(وف 556 ق)، فقیه حنفى، مفسر، محدث و واعظ. اهل سمرقند بود. در 542 ق به مكه رفت و در بازگشت مدتى در بغداد ماند. در سمرقند از دنیا رفت. از آثار وى: «الجامع الكبیر» یا «جامع الفتاوى»؛ «الفقه النافع»؛ «بلوغ الارب من تحقیق استعارات العرب»؛ «ریاضه الاخلاق»؛ «مصابیح السبل»، در دو مجلد، در فروع فقه حنفى؛ «الملتقط ...

(412 -325/330 ق)، صوفى، محدث، حافظ، مفسر و مورخ. در نیشابور متولد شد و در آنجا به تعلیم و حفظ قرآن و روایت اشعار و تحصیل زبان عربى و سپس به درس حدیث و علم باطن پرداخت. معاصر با القادر باللَّه خلیفه عباسى بود. به عراق وى و همدان و مرو و حجاز سفر كرد و شاگرد استادانى چون ابوالحسن دارقطنى، ابونصر سراج، ...

(ز 1297 ق)، قارى حافظ و عالم. اجداد وى همه قارى و حافظ بودند. وى قرائت عاصم را كه متقن‏ترین قراآت است بواسطه پدرانش از خود عاصم روایت مى‏كرد. از آثارش: «التحفه المحمدیه»، در تجوید قرآن؛ «جواهر القرآن»، به عربى، و كتابى دیگر به همان ترتیب، به فارسى، به نام «حل الجواهر»؛ «خزائن القرآن»؛ «كفایه الحفاظ» ...

(وف 560 ق)، مفسر، قارى، فقیه حنفى، ریاضیدان و شاعر. وى از دانشمندان و عالمان بزرگ قرن ششم هجرى است كه با سلطان سنجر سلجوقى معاصر بود و آثار بسیار ارزشمندى در تفسیر و علوم دینى تالیف كرد. وى در سرودن شعر نیز توانا بود، اشعار چندى نیز از وى در تذكره‏ها نقل است. از جمله آثارش: «انسان عین المعانى» در تفسیر ...

(وف ح 1322 ق)، مفسر، اصولى. وى از بزرگان و علماى اعلام زنجان بود. مقدمات را در زنجان فراگرفت. سپس به نجف رفت و در آن حوزه نزد علماى نجف به تكمیل تحصیلات پرداخت. آنگاه به زنجان بازگشت و منصب تدریس و قضاوت را بر عهده گرفت و به تصنیف و تالیف اشتغال ورزید و به انجام وظائف دینى و امامت پرداخت تا از دنیا رفت ...

(وف 370 ق)، فقیه، مفسر، محدث و ادیب. وى در نواحى خراسان و ماوراءالنهر منصب قضاوت داشت و در بخارا از دنیا رفت. تصانیفى در «تفسیر» و «حدیث» و «فقه» و «ادب» دارد. ...

(س دهم ق)، مفسر، فقیه، محدث و ادیب امامى. وى از عالمان بزرگ تفسیر، حدیث و فقه و ادب بود در عصر شاه اسماعیل اول و شاه طهماسب صفوى در اصفهان مى‏زیست. وى از اكابر شاگردان محقق كركى، شیخ على بن عبدالعالى، سید غیاث‏الدین جمشید زواره‏اى مفسر و سید امیر عبدالوهاب استرآبادى بود. تفسیر را از سید غیاث‏الدین جمشید ...

(وف 656 ق)، فقیه، اصولى، مفسر، محدث و لغوى شافعى. وى در بغداد متوطن بود. مدتى نیز نیابت قاضى القضاتى را بر عهده داشت تا عزل شد. در نظامیه به تحصیل و تدریس پرداخت. وى درایام فتح بغداد به دست هلاكو كشته شد. از آثارش: «السحر الحلال فى غرائب المقال»، در فروع فقه شافعى؛ «ترویح الارواح فى تهذیب الصحاح» جوهرى، ...

(538 -467 ق)، مفسر، محدث، نحوى، متكلم، لغوى و شاعر حنفى معتزلى. ملقب به جاراللَّه. نسبت وى به زمخشر، از آبادیهاى خوارزم است در زمخشر به دنیا آمد. او در ادب و لغت عرب و فقه و حدیث و تفسیر استاد و متكلم معتزلى بود و شعر را بسیار نیكو مى‏سرود. در ضمن مسافرتهاى خود مدت مدیدى در مكه اقامت كرد و به همین مناسبت ...

(وف 369 ق)، حافظ، محدث، اصولى و مفسر. وى از ابوالقاسم بغوى و ابومحمد بن صاعد و حسین بن على بن زید و همطبقه‏ى آنان حدیث شنید. ابوبكر بن ابى على و ابونعیم اصفهانى و گروهى دیگر از وى حدیث روایت كرده‏اند.ابونعیم اصفهانى گوید كه زعفرانى به لحاظ شناخت استوار و دانش فراگیرش بندار اصول و حدیث شهر ما بود. او ...

