبتنی بر علم و فناوری پیش نیوتونی بود.

قانون کاهش بازده
در جامعه سنتی، بازدهی نزولی در کشاورزی حاکم بود. این اساساً به دلیل استفاده از روش های قدیمی تولید بود.

هزینه های غیرمولد
هزینه های انجام شده توسط دولت در این مرحله مانند ساختن بناهای یادبود، تشییع جنازه های گران قیمت، هزینه های لوکس توسط حاکمان غیرمولد بود.

کاربرد نظریه مالتوسی
افزایش و کاهش جمعیت بر اساس قانون نظریه مالتوسی درباره جمعیت در جامعه سنتی بود؛ بنابراین، میزان زاد و ولد و میزان مرگ و میر، هر دو بسیار زیاد است.

ناآگاهی در مورد راه های توسعه
در جامعه سنتی مردم نسبت به راه های توسعه نادان هستند.

فعالیت های اقتصادی
فعالیت های اقتصادی کاملاً سنتی است یعنی ابزارهای ساده ای مورد استفاده قرار می گیرند و فقط به تأمین نیازهای داخلی محدود می شوند. (27)

جامعه مدرن چیست؟

وقتی جامعه صنعتی شود، به عنوان جامعه مدرن تلقی می گردد. جامعه مدرن را غالباً مادی گرا می نامند، جایی که مردم دیگر برای زندگی کالایی تولید نمی کنند. در عوض آن ها کالاهایی را برای فروش در بازار تولید می کنند. مردم به خودشان اعتماد نمی کنند. به عنوان مثال آن ها به جای داشتن باغ و حیوانات به سمت بازار مواد غذایی می روند. این جوامع بر کیفیت آموزش برای همه تأکید دارند. (28)

ویژگی های جامعه مدرن

جامعه مدرن دارای ویژگی هایی است که در زیر به آن ها اشاره شده است.

صنعت و فن آوری پیشرفته
همچنین به آن جامعه فرا صنعتی دارای سیستم های صنعتی و فن آوری بسیار پیچیده و پیشرفته گفته می شود. این امر پر از خودکارسازی با حداقل نقش انسان در عملکرد آن است.

شهرنشینی
مجموعه ای از جوامع، شهرها و مناطق مسکونی با تأمین نیازهای مسکونی مردم تأسیس می شود.

فشار بالای جمعیت
تعداد جمعیت زیاد در شهرها.

مؤسسات زیر اجتماعی
مؤسسات اساسی اجتماعی به همراه زیر مؤسسات یا سازمان های کاری آن ها در آن یافت می شوند، این به دلیل ناهمگنی در نیازهای مردم و حجم جمعیت است.

فرصتهای شغلی
این جوامع قطب سازمان های صنعتی و اقتصادی هستند. دفاتر این شرکت ها در این جوامع مستقر هستند و به همین دلیل، فرصت های شغلی بهتری برای افراد تحصیل کرده، نیمه تحصیل کرده و دارای مهارت فنی در دسترس است.

فرصتهای درآمد بهتر
به دلیل فعالیت های اقتصادی، صنایع و تجارت، فرصت های درآمد بهتر برای افراد جامعه از لحاظ مادی فراهم است.

طبقه بندی اجتماعی
افراد بر اساس پیشینه اقتصادی - اجتماعی به طبقات مختلف اجتماعی تقسیم می شوند.

امکانات شهری
امکانات مدرن شهری مانند نمابر، تلفن، اینترنت، کابل، تلفن همراه، گاز، برق، تصفیه خانه، سیستم فاضلاب، بندرهای هوایی، راه آهن، شبکه های جاده ای، مناطق بزرگ تجاری، بیمارستان، مدرسه، کالج ها، دانشگاه ها و غیره در آن موجود است.

منابع ارتباطی
منابع ارتباطی مدرن مانند تلفن، اینترنت، تلفن همراه، نمابر، کابل در هنگام برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می شود.

