حفره خشک؛ درد بي‌دندان
نويسنده: دكتر سيدمهدي جعفري*
هنوز به طور دقيق علت بروز ضايعه «حفره ملتهب» يا «حفره خشک» شناخته نشده اما بررسي‌هاي آماري نشان مي‌دهند که به طور متوسط 2 درصد از حفره‌هاي دنداني در محل دندانهاي بيرون آورده‌شده به اين ضايعه مبتلا مي‌شوند. اين درصد شيوع براي دندانهاي عقل نهفته در فک پايين به 20 درصد مي‌رسد. اگر چه هنوز توضيح قانع‌کننده‌اي در مورد علت اين عارضه بيان نشده اما بررسي‌هاي انجام‌شده پاره‌اي عوامل مستعدکننده را در اين مورد مطرح ساخته‌اند.
شواهد باليني نشان مي‌دهند که در يک زمينه عفوني، ميزان شيوع «حفره خشک» افزايش مي‌يابد. بيرون آوردن دندان‌ها در يک عفونت حاد به عنوان نمونه خارج کردن دندان عقل در حقيقت در حالت عفونت حاد با درد دهان‌هايي که سطح بهداشت بسيار پايين دارند يا مخاط و لثه‌ها عفوني و ملتهب هستند يا هنگامي که در شرايط بيرون آوردن دندان‌ها، دستکش و ابزار دندان‌پزشک به خوبي تميز و ضدعفوني نشده باشند، اغلب بروز حفره خشک را به دنبال دارد.
ضربه
هم تجربه و هم مطالعات باليني نقش ضربه را در بروز حفره خشک مورد تاکيد قرار داده‌اند. معمولا هنگامي که بيرون آوردن يک دندان با تروماي زياد همراه باشد بايد در انتظار وقوع حفره خشک بود.
ترکيبات موجود در محلول بي‌حسي
قبلا تصور مي‌شد داروهاي تنگ‌کننده شرياني موجود در داروهاي دندان‌پزشکي از قبيل اپي‌نفرين و نوراپي‌نفرين باعث انقباض سرخرگ و کمتر رسيدن خون به حفره دندان و در نتيجه عدم تشکيل لخته مي‌شوند. اساس اين فرضيه شواهد تجربي و باليني موجود و مبتني بر اين اصل بود که ميزان شيوع حفره خشک در فک پايين که از ذخيره خوني کمتر و محدودتري نسبت به فک بالا برخوردار است به مراتب زيادتر است. با اين همه مطالعات آماري و تجربي نشان داد که کاربرد مواد بي‌حس‌کننده بدون هرگونه داروي رگ فشار يا کاهش چشمگيري در ميزان شيوع حفره خشک ايجاد نکرده‌اند و بنابراين امروزه اين نظريه چندان مقبول نيست.
سيگار
پاره‌اي عوامل ديگر، ميزان بروز حفره خشک را پس از بيرون آوردن دندان‌ها افزايش مي‌دهند؛ از جمله استعمال دخانيات و استفاده از قرص‌هاي ضدبارداري توسط خانم‌ها، تقريبا نقش ثابت‌شده‌اي در بالا بردن ميزان شيوع اين عارضه دارند. به بيماران مبتلا به استعمال دخانيات بايد اکيدا توصيه کرد تا دست‌کم 5 روز پس از بيرون آوردن دندان‌ها از کشيدن سيگار و ساير مواد دخاني پرهيز کنند.
اين ضايعه دردناک
«حفره خشک» معمولا از روز سوم يا چهارم پس از عمل با احساس درد شديد در حفره دندان و احساس طعم و بوي نامطبوع در دهان آغاز مي‌شود. به ندرت ممکن است اين عارضه با التهاب غدد لنفاوي يا تورم مختصر مخاط در سمت مبتلا همراه باشد. معمولا درد حاصله به صورت مداوم، تند و شديد و در مواردي نيز گنگ و متناوب است. به طوري که در اغلب اوقات حتي با دردهاي ناشي از آماس پالپ اشتباه مي‌شود. اگر درمان براي اين عارضه صورت نگيرد معمولا اين دردها ممکن است دو تا سه هفته به طول انجاميده و خود به خود فروکش کنند اما مواردي نيز مشاهده شده که حتي با وجود درمان، درد بيمار ماه‌هاي متوالي ادامه يافته است.
