حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد که اینک در شمار مهم ترین و معتبرترین حوزه‌های علمیه‌ی شیعی است، مراحل تاریخی مختلفی را پشت سر گذاشته است. در این بخش، روند تاریخی تکوین و تکامل این حوزه در پنج مرحله بررسی می‌شود:

به طور کلی از دوره‌ی قاجار بدین سو، تهران مرکز مواجهات ایرانیان با مظاهر تمدن و فرهنگ مغرب زمین و اندیشه‌ها و آرا و مذاهب گوناگون و محل جنبش‌ها و حرکت‌های اجتماعی و سیاسی متعددی بوده است.

در حوزه تهران، تعلیم همه‌ی علوم متداول در سائر حوزه‌ها مانند ادبیات، فقه و اصول، فلسفه و تفسیر قرآن معمول بود و علمای برجسته‌ای در این زمینه‌ها به تدریس و پژوهش مشغول بوده‌اند.

پس از آنکه آقامحمدخان قاجار در سال 1200 تهران را به پایتختی ایران برگزید و پس از توسعه‌ی شهر از زمان فتحعلی شاه (1212-1250) به این سو، مدارس و نیز مسجد – مدرسه‌های فراوانی در این شهر بنا شد.

یکی دیگر از ویژگی‌های حوزه‌ی علمیه‌ی اصفهان علی الخصوص در دوره‌ی صفویه، رونق مدرسه سازی بوده است. بیشتر این مدارس را حاکمان و وابستگان آنها می‌ساخته‌اند. برخی از آن مدارس موجود و برخی به تدریج از بین رفته...

در حوزه‌ی اصفهان مثل سایر حوزه‌ها محور آموزش‌ها فقه بوده است. تدریس علم فقه در حوزه‌ی اصفهان با اقامت ملاعبدالله تستری در این شهر رواج یافت و او شاگردان زیادی از جمله محمدتقی مجلسی را پرورش داد که به رواج...

حوزه‌ی علمیّه‌ی جبل عامل، به مجموعه‌ای از مراکز علمی – آموزشی شیعی در برخی شهرها و روستاهای جبل عامل، از میانه‌ی قرن هشتم تا میانه‌ی قرن دهم اطلاق می‌گردد. این مراکز، حوزه به مفهوم امروزی، که سنّت‌های...

تأسیس حوزه‌ی علمی شیعی در حلّه نباید از حدود سال 500، زمان تکمیل ساخت شهر حلّه، چندان این سوتر باشد. براساس نشانه‌هایی می‌توان حدس زد که تقریباً دو یا سه دهه پس از بنای شهر، حوزه‌های علمی شیعی نیز در آنجا...

برای تدریس در حوزه‌ی علمیه شروط خاصی چون مدرک یا سن مطرح : نیست و طلاب آزادانه مدرّسان و استادان خود را برمی گزینند. بنابراین، استاد باید از توانائی علمی و قدرت بیان و پیشینه‌ی درسی درخور ذکر برخوردار...

فعالیت حوزه‌ی علمیه‌ی نجف به عرصه‌ی علم و دانش محدود نماند و به ویژه از دوره‌ی قاجار، به طور جدّی به صحنه‌ی سیاست کشیده شد. در آن دوران، دنیای اسلام با دو پدیده‌ی استعمار و استبداد مواجه بود و حوزه‌ی علمیه‌ی...