تحرک اجتماعی
به دلیل تحصیلات بهتر، صنعتی شدن، فرصت های اقتصادی و شغلی، تحرک اجتماعی بالایی در بین افراد این نوع جامعه مشاهده می شود. افراد مرتباً شغل و محل سکونت خود را تغییر می دهند.

روابط بین الملل
این جوامع ارتباط بهتری با کشورهای همسایه خود دارند که منافع اقتصادی و نظامی را برای آن ها فراهم می کند.

میزان جرم و جنایت
به دلیل گمنامی و فشار جمعیت، درجه بالایی از میزان جرم و جنایت و آسیب‌های اجتماعی پدیدار می شود. قتل، تجاوز و غیره در طول روز بارها اتفاق می افتد.

وضعیت زنان
وضعیت زنان در جامعه مدرن بهتر است. زنان از تحصیلات بالایی برخوردارند و در جنبه های مختلف زندگی همسو با مردان کار می کنند. به آن ها اهمیت لازم داده می شود و در تصمیم گیری و به اشتراک گذاری منابع سهم دارند.

مقایسه جوامع سنتی و مدرن؛ با نگاهی تطبیقی

همان طور که در بالا اشاره شد، جامعه سنتی به آن جوامع یا عناصری از جوامع گفته می‌شود که مقیاس کمی دارند و از شیوه های فرهنگی، بومی و غالباً باستان گرفته شده اند؛ و همچنین جامعه مدرن به آن دسته از اعمال مربوط می‌شود که مربوط به شیوه تولید صنعتی یا توسعه جوامع در مقیاس بزرگ و اغلب استعماری است.

ازلحاظ معیشت و اقتصاد

سنتی: تولیدی برای استفاده یا امرار معاش

تقسیم ساده کارها

مصرف برای تأمین نیازهای اساسی یا مراسم

تحول اندک در تولید (صنایع دستی، متالورژی، آشپزی و ...)

وظایف به طور ارگانیک به هم وابسته هستند.

مدرن: تولید برای سود و رشد.

تقسیم پیچیده کار (تخصص، تمایز)

نیازهای مصرفی و مصرف گرایی رقابتی (بیش ازحد)

وابستگی به مهارت ها و دانش دیگران.

از لحاظ مادی

سنتی: انباشت برای توزیع مجدد، مبادله اعتبار، اتحاد.

مالکیت جمعی

هیچ حوزه اقتصادی مشخصی وجود ندارد.

«کار» بدون قرارداد رسمی

مال اندک؛ استاندارد زندگی مشابه

مدرن: منابعی که همیشه برای اهداف اجتماعی استفاده نمی شوند.

مالکیت خصوصی.

حوزه اقتصادی متمایز، با حوزه های مشخص.

پرداخت هزینه کالاها و خدمات مبتنی بر قرارداد

توزیع نابرابر منابع و ثروت.

از لحاظ بوم شناسی فرهنگی

سنتی: استراتژی معیشت مربوط به بوم شناسی، اندازه و ساختار جمعیت؛ الگوی استقرار.

زمین مقدس.

از ارزش محیط استفاده میکنند.

حمل و نقل توسط انرژی انسان یا حیوان.

افراد مهارت های متنوعی دارند. ابزار درست میکنند و آن ها را کنترل میکنند.

استفاده از انرژی انسانی، گیاهی، حیوانی و خورشیدی.

مهاجرت و اسکان متنوع.

رژیم محدود اما مقوی.

مدرن: سیستم، فنی و اقتصادی است و ارتباطی با عوامل محیطی، اجتماعی و فرهنگی ندارد.

دسترسی محدود (خصوصی) و تعداد کم مکان های مقدس یا مشاغل.

بهره برداری از منابع، سلطه بر طبیعت.

حمل و نقل ماشینی، انرژی شیمیایی.

تخصص جایگزین مهارت و دانش عمومی می‌شود.

رژیم غذایی متنوع، اما سؤال برانگیز (تجاری)

از لحاظ ویژگی های سیاسی و اجتماعی

سنتی: ذاتاً دموکراتیک و غیرمتمرکز و مبتنی بر قدرت.