درمان اين ضايعه چيست؟
فلسفه درمان در «حفره خشک» براساس برداشتن قطعات لخته متلاشي شده و تميز کردن ساکت و پوشاندن استخوان برهنه داخل حفره دنداني است. به اين منظور پس از بي‌حس‌کردن بيمار ابتدا به کمک شست‌وشو با نرمال سالين گرم يا آب‌اکسيژنه با غلظت حداکثر 3 درصد خرده‌هاي لخته عفوني و متلاشي شده و بقاياي موادغذايي و انساج نکروزه را کاملا خارج مي‌کنيم و پس از خشک کردن حفره با پنبه يا گاز استريل، خمير اژنول اکسيدودوزنگ را (پس از فشردن در ميان گاز استريل خشک و گرفتن اژنول اضافي که اثر تحريک‌کننده دارد) در داخل حفره قرار مي‌دهيم. مي‌توان نوار کوچکي از گاز يا قطعه‌اي از پنبه استريل را به اين خمير آغشته کرده و در داخل حفره قرار داد. اين پانسمان علاوه بر اثر تسکيني ناشي از اکسيد روي،خاصيت مسدودکننده دارد يعني از نفوذ بزاق و باکتري‌هاي فلور دهاني به داخل حفره که سبب تحريک استخوان بدون پوشش و ايجاد درد شديد مي‌شوند جلوگيري به عمل مي‌آورد. تا زماني که درد بيمار ادامه دارد هر 24 ساعت بايد اين عمل را تکرار کرد يعني پانسمان قبلي برداشته شود، حفره شست‌وشو داده شده و پانسمان جديد گذاشته شود. پس از قطع درد بيمار، بايد پانسمان را خارج و داخل حفره را به دقت بررسي کرد. چنانچه در ديواره و کف، جوانه‌هاي بافت نرم که علامت شروع ترميم است ديده شود ديگر نيازي به پانسمان نيست و تنها بايد به بيمار گوشزد کرد تا با شست‌وشوي مکرر دهان از جمع‌شدگي بقاياي غذايي که ممکن است سبب عفونت مجدد شوند در داخل ساکت جلوگيري کند تا زماني که حفره التيام کامل يابد و پر شود. اما اگر در معاينه حفره، با لايه استخواني خاکستري رنگ در جدار و کف حفره روبه‌رو شديم به رغم نبودن درد بايد تا جذب کامل اين لايه استخوان نکروزه و تشکيل نسج نرم براي پيشگيري از عفونت مجدد پانسمان کنيم.
از کاربرد آنتي‌بيوتيک‌ها و سولفاميدها در داخل حفره دندان چه به صورت انفرادي يا به صورت مخلوط با مواد ديگر بايد اجتناب کرد. اين عمل علاوه بر بي‌حاصل بودن، عواقب سوء بعدي را نيز در پي خواهد داشت. ثابت شده است که کاربرد موضعي آنتي‌بيوتيک‌ها (مثلا پني‌سيلين) يا سولفاميدها ممکن است سبب بروز حساسيت سيستميک نسبت به آنها شود که خطرات جاني آتي را به دنبال خواهد داشت.
تجويز آنتي‌بيوتيک خوراکي نيز در درمان حفره خشک لزومي ندارد و تنها در مواردي از حفره خشک بايد آنتي‌بيوتيک خوراکي براي بيمار تجويز کرد که عارضه با تب يا تورم مخاط همراه بوده و احتمال انتشار عفونت به بافت‌هاي اطراف، مطرح باشد. اگر نياز به تجويز آنتي‌بيوتيک احساس شود اولين انتخاب پني‌سيلين يا مشتقات آن خواهد بود.
/ع
شواهد باليني نشان مي‌دهند که در يک زمينه عفوني، ميزان شيوع «حفره خشک» افزايش مي‌يابد. بيرون آوردن دندان‌ها در يک عفونت حاد به عنوان نمونه خارج کردن دندان عقل در حقيقت در حالت عفونت حاد با درد دهان‌هايي که سطح بهداشت بسيار پايين دارند يا مخاط و لثه‌ها عفوني و ملتهب هستند يا هنگامي که در شرايط بيرون آوردن دندان‌ها، دستکش و ابزار دندان‌پزشک به خوبي تميز و ضدعفوني نشده باشند، اغلب بروز حفره خشک را به دنبال دارد.
ضربه
هم تجربه و هم مطالعات باليني نقش ضربه را در بروز حفره خشک مورد تاکيد قرار داده‌اند. معمولا هنگامي که بيرون آوردن يک دندان با تروماي زياد همراه باشد بايد در انتظار وقوع حفره خشک بود.
ترکيبات موجود در محلول بي‌حسي
قبلا تصور مي‌شد داروهاي تنگ‌کننده شرياني موجود در داروهاي دندان‌پزشکي از قبيل اپي‌نفرين و نوراپي‌نفرين باعث انقباض سرخرگ و کمتر رسيدن خون به حفره دندان و در نتيجه عدم تشکيل لخته مي‌شوند. اساس اين فرضيه شواهد تجربي و باليني موجود و مبتني بر اين اصل بود که ميزان شيوع حفره خشک در فک پايين که از ذخيره خوني کمتر و محدودتري نسبت به فک بالا برخوردار است به مراتب زيادتر است. با اين همه مطالعات آماري و تجربي نشان داد که کاربرد مواد بي‌حس‌کننده بدون هرگونه داروي رگ فشار يا کاهش چشمگيري در ميزان شيوع حفره خشک ايجاد نکرده‌اند و بنابراين امروزه اين نظريه چندان مقبول نيست.
