نويسنده: مصطفي عسکريان

سازمان مدرسه متشکل از مدير، شوراها و انجمن اولياء و مربيان مي باشد که اول کلياتي را درباره مدرسه بيان کرده سپس به تفکيک ارکان و شوراهاي مدرسه را شرح مي دهيم.

کليات

مدرسه از مهمترين نهادهاي اجتماعي، تربيتي و آموزشي و اصلي ترين رکن تعليم و تربيت است که به منظور تربيت صحيح دانش آموزان در ابعاد ديني، اخلاقي، علمي، آموزشي، اجتماعي و کشف استعدادها و هدايت و رشد متوازن روحي و معنوي و جسماني آنان بر اساس اهداف مصوب دوره هاي تحصيلي، برابر ضوابط و دستورالعمهاي وزارت آموزش و پرورش تأسيس و اداره مي شود.
مدرسه با همکاري کليه کارکنان و با مشارکت دانش آموزان و اولياي آنان زير نظر مدير مدرسه اداره مي شود. تعداد کارکنان مدرسه و شرح وظايف هر يک از آنان توسط وزارت آموزش و پرورش ابلاغ مي شود.

ارکان و شوراهاي مدرسه

ارکان و شوراهاي مدرسه عبارتند از:
الف - مديريت مدرسه
1- مدير مدرسه و وظايف و شرايط احراز
2- معاون مدرسه
3- کارکنان دفتري
4- خدمتگزاران
5- معلمان
ب - شوراهاي مدرسه
1- انجمن اوليا و مربيان
2- شوراي معلمان
3- شوراي دانش آموزان

1. مديريت مدرسه

الف - مدير مدرسه

مديران مدارس چه در سطح دبستان و چه در دبيرستان تقريباً از وظايف يکساني برخوردارند. بدين معني که مدير مدرسه وظيفه دارد، جهت به ثمر رسيدن تعليمات رسمي وزارت متبوع خود اهتمام ورزد. در رابطه با اين هدف مدير مدرسه به عنوان نماينده آموزش و پرورش منطقه مسؤول حسن اجراي فعاليتهاي آموزشي، پرورشي، مالي و اداري مدرسه مي باشد و درکليه امور مدرسه مسؤوليت دارد و موظف است بر اساس مقررات با برنامه ريزي هاي مناسب و استفاده از مشارکت کارکنان، دانش آموزان و اولياي آنها و با بهره گيري از امکانات و ظرفيتهاي داخل و خارج از مدرسه، جهت تحقق اهداف مصوب دوره تحصيلي تلاش کند، به گونه اي که ارزيابي عملکرد سال تحصيلي بيانگر ارتقا و رشد کيفي و مطلوب دانش آموزان در ابعاد مختلف باشد.
مدير مدرسه موظف است با مشارکت کارکنان مدرسه و اولياي دانش آموزان برنامه ي سالانه ي خود را در ابعاد مختلف با رعايت ضوابط آموزش و پرورش تنظيم و به تصويب شوراي مدرسه برساند.
مدير مدرسه موظف است با استفاده بهينه از منابع مالي دولتي و با بهره گيري از مشارکتهاي اختياري مردمي و کمکهاي خيرين و تقويت منابع اعتباري مدرسه شرايط لازم را براي اجراي مناسب برنامه مدرسه فراهم کند.
مدير مدرسه بايد با وظايف و مسؤوليتهاي خود و با شرح وظايف همکاران که از سوي آموزش و پرورش ابلاغ مي شود بخوبي آشنا باشد. مديرمدرسه موظف است شرح وظايف مصوب هر يک از کارکنان مربوط را به آنان ابلاغ نمايد و بر اجراي صحيح آن نظارت کند.
مدير موظف است به طور منظم و برنامه ريزي شده شوراي مدرسه، انجمن اوليا و مربيان، شوراي معلمان و شوراي دانش آموزان را تشکيل دهد و بر اجراي مصوبات و چگونگي ثبت و نگهداري سوابق و صورت جلسات مربوط نظارت کند. مدت فعاليت شوراها و انجمن اولياء و مربيان تا تشکيل شوراها و انجمن سال تحصيلي بعد خواهد بود.
انتصاب مديران مدارس با رعايت اصل شايسته سالاري برابر آيين نامه انتصاب مديران مصوب شوراي عالي آموزش و پرورش خواهد بود.
مکمل بازدهي اجراي مقررات و انجام وظيفه مترتب با ايجاد امکانات مربوط در رابطه است.
بنابراين وظيفه مديريت مدرسه ايجاب مي کند که در تهيه امکانات و توجه بر کيفيت آنها سعي کافي مبذول دارد. از آن جمله مي توان ياد آور شد:

