جوامع تجربی چه هستند؟

سرمنشا- دكتر اتین ونگر(1) و تیم دانشمندان اجتماعی او از اولین پیشروانی بودند كه نظریه جوامع تجربی(2) را از طریق مطالعه كارآموزی به عنوان یك مدل آموزش بنیاد نهادند. آن دسته‌ای روابط اجتماعی پیچیده در كارآموزی یافتند كه یادگیری را به طور مؤثری امكان پذیر می‌كرد و آنها را جوامع تجربی نامیدند. پس از انتشار اولین كتاب آنها به نام جوامع تجربی یا یادگیری، معنی و هویت در سال 1998 جوامع تجربی یكی از مراكز توجه مدیریت دانش شد.از آن زمان تاكنون جوامع تجربی نقش عمده‌ای در متن مدیریت دانش بازی كرده است. بخصوص برای اشتراك دانش همگانی در ورای قسمت‌ها و بخش‌های رسمی و در واقع به عنوان ابزاری كه موانع موجود در جریان دانش در سازمان را از پیش پا بردارد.

تعریف:

جوامع تجربی گروهی از افراد هستند كه در یك علاقه و وابستگی شدید به موضوعی اشتراك عقیده دارند و برای انجام بهتر آن از طریق فعل و انفعالات متقابل به یادگیری می‌پردازند. در متن مدیریت دانش، جوامع تجربی برای اشتراك مهارت‌های مشترك، دانش و تخصص در میان كاركنان- از روی قصد یا به طور خودجوش تشكیل می‌شود.

ویژگی ها:

جوامع تجربی می‌تواند در درون یك بخش یا قسمت در یك سازمان، در همه بخش‌های یك سازمان یا ماورای مرزهای چند سازمان، بسته به هدف‌های آن می‌تواند وجود داشته باشد. از جوامع تجربی معمولاً برای اشتراك و توسعه مهارت‌های مشترك، دانش و تخصص استفاده می‌شود. برای مثال گروهی از مهندسین كه بر روی شكل مشتركی كار می‌كنند. یا شبكه‌ای از جراحان كه به دنبال كشف تكنیك‌های جدید هستند و یا گردهمایی تعدادی مدیران جدید برای كمك به یكدیگر. نوعی از جوامع تجربی نیز هست كه بر روی به وجود آوردن دانش جدید و نوآوری تمركز دارد. تعداد نفرات جوامع تجربی از دو سه نفری تا هزاران نفر می‌تواند باشد تا هزاران نفر و افراد متخصص نیز می‌توانند همگن یا ناهمگن باشند. برای مثال یك جامعه تجربی برای حل مؤثر و كارآمد یك مشكل تكنیكی مشخص شامل مهندسین آن قسمت خواهد بود در حالی كه جامعه تجربی برای بهبود كیفیت یك كالای مشخص دارای اعضایی از قسمت‌های مختلف از قبیل ایجادكنندگان كالا بازاریابان و كاركنان تعمیرات است.
عوامل زیر مشخص می‌كند كه چه زمان جوامع تجربی شكل می‌گیرد.
* جامعه: به دنبال علایقی كه در حیطه كاری دارند، اعضا درگیر فعالیت‌ها و مباحثات مشترك به منظور كمك به یكدیگر و اشتراك اطلاعات می‌شوند. خط مشی كه چنین فعالیت‌هایی را ممكن می‌سازد برای جوامع تجربی از اصول اصلی است. براساس اعتماد متقابل مابین اعضا است كه تعامل مداوم برای اشتراك و توسعه دانش مشترك شكل می‌گیرد.
* تجربه: جوامع تجربی صرفاً برای گردهمایی جهت یك علاقه مشترك- مثل افرادی كه یك نوع فیلم را دوست دارند- نیست. اعضای جوامع تجربی عملاً كارهایی را انجام می‌دهند. آنها یك مجموعه مشترك از منابع: تجربه، داستان، ابزار، راه‌های مقابله با مشكلاتی كه مكرراً رخ می‌دهند. به طور خلاصه، یك كار مشترك را به وجود می‌آورند. این مستلزم صرف وقت و تعامل دائمی است.
تركیبی از این عوامل است كه جوامع تجربی را تشكیل می‌دهد و با توسعه دادن این عامل به موازات هم است كه می‌توان چنین جامعه‌ای را به وجود آورد. جوامع تجربی می‌توانند هم از طریق فناوری اطلاعات و هم بدون آن باشد. این بستگی به ملاحظات جغرافیایی اعضا دارد.