اهداف عمومی (خوب بودن گروه نسبت به فرد)

بدون هیچ بروکراسی اداری

گروه ها در جامعه با هم مخلوط شده اند.

انسجام جامعه، «قانون» مهمان نوازی.

روابط رودررو؛ همه چیز قابل مذاکره است.

خانواده مهم است.

مدرن: دولت معمولا به دور از دموکراسی است.

برخی اهداف عمومی و شخصی.

تجارت، جذب، استعمار، طبقه بندی، سلسله مراتب طبقه بندی نخبگان

جدایی اجتماعی (آپارتاید)

ارتباط غیرشخصی و از راه دور؛ همه چیز از قبل تعریف شده است.

خانواده ها از هم جدا شده اند.

از لحاظ شیوه زندگی

سنتی: اوقات فراغت بیشتر، وقت بیشتر

تمرکز معنوی

مبنای اسطوره ای برای تابوها و قوانین. کنترل اجتماعی غیررسمی.

مردم خودشان را سرگرم می‌کنند. گفتگو یک هنر است.

مدرن: اوقات فراغت کمتر، بدون وقت؛ زمان مستقل از زندگی است؛ وقت طلاست.

سکولار یا مذهبی.

قانونی یا اعتقادی. کنترل اجتماعی رسمی.

افراد توسط متخصصان سرگرم می شوند. مصرف جای مکالمه را می گیرد. (26)

علل و اثرات مدرنیته چیست؟

برای پاسخ به این موضوع، ابتدا باید بفهمیم مدرنیزاسیون چیست. مدرنیته، در اصطلاحات علوم اجتماعی، فرایندی است که طی آن یک کشور از داشتن یک جامعه سنتی، کشاورزی، روستایی به سمت داشتن جامعه ای سکولار، شهری، صنعتی (حتی پساصنعتی) حرکت می کند.

وقتی این اتفاق می افتد، کشور از جهات مختلف تغییر می کند. از نظر ارزش ها و اعتقادات تغییر نموده و از اعتقادات سنتی به سمت عقاید علمی و سکولار حرکت می کند. با افزایش جمعیت شهرنشینی، جغرافیای آن نیز تغییر می یابد.

دست کم دو علت عمده و مرتبط با آن وجود دارد. یکی رشد علمی که با روشنگری (در اروپا) همراه شد. مورد دیگر رشد فناوری موجود است. وقتی کشوری ماقبل مدرن است، مردم آن عموماً اعتقادی به علم ندارند. آن ها اعتقادات سنتی دارند که معمولاً معتقدند زندگی تحت تأثیر نیروهای مافوق طبیعی قرار دارد.

آن ها معتقد نیستند که زندگی می تواند از جهات عمده ای تغییر کند. در عصر روشنگری، مردم این ایده را به چالش کشیدند. آن ها به این باور رسیدند که زندگی تحت تأثیر نیروهایی است که از طریق علم قابل درک هستند.

به عنوان مثال، آن ها به این باور رسیدند که بیماری توسط میکروارگانیسم ها ایجاد می شود، نه توسط شیاطین! وقتی این دیدگاه را پیدا کردند، به این باور رسیدند که می توان زندگی را بهتر کرد. علم می تواند نحوه زندگی ما را تغییر دهد و باعث شود (به عنوان مثال) ترس کمتری از بیماری یا سایر بلایای طبیعی داشته باشیم. (28) و (29)

البته علم، به مردم در توسعه فناوری کمک می کند. فناوری، مدرنیزاسیون را به همراه دارد. این فناوری به کشاورزان اجازه می دهد تا غذای بیشتری تولید کنند و مردم را برای زندگی در شهرها آزاد می کند. فناوری اجازه می دهد تا کارخانه ها به وجود آیند، بنابراین برای ساکنان جدید شهر، تولید اشتغال می کند.