توجه به شرايط مکاني مدرسه

- مدرسه بايد داراي شرايط حسنه اي در خور مکان تربيت باشد، پس هر ساختماني را که داراي اتاقهاي متعدد باشد نمي توان براي مدرسه انتخاب نمود. لذا در ساختمان مدرسه بايد به شرايطي توجه نمود:
- مدرسه بايد درمحلي قرار گيرد که از نقطه نظر هوا و محيط سالم بوده و از سر و صداهاي مزاحم به دور باشد؛
- مدرسه بايد داراي حياط بوده و در ساعات تفريح جايي براي حرکت دانش آموز داشته باشد؛
- کلاسهاي درس نورگير و آفتابگير باشند؛
- فضاي کلاس درس به نسبت دانش آموزان بسنده باشد؛
- مدرسه بايد داراي زمين ورزش و بازي، چه به طور اختصاصي يا غير اختصاصي باشد. لازم است زمينهاي ورزشي و بازي به دور از محل تشکيل کلاسهاي درس باشند، تا به هنگام ساعت ورزش دانش آموزان مزاحم درس کلاسها نشوند؛
مدرسه بايد به نسبت دانش آموزان توالت و مشربه ي آب داشته باشد؛
- تمام قسمتهاي مدرسه بايد تميز و نظيف باشد.
به طوري که در وظايف ويژه ي مديران مؤسسات تربيتي يادآور شديم، تأسيس کتابخانه با امکانات آموزشي چون فيلم، نوار، فيلم استريپ، اسلايد و نشريات علمي و ادبي که در امر آموزش نقش بسزايي دارند، از وظايف عمده ي مدير يک مدرسه است.

توجه بر تعداد دانش آموزان يک کلاس

در بخشهاي پيش يادآور شديم که معلم را وظيفه است تا وضعيت تحصيلي و اخلاقي دانش آموزان را به اوليا آنها گزارش دهد. اين عمل به پيشرفت تحصيلي دانش آموز کمک مي کند. تعداد غير متعارف دانش آموز يک کلاس مانع انجام بهتر گزارش و کاهش بهره رساني معلم به دانش آموزان مي شود. توجه بر تعداد متعارف دانش آموزان يک کلاس که ايده آل آن را بين 25 تا 30 نفر در ممالک پيشرفته تعيين کرده اند جزو وظايف مديريت مدرسه است. متأسفانه کمبود امکانات در کشورهاي در حال توسعه مانع عملي شدن اين اصل است.

شرايط احراز مديريت مدارس(1)

ماده 1- شرايط عمومي و اختصاصي احراز مديريت مدارس به شرح زير تعيين مي شود:

الف - شرايط عمومي

1- اعتقاد به اسلام و التزام عملي به احکام اسلامي و ولايت فقيه و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران.

تبصره- در مورد مدير مدارس اقليتهاي ديني، التزام به قانون اساسي کافي است.

2- تخلق به اخلاق اسلامي مانند حسن خلق، سعه صدر، انصاف و روحيه گذشت و امانتداري از نظر همکاران.
3- برخورداري از سوابق تجربي موفق و برخورداري از حسن شهرت و مقبوليت بين همکاران.
4- داشتن توان مديريت و روحيه کار گروهي و قدرت برقراري ارتباط با ديگران و جلب همکاري کارکنان، دانش آموزان و اولياي آن ها براي تحقق اهداف آموزش و پرورش.
5- متأهل بودن.
تبصره - براي مدارس دخترانه انتصاب افراد مجرد بلامانع است ليکن اولويت با افراد متأهل خواهد بود.
6- داشتن سلامت جسمي و رواني لازم براي انجام وظايف مديريت
7- کارمند رسمي بودن در آموزش و پرورش

ب- شرايط اختصاصي

حداقل تحصيلات و سوابق تجربي مورد نياز براي مديران مدارس بر حسب نوع دوره تحصيلي و درجه مدارس به شرح جدول زير تعيين مي گردد.

دوره تحصیلی	درجه مدرسه (2)	حداقل سابقه خدمت آموزشی و تربیتی		ملاحظات
آمادگی و ابتدایی	الف- درجه 1و2و3 ب- درجه 4و5 ج- درجه 6 و بالاتر	فوق لیسانس و بالاتر	لیسانس	حداقل 2 سال از سابقه خدمت آموزشی و تربیتی باید در دوره شاخه مورد نظر برای تصدی مدیریت باشد . حداقل داشتن دو سال سابقه مدیریت یا معاونت مدرسه برای مدیریت مدارس گروه های ج الزامی است.
آمادگی و ابتدایی	الف- درجه 1و2و3 ب- درجه 4و5 ج- درجه 6 و بالاتر	2 سال 2 سال 4 سال	2 سال 4 سال 6 سال
راهنمایی تحصیلی	الف- درجه 1 ب- درجه 2 ج- درجه 3 و بالاتر	2 سال 2 سال 4 سال	2 سال 4 سال 6 سال
متوسط و پیش دانشگاهی	الف- درجه 1 ب- درجه 2 ج- درجه 3 و بالاتر	2 سال 4 سال 6 سال	4 سال 6 سال 8 سال
متوسط فنی حرفه ای کار دانش	الف- درجه 1و2 و 3 ب- درجه 4 و بالاتر	2 سال 4 سال	4 سال 6 سال

تبصره 1:

در مناطقي که انتخاب مدير با مدرک تحصيلي ليسانس و بالاتر در دوره هاي ابتدايي و راهنمايي تحصيلي امکان پذير نباشد، وزارت آموزش و پروش مجاز است حداکثر تا پايان سال تحصيلي 86- 85 مديران جديد دوره هاي مذکور را از بين افراد داراي مدرک تحصيلي فوق ديپلم با حداقل 5 سال سابقه فعاليت آموزشي يا مديريتي منصوب نمايد.

تبصره 2:

در آموزشگاههايي که داراي مدارس ضميمه هستند مدارک تحصيلي و سوابق تجربي مديران بر اساس بالاترين دوره تحصيلي مدرسه و جمع کل دانش آموزان تعيين مي گردد.

