نويسنده: جواد امين خندقي
شيوه ي حکومت يا شيوه ي حکم راني کشور، اشاره به مجموعه اي از خصوصيات و نگرش هاي سياسي دارد که يک نظام سياسي بر اساس آنها در جغرافياي سياسي خود اقتدار دارد و قوانين وضع مي کند. در طول تاريخ، شيوه هاي مختلفي از حکومت به وجود آمده است که زمينه ها و پيش داشت هاي حکومت هاي پيش از آن در تشکيل نظام سياسي جديد نقش داشته است. بسياري از شيوه هاي حکومتي موجود در تاريخ سياسي، دست مايه و منبع الهام براي فيلم ها نيز قرار گرفته است که در ادامه از شيوه هايي بحث مي شود که ظهور زيادتري در آثار سينمايي و تلويزيوني داشته است.
دو دسته فيلم در اين باره ديده مي شود: دسته ي نخست، فيلم هايي که با در نظر داشتن ظلم هاي کليساي کاتوليک در دوران قرون وسطا؛ کليسا و حکومت مبتني بر مسيحيت کاتوليک را نظامي ظالمانه معرفي مي کنند. بخشي از مضمون اين فيلم ها را مي توان برداشتي آزاد يا مستند از وقايع قرون وسطا دانست؛ اما مضمون غالب در اين فيلم ها نگاهي منفي به حکومت ديني دارد.
فيلم هاي « گمنام » ، (1) « اشباح گويا » ، (2) « سه تفنگ دار » ، (3) که ده ها عنوان از آن تا کنون اکران شده، « مرگ سياه » ، (4) مجموعه فيلم هاي « ژان دارک » (5) که حداقل هجده اثر در اين زمينه وجود دارد، « دختر ديگر بولين » (6) و « آگورا » (7) آثاري هستند که ناکارآمدي حکومت ديني را در نوع برخورد با مردم نشان مي دهند. در اين فيلم ها کليسا به صورت مستقل يا با دخالت در امور حکومتي سبب ايجاد مسائل و مشکلات فراواني براي مردم مي شود. کليسا در اين فيلم ها دنبال کسب قدرت سياسي و ايجاد نفوذ در حکومت به هر کاري دست مي زند و بر اساس نگرش هاي خرافي اش انسان ها را به جرم هاي واهي شکنجه مي کند. معمولاً فعاليت هاي حکومتي کليسا سبب تضعيف استقلال سياسي مي شود. خرافات و استفاده ي ابزاري از دين، يکي از ويژگي هاي مشترک کليسا در اين فيلم ها است.
دو فيلم « ملکوت آسمان » (8) و « فصل جادوگري » (9) همين مضمون را در قالبي ديگر دنبال مي کنند. در اين دو فيلم، داستان در دوران جنگهاي صليبي رخ مي دهد. در اين فيلم ها و نمونه هاي مشابه آن، حکومت ديني و ناکارآمدي آن باعث وقوع جنگ از جانب مسيحيان مي شود که مشکلات فراواني را براي مردم پديد مي آورد. فرماندهان نظامي مسيحي به نام کليسا و خدا به انسان ها ظلم مي کنند و انسان هاي بي گناه زيادي کشته مي شوند.
آثار ديگري را نيز مي توان دراين دسته جاي داد که در قالب هاي متفاوتي به اين موضوع مي پردازند. در فيلم « نازارين » (10) کليسا و مراکز مرتبط با آن، مکان هايي براي رفت و آمد ثروت مندان و جاه طلباني است که براي رسيدن به امکانات مادي بيشتر با کليسا همکاري دارند. فساد مالي کليسا و ارتباط هاي ناهنجار با بزه کارانِ اجتماعي، عاملي است که نشان از ناکارآمدي حضور کليسا در عرصه هاي اجتماعي دارد و حکومت قطعاً شايسته ي چنين نظام فاسدي نيست.
در مجموعه فيلم هاي « رابين هود » (11) پادشاهي انگلستان، جايگاه خود را از جانب خدا مي داند و با اين استدلال هر گونه ظلمي را بر مردم روا مي دارد؛ براي آخرين نمونه براي اين دسته مي توان فيلم شاخص و جنجالي « مصيبت مسيح » (12) را عنوان کرد. در اين فيلم، ساعات پاياني پيش از مصلوب شدن ( بنا بر اعتقاد مسيحيان ) حضرت مسيح (عليه السلام) به تصوير کشيده مي شود. يهوديان براي تثبيت موقعيت خود در جامعه و مقابله با آموزه ها و شخصيت حضرت مسيح (عليه السلام) با سوء استفاده از دين و جايگاه ديني به ايشان تهمت مي زنند و نظام سياسي حاکم را به انجام خواسته هايشان مجبور مي کنند. اين فيلم را نيز مي توان نمونه اي براي استفاده ي نامطلوب از دين براي اهداف سياسي برشمرد.