چرا جوامع تجربی برای شركت‌های كوچك و متوسط استفاده می‌شود؟

جوامع تجربی می‌توانند دلایل زیادی برای كاربرد در شركت‌های كوچك و متوسط داشته باشند ولی ساده‌ترین و قوی‌ترین علت شاید این باشد كه از این راه می‌توان، بدون سرمایه‌گذاری كلان، مهارت‌ها و دانش را بین كاركنان توسعه داد و تقسیم نمود. (اگر این جوامع درست طراحی شده باشند) مهم‌ترین فایده یك جامعه تجربی مؤثر داخلی این است كه جریان دانش را در جامعه كاری در پاره‌ای مواقع از چند قسمت در شركت تشكیل می‌شود، تشویق می‌كند. این بدان معنی است كه راه اشتراك دانش را باز می‌كند و سیلوهای دانش(3) را كه در سازمان‌های دارای سلسله مراتب(4) فرو می‌ریزد.
مجامع تجربی معمولاً مستلزم سرمایه‌گذاری زیادی نیستند: شما می‌توانید یك جامعه تجربی را در صورتی كه دارای حوزه عمل مشخص و افرادی كه درباره آن دارای هیجان هستند، تشكیل دهید. این كار بخصوص برای مؤسسات كوچك و متوسط دارای جاذبه می‌باشد چون آنها قادر به انجام برنامه‌های پر هزینه توسعه مهارت‌ها برای كاركنان خود نیستند.
بیشتر شركت‌ها مجامع تجربی دارند كه در آنها شركت كنندگان تشویق می‌شوند كه به یكدیگر كمك كنند. برای مثال یك نفر مشكلی را كه با آن رو به رو است را مطرح می‌كند و سپس دیگری تجربه‌ای را كه داشته است با او در میان می‌گذارد و او را راهنمایی می‌كند. سایر مجامع تجربی صرفاً فرصتی را پیش می‌آورند كه در آنها بهترین طرز عمل‌ها در مورد یك موضوع بخصوص رد و بدل می شود.
به علاوه، رابطه مبتنی بر اعتمادی كه مابین كاركنان از طریق مجامع تجربی تغذیه می‌شود، باعث رضایت بیشتر كاركنان و نگهداری نیروی كار ارزشمند كه برای شركت كوچك و متوسط از اهمیت بسزایی برخوردار است می‌گردد: شما می‌توانید حتی مجامع تجربی به منظور در میان نهادن مهارت‌ها و دانش مشترك در سطح شركت تشكیل دهید: در میان كاركنان شركت‌های كوچك و متوسط مختلف برای به وجود آوردن گروه دانش. در پاره ای مواقع مجامع تجربی برای تسریع در نوآوری تشكیل می‌شوند. در این مورد، افرادی با سوابق مختلف دور هم گرد می‌آیند تا ایده‌های معینی را به بحث و تجربه بگذارند.

چگونه مجامع تجربی را پرورش(5) دهیم؟

نظر به این كه مجامع تجربی در واقع گردهم آیی افراد است، انرژی در میان شركت كنندگان بسیار مهم است. ولی ما نمی توانیم افراد را مجبور كنیم كه به طور فعال درگیر شوند و یا به طور مصنوعی این مجامع فعال را طرح ریزی كنیم. در عمل بزرگ ترین دلیل شكست مجامع تجربی عدم وجود انرژی در بین شركت كنندگان و فعال نگه داشتن آنها است. از طرف دیگر، بسیاری از مجامع تجربی موفق بذر فعالیت‌ها را از طریق طراحی هنرمندانه و قابل انعطاف پرورش می‌دهند، هرچند مجامع تجربی خودشان خودجوش و ذاتی هستند. گام‌های زیر اصول ابتدایی طراحی و نگهداری مجامع تجربی فعال را نشان می‌دهد.

1. در اطراف نیازهای قوی فرصت یابی كنید.

مجامع تجربی معمولاً هنگامی كه نیاز شدید برای اشتراك علاقه/ اشتیاق/ مهارت/ دانش همگن وجود دارد خوب كار می‌كنند: برای مثال مهارت فنی همگن بین مهندسین تعمیرات و یا تجربه موفقیت/ شكست طراحی یك ماشین بین طراحان شما باید یك چنین فرصت‌های كلیدی را جهت اتصال افراد به یكدیگر و اشتراك دانش كه می‌تواند تفاوت تأثیرگذاری داشته باشد، بیابید. به عبارت دیگر، این از پیش طراحی كردن قلمرو مجامع تجربی است كه افرادی را با علایق و نیازهای مشترك جذب می‌كند.

2. از افراد پرهیجان دعوت كنید و پذیرای افكارشان باشید.