تبصره 3:

در شرايط اختصاصي مساوي دارندگان مدرک تحصيلي رشته هاي مختلف علوم تربيتي ( ترجيحاً گرايش مديريت آموزشي ) براي تصدي مديريت مدارس ابتدايي، راهنمايي تحصيلي و متوسطه نظري و پيش دانشگاهي اولويت خواهند داشت و دارا بودن مدرک تحصيلي در يکي از رشته هاي فني و حرفه اي براي تصدي مديريت هنرستانهاي فني و حرفه اي و کار دانش الزامي است.

تبصره 4:

دارندگان مدرک تحصيلي ليسانس و بالاتر در رشته هاي غير مرتبط با فني و حرفه اي که مدرک تحصيلي قبلي آنان ( فوق ديپلم و بالاتر ) مرتبط با رشته فني و حرفه اي باشد، در احراز پست مديريت مدارس، مدارک تحصيلي آنان مرتبط تلقي مي شود.

ماده 2:

مدير مدرسه دخترانه از بين زنان و مدير مدرسه پسرانه از بين مردان انتخاب مي شود.

تبصره:

استفاده از مدير زن در آن دسته از مدارس ابتدايي پسرانه که بيشتر کارکنان آنها زن هستند، بلامانع خواهد بود.

ماده 3:

در شرايط استثنايي و در صورتي که فرد واجد شرط براي تصدي مديريت مدرسه وجود نداشته باشد رييس اداره آموزش و پرورش مي تواند با اخذ مجوز موردي از رييس سازمان آموزش و پرورش استان نسبت به انتصاب فرد مورد نظر جهت مديريت مدرسه تا تعيين فرد واجد شرط اقدام کند.

ماده 4:

فرد واجد شرط با ابلاغ رييس اداره آموزش و پرورش براي مدت 4 سال جهت تصدي مديريت مدرسه مورد نظر منصوب مي شود و تمديد مديريت وي نيز با رعايت شرايط مندرج در اين آيين نامه بلامانع خواهد بود.

ماده 5:

افراد مورد نظر براي تصدي مديريت مدرسه بايد در آزمون احراز صلاحيت هاي مديريت مدرسه يا دوره هاي کوتاه مدت مديريت شرکت کنند و به شرط احراز موفقيت ابلاغ مديريت آنان صادر شود.

تبصره:

چنانچه امکان برگزاري آزمون احراز صلاحيت هاي مديريت يا دوره هاي کوتاه مدت مديريت نباشد صدور ابلاغ سرپرستي مدرسه براي فرد مورد نظر تا فراهم شدن شرايط لازم بلامانع خواهد بود.

ماده 6:

ادارات آموزش و پرورش مکلفند جهت تطبيق وضع مديران با ضوابط مندرج در اين آيين نامه اقدام کنند. ادامه مديريت مديران غير واجد شرط فعلي حداکثر تا پايان سال تحصيلي 84- 83 بلامانع خواهد بود.

ماده 7:

وزارت آموزش و پرورش موظف است عملکرد سالانه اجراي اين آيين نامه را به شوراي عالي آموزش و پرورش گزارش نمايد.

ماده 8:

دستورالعمل اجرايي اين مصوبه به تأييد وزير آموزش و پرورش خواهد رسيد.

ماده 9:

از تاريخ ابلاغ اين مصوبه، آيين نامه نحوه انتصاب مديران و مسؤولان آموزش و پرورش مصوب جلسه 602 شوراي عالي آموزش و پرورش مورخ 26/ 7/ 1375 لغو اعلام مي شود.(3)

ب- معاون مدرسه

معاونت مدرسه، مدير را در اداره ي مدرسه ياري مي کند. معاونت مدرسه وظيفه دارد:
- امور انتظامي مدرسه را به عهده گرفته و به ثبت غيبتهاي روزانه ي معلمين و دانش آموزان مبادرت ورزد؛
- در غياب مدير، کليه ي مسؤوليتهاي او را عهده دار شود؛
- به علل غيبتهاي دانش آموزان رسيدگي کرده و آنها را به اطلاع اوليا آنها برساند؛
- چنانچه در مدرسه دفتر دار و حسابدار نباشد، امور دفتري و حسابداري را نيز عهده دار شود؛
- معاونت که نظامت مدرسه را در محيط خارج از کلاس به عهده دارد، مي تواند در کشف علل رفتاري دانش آموزان اهتمام ورزيده و در رفع رفتارهاي ناهنجار آنان، طرف مشاوره ي مدير و معلمان قرار گيرد.
مدرسه بنا به کثرت دانش آموز، مي تواند به وسيله ي هيأت نظامي که زير نظر معاون انجام وظيفه مي کنند، اداره شود.

ج- کارکنان دفتري

- وظيفه دارند براي دبيران، کارمندان، خدمتگزاران و دانش آموزان تشکيل پرونده دهنده؛
- دفتر آمار دانش آموزان را تنظيم کرده و نمرات آنان را براي هر دوره از امتحان در سال مربوط، به طور جداگانه و بدون خط خوردگي در دفاتر امتحانات وارد نمايند.
- براي دانش آموزان کارنامه ي تحصيلي تنظيم کنند.
- نتيجه ي امتحانات را در آخر هر ثلث يا ربع و پايان سال تحصيلي، به اولياي دانش آموزان ابلاغ نمايند.
ثبت نام دانش آموزان نيز زير نظر مستقيم مدير و يا معاون مدرسه با کارمندان دفتري است. مديريت از ميان کارمندان، يک نفر را براي حسابداري و صاحب جمع اموال انتخاب مي کند. اين فرد وظيفه دارد که کليه حسابهاي مدرسه را چه دريافتي از طرف اداره ي آموزش و پرورش به صورت تنخواه گردان و خواه از درآمدهاي اختصاصي مدرسه، خواه به صورت اعانه و يا دريافتي از طرف انجمن اوليا و مربيان و يا از فعاليتهاي فوق برنامه ثبت و ضبط نمايد. به علاوه صورت برداري از اموال مدرسه و کوشش در نگهداري آنها از وظايف حسابدار در مقام صاحب جمع اموال است.