سيگار
پاره‌اي عوامل ديگر، ميزان بروز حفره خشک را پس از بيرون آوردن دندان‌ها افزايش مي‌دهند؛ از جمله استعمال دخانيات و استفاده از قرص‌هاي ضدبارداري توسط خانم‌ها، تقريبا نقش ثابت‌شده‌اي در بالا بردن ميزان شيوع اين عارضه دارند. به بيماران مبتلا به استعمال دخانيات بايد اکيدا توصيه کرد تا دست‌کم 5 روز پس از بيرون آوردن دندان‌ها از کشيدن سيگار و ساير مواد دخاني پرهيز کنند.
اين ضايعه دردناک
«حفره خشک» معمولا از روز سوم يا چهارم پس از عمل با احساس درد شديد در حفره دندان و احساس طعم و بوي نامطبوع در دهان آغاز مي‌شود. به ندرت ممکن است اين عارضه با التهاب غدد لنفاوي يا تورم مختصر مخاط در سمت مبتلا همراه باشد. معمولا درد حاصله به صورت مداوم، تند و شديد و در مواردي نيز گنگ و متناوب است. به طوري که در اغلب اوقات حتي با دردهاي ناشي از آماس پالپ اشتباه مي‌شود. اگر درمان براي اين عارضه صورت نگيرد معمولا اين دردها ممکن است دو تا سه هفته به طول انجاميده و خود به خود فروکش کنند اما مواردي نيز مشاهده شده که حتي با وجود درمان، درد بيمار ماه‌هاي متوالي ادامه يافته است.
درمان اين ضايعه چيست؟
فلسفه درمان در «حفره خشک» براساس برداشتن قطعات لخته متلاشي شده و تميز کردن ساکت و پوشاندن استخوان برهنه داخل حفره دنداني است. به اين منظور پس از بي‌حس‌کردن بيمار ابتدا به کمک شست‌وشو با نرمال سالين گرم يا آب‌اکسيژنه با غلظت حداکثر 3 درصد خرده‌هاي لخته عفوني و متلاشي شده و بقاياي موادغذايي و انساج نکروزه را کاملا خارج مي‌کنيم و پس از خشک کردن حفره با پنبه يا گاز استريل، خمير اژنول اکسيدودوزنگ را (پس از فشردن در ميان گاز استريل خشک و گرفتن اژنول اضافي که اثر تحريک‌کننده دارد) در داخل حفره قرار مي‌دهيم. مي‌توان نوار کوچکي از گاز يا قطعه‌اي از پنبه استريل را به اين خمير آغشته کرده و در داخل حفره قرار داد. اين پانسمان علاوه بر اثر تسکيني ناشي از اکسيد روي،خاصيت مسدودکننده دارد يعني از نفوذ بزاق و باکتري‌هاي فلور دهاني به داخل حفره که سبب تحريک استخوان بدون پوشش و ايجاد درد شديد مي‌شوند جلوگيري به عمل مي‌آورد. تا زماني که درد بيمار ادامه دارد هر 24 ساعت بايد اين عمل را تکرار کرد يعني پانسمان قبلي برداشته شود، حفره شست‌وشو داده شده و پانسمان جديد گذاشته شود. پس از قطع درد بيمار، بايد پانسمان را خارج و داخل حفره را به دقت بررسي کرد. چنانچه در ديواره و کف، جوانه‌هاي بافت نرم که علامت شروع ترميم است ديده شود ديگر نيازي به پانسمان نيست و تنها بايد به بيمار گوشزد کرد تا با شست‌وشوي مکرر دهان از جمع‌شدگي بقاياي غذايي که ممکن است سبب عفونت مجدد شوند در داخل ساکت جلوگيري کند تا زماني که حفره التيام کامل يابد و پر شود. اما اگر در معاينه حفره، با لايه استخواني خاکستري رنگ در جدار و کف حفره روبه‌رو شديم به رغم نبودن درد بايد تا جذب کامل اين لايه استخوان نکروزه و تشکيل نسج نرم براي پيشگيري از عفونت مجدد پانسمان کنيم.
از کاربرد آنتي‌بيوتيک‌ها و سولفاميدها در داخل حفره دندان چه به صورت انفرادي يا به صورت مخلوط با مواد ديگر بايد اجتناب کرد. اين عمل علاوه بر بي‌حاصل بودن، عواقب سوء بعدي را نيز در پي خواهد داشت. ثابت شده است که کاربرد موضعي آنتي‌بيوتيک‌ها (مثلا پني‌سيلين) يا سولفاميدها ممکن است سبب بروز حساسيت سيستميک نسبت به آنها شود که خطرات جاني آتي را به دنبال خواهد داشت.
تجويز آنتي‌بيوتيک خوراکي نيز در درمان حفره خشک لزومي ندارد و تنها در مواردي از حفره خشک بايد آنتي‌بيوتيک خوراکي براي بيمار تجويز کرد که عارضه با تب يا تورم مخاط همراه بوده و احتمال انتشار عفونت به بافت‌هاي اطراف، مطرح باشد. اگر نياز به تجويز آنتي‌بيوتيک احساس شود اولين انتخاب پني‌سيلين يا مشتقات آن خواهد بود.
پي نوشت ها :
* متخصص جراحي دهان و فك و صورت
منبع:www.salamat.com/ع