(1127 -1058 ق)، مفسر، عالم دینى، ریاضیدان، شاعر و خطاط. در لاهیجان متولد شد. علوم عربى و سطح را در همان شهر نزد شیخ‏الاسلام ملا حسن لاهیجى خواند. در بیست سالگى به اصفهان رفت و ریاضى را نزد ملا رفیع یزدى و سایر علوم متداول را از اكابر علماى آن شهر همچون آقا حسین خوانسارى فراگرفت و به مراتب عالیه‏ى علمى ...

(تو 1309 ق)، محدث، مفسر، فقیه و مدرس. وى در قم به دنیا آمد. پس از گذراندن مقدمات و سطوح نزد میرزا سید محمد برقعى حدود ده سال از محضر حاج شیخ ابوالقاسم كبیر استفاده نمود. مدت دو سال در اراك اقامت داشت، سپس به قم مراجعت كرد و در درس فقه و اصول آیت‏اللَّه حایرى، موسس حوزه‏ى علمیه‏ى قم، حاضر شد. علم حكمت ...

(وف 546/545 ق)، فقیه، اصولى، مفسر، واعظ و متكلم حنفى. معروف به علاء زاهد. در آخر عمرش املاى حدیث مى‏كرد. وى از مشایخ صاحب «الهدایه» بود. از آثارش «تفسیر القرآن» یا «تفسیر محمد بن عبدالرحمان» یا «تفسیر علائى» است كه بیش از هزار جزء مى‏باشد. ...

(559 -472 ق)، حافظ، محدث، مفسر، لغوى و فقیه شافعى. منتسب به زاغول از قراى پنج ده مرو رود بود در انجا به دنیا آمد و در مرو سكنى گزید و اشتهار یافت. نزد ابوبكر محمد سمعانى و موفق بن عبدالكریم هروى فقه آموخت و از ابوالفتح نصر بن ابراهیم حنفى و ابومحمد بغوى و عیسى بن شعیب سجزى حدیث شنید. وى تمام عمر خویش ...

(1363 -1290 ش)، فقیه، مفسر، مورخ، رجالى، نویسنده و شاعر. در یزد متولد شد. پس از تصحیل مقدمات در بیست و یك سالگى براى تكمیل تحصیلات خود به قم مهاجرت كرد و از محضر آیت‏اللَّه حائرى و استادان دیگر استفاده برد. سپس به تهران آمد و به انجام وظائف مذهبى و ترویج دین مشغول شد. گاه گاهى شعر مى‏سرود. و غزلیاتى ...

(وف 369/367 ق)، صوفى، محدث و قارى. وى خواهرزاده ابوعلى رودبارى است. در رودبار به دنیا آمد و در بغداد نشو و نما یافت. مدتى در بغداد زندگى كرد و سپس به صور منتقل شد و تا پایان عمر در شامات زیست. او از اعاظم مشایخ صوفیه و عارفان شام به حساب مى‏آید. وى عالم به شریعت و حقیقت بود و معاصر ابوعبداللَّه باكو ...

(590 -512 ق)، قارى، محدث، واعظ و فقیه شافعى. در قزوین متولد شد. در هفت سالگى قرآن را حفظ كرد. از ملكداد عمركى و محمد بن یحیى نیشابورى و ابوعبداللَّه فراوى و عبدالغافر فارسى و عبدالجبار خوارى و زاهر شحامى و ابن‏قشیرى و ابن‏بطى در قزوین و نیشابور و بغداد فقه و حدیث آموخت. مدتى ساكن بغداد بود و در نظامیه ...

(ز 1168 ق)، شاعر، عالم، حكیم، مفسر، محدث و فقیه اصولى. اصل وى از قم است، ولى در همدان متولد شد. در همان جا نشو و نما یافت. او برادر صدرالدین رضوى قمى، شارح «الوافیه»، است ك از وى روایت كرده است. سید ابراهیم بعد از وفات برادرش به كرمانشاه رفت. وى یكى از مشایخ دوازده‏گانه سید شبر حویزى است. حاج محمدجعفر ...

(وف ح 502 ق)، ادیب، لغوى، شاعر، مفسر، محدث، متكلم، حكیم و فقیه شافعى/ معتزلى. اهل اصفهان و ساكن بغداد بود. وى را همتا و قرین امام محمد غزالى مى‏دانند. به گفته‏ى كاتب چلبى، غزالى كتاب «الذریعه» او را از خود جدا نمى‏كرد و آن را به خاطر نفاستش مى‏ستود. بعضى از علما به استناد اینكه او از اهل‏بیت (ع) بسیار ...

(وف بعد از 666 ق)، فقیه، مفسر، لغوى، ادیب و صوفى حنفى. اصل وى از رى است. طى سفرى از مصر و شام دیدار كرد و در پایان عمر، در سال 666 ق، در قونیه بود. او در تفسیر قرآن مشهور است. صاحب «ریحانه الادب» و به تبع آن دهخدا در «لغت نامه» رازى را از علماى قرن هشتم و متوفاى بعد از سال 768 ق دانسته‏اند. از آثار وى: ...