د- خدمتگزاران

در سازمان مدرسه، نظافت و گزارش اتفاقات ايمني و حراست به اولياي مدرسه، بردن نامه هاي مدرسه به اداره ي آموزش و پرورش از وظايف خدمتگزاران است.
لازم است، مدير يک نفر را از ميان خدمتگزاران به نام سرايدار، که بايد در مدرسه بيتوته کند، جهت سرايداري انتخاب نمايد. سرايدار در زماني که مدرسه تعطيل است، در حفظ و حراست ساختمان، اثاثيه و پرونده هاي مدرسه مسئول است.

هـ . معلمان

در قسمت آموزشي مدرسه، صرفاً معلم قرار دارد، که طبق برنامه ي تنظيمي از طرف مدرسه به تدريس مي پردازد. بر معلم لازم است، ضمن رعايت انضباط کاري حضور به موقع در مدرسه و سر کلاس، در جلسات معلمان نيز شرکت جسته و جهت پيشرفتهاي تحصيلي دانش آموزان جد و جهد نمايد.
معلم وظيفه دارد با ايجاد هماهنگي در ميان ارتباطات دانش آموزان، هدف اجتماعي تعليم و تربيت را در چهار ديواري کلاس بر آورده سازد.

2. شوراي مدرسه

در راستاي سياست مدرسه محوري و تفويض اختيارات به مدارس و به منظور توسعه مشارکت، همکاري و استفاده از تجارب معلمان، مربيان و اولياء دانش آموزان در اداره مدرسه، بهبود فرايند تصميم گيري، ارتقاي کيفي فعاليتهاي آموزشي و پرورشي و اداري، تدوين برنامه هاي سالانه مدرسه و هماهنگي امور و نظارت بر فعاليتهاي مربوط، در هر يک از مدارس شورايي به نام شوراي مدرسه تشکيل مي گردد. ترکيب اعضاء و شرح وظايف شوراي مدرسه به شرح زير است:

الف- ترکيب اعضا

1- مدير مدرسه.
2- معاونين مدرسه.
3- يک نفر از مربيان امور تربيتي يا مشاوران به انتخاب مربيان و مشاوران مدرسه.
4- نماينده شوراي معلمان.
5- نماينده ي انجمن اوليا و مربيان به انتخاب انجمن.

تبصره:

در صورت لزوم و بويژه در مواقعي که پيشنهادهاي شوراي دانش آموزان مطرح است مدير مدرسه از نماينده ي شوراي دانش آموزان و بر حسب مورد از افراد ذيربط و صاحب نظر براي شرکت در جلسات شوراي مدرسه دعوت مي کند.