دسته ي دوم از فيلم هايي که با موضوع حکومت ديني مرتبط هستند، پرداختي انتزاعي دارند. به اين توضيح که داستان در بستري خيالي شکل مي گيرد و در همين بستر، ظلم هاي حاکمان ديني به تصوير کشيده مي شود. نمونه اي بارز براي اين دسته، فيلم « کشيش » (13) است. فيلم، خبر از جنگي تاريخي ميان انسان ها و خون آشام ها مي دهد که کليسا براي مقابله با اين مسئله، اقدام مي کند. پس از پيروزي انسان ها برخون آشام ها، کليسا تسلطي بي سابقه بر انسان ها مي يابد و تمامي انسان ها در شهرهايي مدرن و تاريک در سايه ي سنگين سلطه ي کليسا زندگي مي کنند. جامعه اي که فيلم براي آينده ي بشر تصوير مي کند جايي است که انسان اختيار خود را از دست مي دهد و همچون بردگاني براي نظام سياسي کليسا محسوب مي شود.
فيلم « وي مثل وندتا » (14) هم آينده ي انسان ها را در انگلستان به تصوير مي کشد. آينده ي بشر درگير هرج و مرج و جنگ هاي فراوان مي شود و در همين ميان است که نظامي ديکتاتوري به نام دين و نمادي مشابه صليب بر جريان هاي ديگر فائق مي آيد. مشکل جديد انسان ها، فقدان آزادي اجتماعي و سياسي است که در قالب اين حکومت جديد پديد آمده است.
پدر سليمان در فيلم « گردش شنل قرمزي » (15) کشيشي است که همراه گروهش از جانب حکومت کليسا براي از بين بردن مردي گرگ نما به روستاي داستان فيلم مي آيند. اين گروه به نام دين و کليسا براي مبارزه با اين موجود آمده اند؛ اما در خلال داستان به گونه هاي مختلف به مردم ظلم مي کنند. در فيلم « بابل پس از ميلاد » (16) هم جرياني انحرافي که مي خواهند بر انسان ها سلطه يابند در قالب حکومت ديني و تأسيس کليسايي جديد، هدف خود را دنبال مي کنند.
مضمون فيلم هاي مرتبط با حکومت ديني، رويکردي مغرضانه دارند و تنها حکومت ظالمانه ي کليسا در قرون وسطا را يگانه مصداق حکومت بر مبناي دين مي دانند؛ اما چنين رويکردي تنها مي تواند نشان از غرض ورزي يا بي اطلاعي سازندگان باشد؛ زيرا نمونه هاي بسيار ديگري را مي توان در تاريخ اسلام يافت که نشان از کارآمدي حکومت ديني دارند.
يک. حکومت ديني
درباره چيستي حکومت ديني و نظريات مخالفان آن در بخش هاي پيشين، مطالبي آمد. فيلم هايي که در زمينه ي نشان دادن حکومت ديني توليد شده اند، رويکرد منفي به حکومت ديني دارند و آن را فاقد قابليت هاي سياسي و حکومتي مي دانند. به اين توضيح که فيلم ها حکومت هاي ديني را ابزاري سياسي براي ظلم به مردم يا توجيه نظام نادرست خود معرفي مي کنند.دو دسته فيلم در اين باره ديده مي شود: دسته ي نخست، فيلم هايي که با در نظر داشتن ظلم هاي کليساي کاتوليک در دوران قرون وسطا؛ کليسا و حکومت مبتني بر مسيحيت کاتوليک را نظامي ظالمانه معرفي مي کنند. بخشي از مضمون اين فيلم ها را مي توان برداشتي آزاد يا مستند از وقايع قرون وسطا دانست؛ اما مضمون غالب در اين فيلم ها نگاهي منفي به حکومت ديني دارد.
فيلم هاي « گمنام » ، (1) « اشباح گويا » ، (2) « سه تفنگ دار » ، (3) که ده ها عنوان از آن تا کنون اکران شده، « مرگ سياه » ، (4) مجموعه فيلم هاي « ژان دارک » (5) که حداقل هجده اثر در اين زمينه وجود دارد، « دختر ديگر بولين » (6) و « آگورا » (7) آثاري هستند که ناکارآمدي حکومت ديني را در نوع برخورد با مردم نشان مي دهند. در اين فيلم ها کليسا به صورت مستقل يا با دخالت در امور حکومتي سبب ايجاد مسائل و مشکلات فراواني براي مردم مي شود. کليسا در اين فيلم ها دنبال کسب قدرت سياسي و ايجاد نفوذ در حکومت به هر کاري دست مي زند و بر اساس نگرش هاي خرافي اش انسان ها را به جرم هاي واهي شکنجه مي کند. معمولاً فعاليت هاي حکومتي کليسا سبب تضعيف استقلال سياسي مي شود. خرافات و استفاده ي ابزاري از دين، يکي از ويژگي هاي مشترک کليسا در اين فيلم ها است.
دو فيلم « ملکوت آسمان » (8) و « فصل جادوگري » (9) همين مضمون را در قالبي ديگر دنبال مي کنند. در اين دو فيلم، داستان در دوران جنگهاي صليبي رخ مي دهد. در اين فيلم ها و نمونه هاي مشابه آن، حکومت ديني و ناکارآمدي آن باعث وقوع جنگ از جانب مسيحيان مي شود که مشکلات فراواني را براي مردم پديد مي آورد. فرماندهان نظامي مسيحي به نام کليسا و خدا به انسان ها ظلم مي کنند و انسان هاي بي گناه زيادي کشته مي شوند.