فناوری همچنین زندگی را بهبود می بخشد، چیزهایی را برای سرگرمی به ما می دهد، چیزهایی که می توانند سلامتی ما را بهبود ببخشند و بسیاری از نوآوری های مفید دیگر. این موارد جامعه ما را به سمت مدرن تر شدن سوق می دهند.

مدرنیته هم نقاط خوب و هم بد دارد. از طرف خوب، مدرنیته زندگی ما را در بسیاری از جهات ملموس، بهبود می بخشد. زندگی در دنیایی که در آن پزشکانی داریم که می توانند عفونت ها را درمان کنند و در آن زنان احتمالاً در هنگام زایمان نمی میرند، مطمئناً امن تر است. زندگی در دنیایی که به بسیاری از کالاهای مادی دسترسی داریم تا زندگی خود را راحت تر و سرگرم کننده تر کنیم، بهتر است.

مدرنیته همچنین به افراد مظلوم در جامعه سنتی کمک می کند. مدرنیته به زنان امکان می دهد فرصت های بیشتری داشته باشند. این امر به آزادسازی گروه های اقلیت تحت ستم کمک می کند. از این طریق، مدرنیته یک امر بسیار مثبت به نظر می رسد.

از طرف دیگر، می توان استدلال کرد که مدرنیته اثرات منفی دارد. یکی از اثرات منفی آن بر محیط زیست است. مدرنیته فناوری را به همراه می آورد که انرژی مصرف می کند و منجر به مواردی مانند آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی می شود. اثر منفی دیگر آن، بر جامعه ما است. مدرنیزاسیون روابط اجتماعی که مردم را در جوامع سنتی به هم پیوند می داد، از بین می برد. این امر باعث می شود افراد دیگر احساس ارتباط با یکدیگر نکنند. این موضوع می تواند منجر به مشکلاتی ازجمله جرم و جنایت و ازهم پاشیدگی گروه های خانواده و بروز بیشتر آسیب‌های اجتماعی شود. (29)

نتیجه گیری و جمع بندی

اگر بخواهیم به طور خلاصه یک جمع بندی ارائه دهیم، می‌توانیم آسیب اجتماعی را هر گونه هنجارشکنی و تخطی از قوانین و عرف حاکم بر جامعه بدانیم که بیش از هر عاملی ریشه در مشکلاتی ارتباطی و انتقال معنا بین فرد و دیگران یا جامعه دارد. اصل و اساس آن در ابتدا در خانواده و بعد در دیگر محیط‌های اجتماعی است.

خانواده با شکل دهی شخصیت و دیدگاه و افکار و انگاره‌های فکری شخص نقش مهمی در این بین دارد. اجتماع نیز که خود آسیب بسیاری در این بین می‌بیند، می‌تواند با بهره گیری از راهکارها و ابزارهایی که درخدمت دارد تا حدود زیادی از بروز این آسیب‌ها جلوگیری کند. در این میان اطلاع رسانی و آموزش و ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت اقتصاد و معیشت افراد جامعه خصوصاً با هدف جهش تولید، نقش عمده دارد.

پی نوشتها

www.hamyaraniran.ir
www.hamshahrionline.ir
www.mehrnews.com
www.naghshnews.ir
www.salamatnews.com
www.smtnews.ir
www.irna.ir
www.mediate.com
www.saylordotorg.github.io
www.un.org
www.shabestan.ir
بابالیان مجید, رادبین علیرضا. امنیت فرهنگی در جامعه اسلامی از منظر نهج البلاغه. پژوهش های اجتماعی اسلامی. 20، 2، 1393.
باشتنی، عادله و اسمعیلی، رقیه و صباغی، مرضیه و لعل جنگی، محبوبه، بررسی تاثیر جامعه شناختی نقش بازی های بومی – محلی برکاهش آسیب های اجتماعی، اولین کنگره ملی پیشگیری از آسیب های اجتماعی، اسفراین. 1397
www.icana.ir
براتی آرزو، کفاشی مجید. نقش شبکه‌های اجتماعی در روابط اعضای خانواده‌های منطقه 4 شهر تهران. اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی. تهران. 1396