ب - شرح وظايف

1- مراقبت و نظارت بر فعاليتهاي مدرسه در چار چوب اهداف مصوب دوره ي تحصيلي و مفاد اين آيين نامه.
2- نظارت بر حسن اجراي مصوبات شوراي عالي آموزش و پرورش و دستورالعملهاي مربوط و بخشنامه هاي ابلاغي از سوي وزارت آموزش و پرورش و برنامه ريزي براي توجيه و آموزش عوامل ذيربط.
3- بررسي و تأييد برنامه هاي پيشنهادي سالانه مدرسه که از سوي مدير، در چار چوب مقررات و ضوابط مربوط، به شورا ارائه مي شود.
4- بررسي و اتخاذ تصمي در مورد پيشنهادهاي ارائه شده از سوي شوراي معلمان، انجمن اوليا و مربيان و شوراي دانش آموزان.
5- بررسي و تأييد برنامه هاي مربوط به بزرگداشت ايام الله و مناسبتهاي مختلف ديني و انقلابي و ملي.
6- بررسي و تأييد برنامه هاي مربوط به مسابقات علمي، ورزشي، فرهنگي و هنري در سطح مدرسه.
7- بررسي و تأييد برنامه اردوها و بازديدهاي دانش آموزان از مراکز علمي، فرهنگي، حرفه اي با رعايت ماده 107 اين آيين نامه.
8- بحث و اتخاذ تصميم در مورد چگونگي برگزاري امتحانات با رعايت مقررات و دستورالعملهاي مربوط.
9- تصميم گيري در مورد تشويق و تنبيه دانش آموزان برابر مندرجات بندهاي 2 و 3 فصل ششم اين آيين نامه.
10- برنامه ريزي براي تقدير از کارکنان و دانش آموزان نمونه به منظور ارائه الگوهاي شايسته با همکاري انجمن اوليا و مربيان.
11- تصميم گيري در مورد تخلفات امتحانات داخلي دانش آموزان برابر آيين نامه رسيدگي به تخلفات امتحاني.
12- تصمي گيري در مورد لباس و پوشش دانش آموزان، در چار چوب مباني و ضوابط مندرج در فصل پنجم اين آيين نامه.
13- نظارت بر فرآيند بودجه بندي برنامه درسي ارائه شده از سوي شوراي معلمان و تأييد آن براي اجرا.
14- بررسي مشکلات موردي دانش آموزاني که با مسائل خاصي از نظر آموزشي و پرورشي مواجهند و ارائه پيشنهاد به کميسيون خاص ادارات آموزش و پرورش مربوط با توجه به اختيارات کميسيون مذکور.
15- صدور مجوز اخذ امتحان از دانش آموزي که در امتحان پاياني (4) داخلي و امتحان جهش تحصيلي و تغيير رشته غيبت موجه داشته است تا دو هفته پس از پايان ايام امتحانات.
16- بررسي و تصويب پيشنهاد شوراي معلمان در مورد تعيين پايه تحصيلي دانش آموزان دوره ابتدايي مشمول ماده 43 اين آيين نامه.
17- برنامه ريزي براي کمک به دانش آموزاني که شرايط استفاده از ماده 54 اين آيين نامه را دار مي باشند.
18- تصمي گيري درمورد داير بودن مدرسه در ايام تعطيل رسمي و اوقات فراغت، براي فعاليتهاي فوق برنامه آموزشي و پرورشي با مسؤوليت مستقيم مدير مدرسه.
19- برنامه ريزي براي ارتقاي هر چه بيشتر دانش معلمان و کارکنان مدرسه.
20- ترويج اخلاقي و فراهم آوردن امکانات و زمينه هاي برگزاري شايسته مراسم گوناگون عبادي - سياسي.
21- بررسي و اتخاذ تصميم در مورد چگونگي ارتقاء مهارتهاي زندگي و اجتماعي مورد نياز دانش آموزان.
22- برنامه ريزي مناسب به منظور توسعه تربيت بدني، بهبود وضع امکانات ورزشي، حفظ و توسعه نمودهاي عيني اخلاق و آداب اسلامي، ارتقاي سطح بهداشت، بهبود وضعيت فضا و تجهيزات کارگاهي، آزمايشگاهي و نمازخانه و حفظ محيط زيست.
23- بررسي و اتخاذ تصميم در مورد نحوه مشارکت مؤسسات و دستگاه هاي آموزشي خارج از مدرسه در آموزشهاي علمي و عملي دانش آموزان بر اساس آيين نامه هاي مربوط.
24- بررسي و اتخاذ تصميم در مورد عرضه توليدات و ارائه خدمات حاصل از فعاليتهاي آموزشي ( عملي - کارگاهي ) دانش آموزان به متقاضيان بر اساس آيين نامه مربوط.
25- برنامه ريزي مناسب براي برقراري ارتباط و تعامل بين مدرسه و جامعه محلي به منظور بهره مندي از امکانات و ظرفيت هاي پيرامون مدرسه در ارتقاء امور کمي و کيفي مدرسه.
26- تعيين پايه ي تحصيلي دانش آموزي که در نظام آموزشي خارجي تحصيل کرده و متقاضي ادامه تحصيل در مدرسه ايراني خارج از کشور است، با رعايت مفاد آيين نامه ارزشيابي مدارک تحصيلي خارجي.(5)
27- تغيير رشته تحصيلي دانش آموزاني که رشته تحصيلي آنان در کشور محل انتقال موجود نمي باشد، چناچه دانش آموز بايد در امتحان برخي از دروس به عنوان تغيير رشته شرکت کند، مي تواند ضمن ثبت نام و ادامه تحصيل در رشته مورد نظر، دروس مربوط را تا پايان سال تحصيلي امتحان دهد.(6)
28- انتخاب دانش آموز جهت تحصيل در مدرسه شبانه روزي با رعايت اساسنامه مدارس شبانه روزي.
29- بررسي و اتخاذ تصميم در مورد دانش آموزاني که با مشکلات اخلاقي و رفتاري خاص مواجهند با حفظ و رعايت شأن و کرامت انساني آنان و تصميم گيري در مورد دانش آموزان مشول ماده 84 اين آيين نامه. در چنين مواردي موضوع با حضور مدير، يکي از معاونين به انتخاب مدير، يک نفر از مربيان امور تربيتي به انتخاب مربيان و مشاور مدرسه ( در صورت وجود مشاور در مدرسه ) بررسي و تصميم لازم اتخاذ مي شود.

ماده 11:

رياست شوراي مدرسه با مدير است و دستور جلسات شوراي مدرسه با نظر اعضاي شوراي مذکور توسط مدير مدرسه تعيين مي شود. مسؤوليت اجراي تصميم هاي شوراي مدرسه نيز با مدير خواهد بود. همه کارکنان مدرسه موظفند براي اجراي مطلوب مصوبات شورا همکاري نمايند.

تبصره:

دبير شوراي مدرسه در اولين جلسه از بين اعضا تعيين مي شود. دبير شورا موظف است خلاصه اي از مذاکرات يا تصميات متخذه هر جلسه را ثبت نموده و به امضاي اعضاي شورا برساند.

ماده 12:

در هر سال تحصيلي مدير بايد در اولين فرصت و حداکثر يک ماه پس از بازگشايي مدارس نسبت به تشکيل شوراي مدرسه اقدام کند. شوراي مدرسه حداقل هر دو هفته يک بار تشکيل جلسه خواهد داد.

ماده 13:

شوراي مدرسه با حضور دو سوم اعضا رسميت مي يابد و مصوبات آن با رأي اکثريت حاضرين جلسه قابل اجرا مي باشد. مصوبات شورا نبايد با آيين نامه ها و مقررات عمومي کشور و ضوابط وزارت آموزش و پرورش مغايرت داشته باشد.