آثار ديگري را نيز مي توان دراين دسته جاي داد که در قالب هاي متفاوتي به اين موضوع مي پردازند. در فيلم « نازارين » (10) کليسا و مراکز مرتبط با آن، مکان هايي براي رفت و آمد ثروت مندان و جاه طلباني است که براي رسيدن به امکانات مادي بيشتر با کليسا همکاري دارند. فساد مالي کليسا و ارتباط هاي ناهنجار با بزه کارانِ اجتماعي، عاملي است که نشان از ناکارآمدي حضور کليسا در عرصه هاي اجتماعي دارد و حکومت قطعاً شايسته ي چنين نظام فاسدي نيست.
در مجموعه فيلم هاي « رابين هود » (11) پادشاهي انگلستان، جايگاه خود را از جانب خدا مي داند و با اين استدلال هر گونه ظلمي را بر مردم روا مي دارد؛ براي آخرين نمونه براي اين دسته مي توان فيلم شاخص و جنجالي « مصيبت مسيح » (12) را عنوان کرد. در اين فيلم، ساعات پاياني پيش از مصلوب شدن ( بنا بر اعتقاد مسيحيان ) حضرت مسيح (عليه السلام) به تصوير کشيده مي شود. يهوديان براي تثبيت موقعيت خود در جامعه و مقابله با آموزه ها و شخصيت حضرت مسيح (عليه السلام) با سوء استفاده از دين و جايگاه ديني به ايشان تهمت مي زنند و نظام سياسي حاکم را به انجام خواسته هايشان مجبور مي کنند. اين فيلم را نيز مي توان نمونه اي براي استفاده ي نامطلوب از دين براي اهداف سياسي برشمرد.
دسته ي دوم از فيلم هايي که با موضوع حکومت ديني مرتبط هستند، پرداختي انتزاعي دارند. به اين توضيح که داستان در بستري خيالي شکل مي گيرد و در همين بستر، ظلم هاي حاکمان ديني به تصوير کشيده مي شود. نمونه اي بارز براي اين دسته، فيلم « کشيش » (13) است. فيلم، خبر از جنگي تاريخي ميان انسان ها و خون آشام ها مي دهد که کليسا براي مقابله با اين مسئله، اقدام مي کند. پس از پيروزي انسان ها برخون آشام ها، کليسا تسلطي بي سابقه بر انسان ها مي يابد و تمامي انسان ها در شهرهايي مدرن و تاريک در سايه ي سنگين سلطه ي کليسا زندگي مي کنند. جامعه اي که فيلم براي آينده ي بشر تصوير مي کند جايي است که انسان اختيار خود را از دست مي دهد و همچون بردگاني براي نظام سياسي کليسا محسوب مي شود.
فيلم « وي مثل وندتا » (14) هم آينده ي انسان ها را در انگلستان به تصوير مي کشد. آينده ي بشر درگير هرج و مرج و جنگ هاي فراوان مي شود و در همين ميان است که نظامي ديکتاتوري به نام دين و نمادي مشابه صليب بر جريان هاي ديگر فائق مي آيد. مشکل جديد انسان ها، فقدان آزادي اجتماعي و سياسي است که در قالب اين حکومت جديد پديد آمده است.
پدر سليمان در فيلم « گردش شنل قرمزي » (15) کشيشي است که همراه گروهش از جانب حکومت کليسا براي از بين بردن مردي گرگ نما به روستاي داستان فيلم مي آيند. اين گروه به نام دين و کليسا براي مبارزه با اين موجود آمده اند؛ اما در خلال داستان به گونه هاي مختلف به مردم ظلم مي کنند. در فيلم « بابل پس از ميلاد » (16) هم جرياني انحرافي که مي خواهند بر انسان ها سلطه يابند در قالب حکومت ديني و تأسيس کليسايي جديد، هدف خود را دنبال مي کنند.
مضمون فيلم هاي مرتبط با حکومت ديني، رويکردي مغرضانه دارند و تنها حکومت ظالمانه ي کليسا در قرون وسطا را يگانه مصداق حکومت بر مبناي دين مي دانند؛ اما چنين رويکردي تنها مي تواند نشان از غرض ورزي يا بي اطلاعي سازندگان باشد؛ زيرا نمونه هاي بسيار ديگري را مي توان در تاريخ اسلام يافت که نشان از کارآمدي حکومت ديني دارند.
پي‌نوشت‌ها:
1- Anonymous
2- Goya’s Ghosts
3- The Three Musketeers
4- Black Death
5- Joan of Arc
6- The Other Boleyn Girl
7- Agora
8- Kingdom of Heaven
9- Season of the Witch
10- Nazarin
11- Robin Hood
12- The Passion of the Christ
13- Priest
14- V for Vendetta
15- Red Riding Hood
16- Babylon A.D.
منبع مقاله :
امين خندقي، جواد؛ (1391)، سينماي سياسي، سياست سينمايي، قم: ولاء منتظر(عج)، چاپ اول