تبصره:

در مدارسي که به علت کم بودن تعداد دانش آموز و عدم حضور برخي از افراد موضوع بند الف ماده 10 تعداد اعضا کمتر از 3 نفر باشد شورا تشکيل نمي شود و وظايف آن به مدير واگذار مي گردد.

3. انجمن اوليا و مربيان

ماده 14:

به منظور تقويت همکاري و مشارکت اولياي دانش آموزان براي کمک به ارتقاي کيفيت فعاليتهاي آموزشي و پرورشي و گسترش ارتباط دو کانون مقدس خانه و مدرسه، انجمن اوليا و مربيان تشکيل مي شود. ترکيب اعضا و وظايف انجمن اوليا و مربيان مدارس به شرح زير است:

الف- ترکيب اعضا

1- مدير مدرسه.
2- يکي از معاونين به انتخاب مدير.
3- نماينده شوراي معلمان.
4- معاون پرورشي يا يکي از مربيان امور تربيتي و در صورت نبودن مربي، يکي از معلمان آگاه به مسائل تربيتي به انتخاب مدير:
5- منتخبين اولياي دانش آموزان.

تبصره 1:

تعداد اولياي دانش آموزان و نحوه انتخاب آنان جهت عضويت در انجمن و چگونگي و زمان تشکيل جلسات برابر آيين نامه انجمن مرکزي اوليا و مربيان خواهد بود.

تبصره 2:

در صورت لزوم مدير مدرسه مي تواند از نماينده شوراي دانش آموزان و بر حسب مورد از افراد ذيربط و صاحب نظر براي شرکت در جلسات انجمن دعوت کند.

ب- شرح وظايف

1- تأمين مشارکت فکري، فرهنگي، عاطفي و آموزشي اوليا و تقويت هماهنگي و همسويي تربيتي و آموزشي خانه و مدرسه.
2- برنامه ريزي و تشکيل جلسات عمومي اولياي دانش آموزان.
3- برنامه ريزي و تصميم گيري جهت تشکيل جلسات آموزش خانواده.
4- همکاري و مشارکت با شوراي معلمان در برگزاري کلاسهاي فوق برنامه.
5- مشارکت در اجراي برنامه هاي کار آموزي هنرجويان درهنرستانها.
6- همکاري و مشارکت با مدير مدرسه در اجراي فعاليتهاي پرورشي، برگزاري اردوهاي دانش آموزي و بازديد از مراکز علمي، آموزشي و فرهنگي.
7- همکاري و مشارکت درباره چگونگي قدرداني از کارکنان، اوليا و دانش آموزان و اعضاي شوراي مدرسه با رعايت ضوابط و مقررات مربوط.
8- جلب همکاري اولياي دانش آموزان جهت مشارکت و کمک به ارتقاء کيفيت فعاليتهاي مربوط و ارائه پيشنهادهاي لازم به مدير مدرسه.
9- تلاش و همکاري براي جلب مشارکت اولياي دانش آموزان، صاحبان حِرَف، افراد خيّر و مؤسسات خيريه در تأمين امکانات مورد نياز و بهبود اداره امور مدرسه.
10- نظارت بر چگونگي اخذ کمکهاي مردمي با رعايت قوانين و مقررات مربوط.
11- تشکيل شوراي مالي مدرسه با عضويت مدير مدرسه، رييس انجمن و نماينده شوراي معلمان در اولين جلسه انجمن.
12- نظارت بر نحوه هزينه ي وجوه حاصل از کمکهاي مردمي، خدمات فوق برنامه، سرانه دانش آموزان و کمکهاي شوراي آموزش و پرورش از طريق شوراي مالي و مطابقت موارد هزينه با برنامه هاي مصوب شوراي مدرسه.
13- بررسي و اتخاذ تصميم نسبت به سرويس رفت و آمد دانش آموزان.
14- انتخاب نماينده براي شرکت در شوراي مدرسه.
15- انجام اموري که بر اساس بخشنامه هاي انجمن مرکزي اوليا و مربيان به عهده انجمن مدرسه محول مي گردد.

تبصره 1:

در مدارس بزرگسالان و مدارس کم جمعيتي که برابر آيين نامه انجمن مرکزي اوليا و مربيان، امکان تشکيل انجمن نمي باشد، وظايف انجمن به مدير مدرسه واگذار مي شود.

تبصره 2:

مدارس ضميمه و مدارسي که به صورت مجتمع ( ابتدايي، راهنمايي تحصيلي و متوسطه ) توسط يک مدير اداره مي شوند مي توانند در صورت تمايل مدير، انجمن اوليا و مربيان را به صورت مشترک تشکيل دهند.

4. شوراي معلمان

ماده 15:

به منظور بحث و تبادل نظر و هماهنگي در امور آموزشي، پرورشي و اداري مدرسه و تأمين مشارکت معلمان در حسن جريان آموزشي و پرورشي و اداري مدرسه، شورايي به نام شوراي معلمان با شرکت همه معلمان، مربيان و مشاوران مدرسه تشکيل مي گردد. وظايف شوراي معلمان به شرح زير است:
1- نظارت بر همسويي برنامه ها و روشهاي کاري در چار چوب اهداف مصوب دوره تحصيلي و مفاد اين آيين نامه.
2- مشارکت مؤثر و کار آمد در تهيه برنامه ها و فعاليتهاي آموزشي و پرورشي مدرسه و همکاري در اجراي آن پس از تأييد شوراي مدرسه.
3- بودجه بندي برنامه درسي با رعايت مقررات مربوط و ارائه آن به شوراي مدرسه جهت تأييد.
4- بررسي و تبادل نظر پيرامون چگونگي افزايش اثر بخشي روشهاي تدريس.
5- چاره انديشي براي تأمين مشارکت فعال دانش آموزان در فرايند آموزش و پرورش.
6- تلاش در ارتقاي کيفيت برنامه هاي آموزشي و پرورشي و بررسي علل افت تحصيلي دانش آموزان و برنامه ريزي براي کاهش آن.
7- مشارکت در تنظيم برنامه هاي پرورشي، تقويت اعتقادات ديني و اخلاقي و آداب اسلامي در دانش آموزان.
8- بررسي و تبادل نظر به منظور هماهنگ کردن نحوه تشويق و تنبيه دانش آموزان.
9- بحث و تبادل نظر و اتخاذ تدابير مناسب درمورد مسائل آموزشي، پرورشي و انضباطي دانش آموزان و بهبود اداره مدرسه.
10- بحث و تبادل نظر درباره محتواي کتابهاي درسي و انعکاس آن به مسؤولان ذيربط از طريق مدير مدرسه.
11- تبادل نظر و هماهنگي درمورد نحوه استفاده از وسايل آموزشي، کمک آموزشي و کارگاهي.
12- ارائه راهکارهاي مناسب براي ترغيب دانش آموزان به منظور انجام مطالعات درسي و غير درسي.
13- ايجاد هماهنگي در ارتباط با نحوه و ميزان تکاليف درسي دانش آموزان متناسب با نياز، استعداد ها و علايق آنان.
14- همکاري، برنامه ريزي و تصميم گيري در خصوص چگونگي تشکيل کلاسهاي فوق برنامه با مشارکت انجمن اوليا و مربيان و رعايت ضوابط مربوط.
15- بررسي منابع آموزشي، کمک آموزشي و پرورشي و انتخاب و معرفي کتب، نشريات، نوارهاي صوتي و تصويري جهت استفاده در مدرسه با رعايت ساير مقررات.
16- انتخاب نماينده يا نمايندگان شوراي معلمان براي شرکت در شوراي مدرسه و انجمن اوليا و مربيان در اولين جلسه شوراي معلمان.
17- تعيين پايه تحصيلي دانش آموزان مشمول ماده 43 اين آيين نامه و ارائه پيشنهاد به شوراي مدرسه.

ماده 16:

رياست شوراي معلمان به عهده مدير و در غياب مدير بر عهده ي نايب رييس است که توسط شوراي معلمان تعيين مي شود. مدير مدرسه مسؤول تعيين دستور جلسات و ارجاي تصميماتي است که اتخاذ مي شود.

تبصره 1:

مدير مدرسه مي تواند در صورت لزوم از متخصصان تعليم و تربيت، معلمان بازنشسته، کارشناسان و مسؤولان آموزش و پرورش و اولياي دانش آموزان جهت شرکت در شوراي معلمان و تبادل نظر در زمينه هاي مربوط دعوت کند.

تبصره 2:

دبير شوراي معلمان در اولين جلسه توسط اعضاي شورا تعيين مي شود. و موظف است خلاصه اي از مذاکرات يا تصميات متخذه ي هر جلسه را ثبت نموده و به امضاي اعضاي شورا برساند.

تبصره 3:

شوراي معلمان مي تواند به منظور انجام بهتر وظايف خود نسبت به تشکيل گروههاي درسي و آموزشي اقدام نمايد.

ماده 17:

مديران مدارس موظفند اولين جلسه شوراي معلمان را حتي الامکان قبل از بازگشايي مدارس و حداکثر تا ده روز پس از آن تشکيل دهند. جلسات شوراي معلمان حداقل هر ماه يک بار تشکيل مي شود.

5. شوراي دانش آموزان

ماده 18:

به منظور مشارکت دانش آموزان در امور مربوط به مسائل آموزشي، پرورشي، انضباطي، ورزشي و فوق برنامه و ايجاد ارتباط صحيح و مستقيم دو سويه بين دانش آموزان و اولياي مدرسه و ارج نهادن به شخصيت و کرامت آنان و تقويت اعتماد به نفس و خود باوري و مسؤوليت پذيري و مشارکت جويي در آنان، شوراي دانش آموزان در سطح مدارس تشکيل مي شود. ترکيب اعضا و شرح وظايف شوراي دانش آموزان به شرح زير است:

الف- ترکيب اعضا

اعضاي شوراي دانش آموزان، از ميان دانش آموزان شاغل به تحصيل همان مدرسه خواهند بود، تعداد و نحوه ي انتخاب اعضا برابر دستورالعملي خواهد بود که توسط وزارت آموزش و پرورش تنظيم و ابلاغ مي گردد.

ب - شرح وظايف

1- مراقبت بر همسويي فعاليتهاي شوراي دانش آموزان با مفاد اين آيين نامه.
2- بررسي پيرامون چگونگي مشارکت دانش آموزان در بخشي از فعاليتهاي آموزشي و پرورشي و اجرايي مدرسه و ارائه پيشنهاد به مدير مدرسه.
3- همکاري در برنامه ريزي و اجراي مناسبتهاي مذهبي، انقلابي و ملي در مدراس.
4- اداره نشريه ديواري و همکاري در اداره امور کتابخانه مدارس.
5- همکاري در برگزاري مسابقات فرهنگي، هنري، علمي و ورزشي دانش آموزان.
6- همکاري در برگزاري بازديدهاي علمي و اردوهاي تفريحي و مذهبي.
7- همکاري در برگزاري نماز جماعت و اداره نمازخانه مدارس.
8- همکاري در تشکيل و اداره تعاوني دانش آموزان در مدارس.
9- همکاري در امور انتظامي و بهداشتي مدرسه.
10- همکاري در تنظيم برنامه امتحانات داخلي مدرسه.
11- انتخاب نماينده براي شرکت موردي در شوراي مدرسه و انجمن اولياء و مربيان.
12- ارائه پيشنهاد به مدير مدرسه جهت تشويق دانش آموزاني که مشارکت فعال در امور اجرايي مدرسه داشته اند.

ماده 19:

شوراي دانش آموزان يک شوراي درون مدرسه اي است و فاقد شعبه و تشکيلات خارج از مدرسه خواهد بود. شوراي دانش آموزان مجاز به ايجاد رقابتهاي ناسالم سياسي و فعاليت جناحي و حزبي در داخل يا خارج از مدرسه نمي باشد و نمي تواند در انتخابات له يا عليه کانديداها فعاليت نمايد.

ماده 20:

مدير مدرسه موظف است نسبت به تشکيل شوراي دانش آموزان برابر شيوه نامه ابلاغي در هر سال اقدام نمايد. جلسات شوراي دانش آموزان حداقل هر ماه يک بار تشکيل مي شود.

تبصره 1:

براي اثر بخشي بيشتر شوراي دانش آموزان، يکي از معاونان يا مربيان امور تربيتي و در غياب آنها يکي از معلمان مدرسه به انتخاب مدير، ضمن هدايت جلسات شوراي دانش آموزان، مشکلات آنان را پيگيري مي نمايد.

تبصره 2:

شوراي دانش آموزان مي تواند با موافقت شوراي مدرسه نسبت به تشکيل انجمن هاي ديني، فرهنگي، هنري، ورزشي و علمي اقدام کند.

ماده 21:

شوراي دانش آموزان در مدارس نقش مشورتي و مشارکت در امور اجرايي دارد و تصميمهاي آن با رأي اکثريت و پس از تأييد مدير با رعايت مفاد اين آيين نامه قابل اجرا خواهد بود. مدير مدرسه همکاري لازم را براي رفع مشکلات شوراي دانش آموزان در حد امکانات و توان به عمل خواهد آورد.

نکات ضروري در مورد انجمن اولياء و مربيان و شوراهاي مدرسه.

ماده 22:

تشکيل هر گونه انجمن يا شورايي در مدرسه به غير از موارد مندرج در اين آيين نامه، قبل از تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش مجاز نيست.

تبصره:

انجمنها و شوراهايي که بر اساس مقررات عمومي کشور مانند مصوبات مجلس شوراي اسلامي، شوراي عالي انقلاب فرهنگي و هيأت دولت تشکيل مي شوند تابع مقررات خاص خود خواهند بود.

ماده 23:

مکاتبات يا هر نوع ارتباط اشخاص حقيقي يا حقوقي با انجمن اولياء و مربيان يا هر يک از شوراهاي مدرسه فقط از طريق مدير مدرسه انجام مي گيرد.

ماده 24:

شوراهاي مندرج در اين آيين نامه در سطح مدرسه فعاليت مي کنند و تشکيل آنها در سطح منطقه يا بالاتر بدون تصويب شوراي عالي آموزش و پرورش مجاز نخواهد بود.

ماده 25:

در مواردي که تصميم هاي اتخاذ شده در انجمن اوليا و مربيان يا هر يک از شوراهاي مدرسه، بانظر مدير مغاير باشد، مدير موضوع را به اداره آموزش و پرورش مربوط منعکس کرده و رأي و نظر رئيس اداره متبوع لازم الاجرا مي باشد.

ماده 26:

مدير مدرسه موظف است هر سه ماه يک بار گزارشي از نحوه فعاليت شوراها و انجمن اوليا و مربيان شامل تعداد جلسات و اهم تصميم گيريهاي شوراي مدرسه به اداره آموزش و پرورش محل ارسال نمايد.

پي‌نوشت‌ها:

1. شرايط احراز مديريت مدارس در ششصد و نود و يکمين جلسه شوراي عالي مورخ 11/ 6/ 82 اصلاح و به شماره 1/ 2912 / 120 مورخ 24/ 6/ 82 ابلاغ شد. اصلاحات مذکور در اين متن اعمال شده است.
2. اصلاحات لازم متناسب با تغيير و درجه بندي مدارس به تصويب کميسيون معين شوراي عالي آموزش و پرورش خواهد رسيد.
3. به استناد مصوبه جلسه 691 شوراي عالي آموزش و پرورش مورخ 11/ 6/ 82 به شاره ابلاغي 1/ 2912/ 120 مورخ 28/ 6/ 82 شرايط احراز مديريت مدارس اصلاح شد.
4. برابر مصوبه دويست و سي و چهارمين جلسه کميسيون معين شوراي عالي آموزش و پرورش مورخ 7/ 4/ 79 منظور از امتحان پاياني غايبين مجاز در نظام امتحاني نيمسالي امتحانات پايان نيمسال و درنظام سالي امتحانات خرداد و شهريور ماه است. ضمناً دانش آموزان دوره پيش دانشگاهي مشمول اين بند نخواهند بود.
5. بندهاي 26 و 27 منحصراً از اختيارات شوراي مدارس ايراني خارج از کشور مي باشد.
6. همان.

منبع مقاله :
عسکريان، مصطفي، (1391)، سازمان و مديريت آموزش و پرورش، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير، چاپ نوزدهم