برای طراحی یك مجمع تجربی شما نیاز به افراد كلیدی دارید. (برای شروع دو سه نفر كافی است) كه نقش مباشر را در مجمع بازی كنند. این افراد معمولاً هیجان زیادی (‌و اغلب دانش كافی)‌ درباره موضوعی كه مركز بحث مجمع تجربی می‌باشد، دارند. سپس شما طرح مجمع تجربی را با تأكید بر موارد زیر با آنها به بحث می‌گذارید:
* متن استراتژیك آنها چیست؟
* دانش كلیدی كه بایستی به مشاركت گذاشته شود و به وجود آید چیست؟
* چه كسانی شركت كنندگان بالقوه‌ای هستند كه از انجمن تجربی سود می‌برند و در عین حال مشاركت می كنند؟
* چه فعالیت‌های كلیدی‌ای انرژی انجمن تجربی را پایدار نگه می‌دارد؟
* اعضای انجمن در كجا می‌توانند به طور فیزیكی( و مجازی) فعل و انفعالاتشان را انجام می‌دهند؟
* ارزش‌های كلیدی برای سازمان و شركت كنندگان چیست؟
این پرسش‌های كلیدی ارتباط نزدیكی به سه عنصر مجامع كلیدی دارد: قلمرو، انجمن و فعالیت ها.

3. انجمن تجربی را همراه با رویدادهای اجتماعی اجرا كنید.

توسعه هر انجمن تجربی همیشه با روابط اجتماعی افراد شروع می‌شود. اگر شما نتوانید بین شركت كنندگان ایجاد اعتماد كنید، مجمع تجربی، حتی اگر دارای منطق برای اشتراك دانش باشد، كار نخواهد كرد. یك روش آسان این است كه شبكه‌ای اجتماعی موجود را مورد استفاده قرار بدهید، كه معمولاً هسته مركزی گروه تجربی را تشكیل می‌دهد و سپس آن را از طریق جلسات رو در رو و توسعه ببخشید.

4. از طریق فعالیت به نتایجی دست یابید و این داستان‌ها را با دیگران در میان بگذارید.

پس از راه اندازی انجمن، شما نیاز به فعالیت‌های كلیدی دارید كه نتایجی را به بار بیاورد و در عین حال انرژی انجمن را حفظ كند. این فعالیت‌ها متفاوت‌اند: این می‌تواند كدبندی دانش كلیدی ضمنی باشد كه بین كاركنان قدیمی به اشتراك گذاشته می‌شود و یا در میان نهادن تجارب مثبت از طریق داستان سرایی. مهم این است كه شما نیاز به این دارید كه اولین نتیجه كوچك مجمع تجربی را احراز نمایید تا ارزش آن به اثبات برسد. سپس می‌توانید فعالیت‌ها را توسعه دهید و افراد بیشتری را از طریق بازگویی داستان‌های موفقیت آمیز جلب نمایید.

توانمندسازی(6)‌كلیدی:

توانمندسازی‌های كلیدی مجامع تجربی متكی به سه عنصر هستند: قلمرو(7)، انجمن(8) و فعالیت ها(9). برای مثال اگر یكی از فعالیت‌های كلیدی اشتراك موفقیت/ شكست تجارب واقعی در میان مهندسین یك سازمان كوچك و متوسط است، احتمالاً مباشرین پر انرژی و بعضاً فیزیكی برای گردهمایی بسیار مهم خواهد بود. اگر بخواهید فعالیت‌های روزانه مابین مدیران فروش شعب مختلف به اشتراك گذاشته شود، احتمالاً نیاز به فضای مجازی همكاری دارید. ذیلاً تسهیل كنندگان مشخصی برای مجامع تجربی هستند:
مباشرین(10): افراد كلیدی- كسانی كه علاقه شدید به حوزه مورد بحث دارند و آمادگی مواظبت از مجامع تجربی را دارند- مهم ترین جز تشكیل دهنده مجامع تجربی هستند.
مشوق ها(11): به طور كلی شما نیازی به مشوق های مصنوعی مثل پول و ارتقا رتبه ندارید. در عوض انگیزه‌های خود به خودی برای شركت مداوم اعضا لازم است كه مجامع تجربی را فعال نگه دارید. پاسخ مشكلاتی كه شركت كنندگان با آنها رو به رو می‌شوند، فرصت رشد، یا تنها تفریح روشنفكرانه می‌تواند مهم باشد.
فضای فیزیكی/مجازی(12): نظر به اینكه مجامع تجربی یك كار اجتماعی است، لذا اعضا نیاز به محلی دارند كه در آن به فعل و انفعال بپردازند. این بدان معنی نیست كه مجامع تجربی بی نیاز به اتاق اختصاصی دارند. این می‌تواند حتی یك فضای مجازی باشد چنانچه نیاز شركت‌كنندگان را بتوانند پاسخ بدهد. جنبه مهم این است كه مركز و محور مجامع تجربی روابط انسانی براساس اعتماد است و مجامع تجربی نیاز به جایی دارند كه این رابطه را پرورش دهد.
فناوری اطلاعات: بعضی مجامع تجربی احتیاجی به فناوری اطلاعات ندارند، در حالی كه فناوری اطلاعات پایگاه كلیدی برای اشتراك اطلاعات و انجام فعالیت‌های مهم پاره‌ای دیگر از مجامع تجربی است. باز هم این بستگی به سه عنصر مجامع تجربی دارد (قلمرو، انجمن و فعالیت ها)
پشتیبانی مدیریت(13): چنانچه یك انجمن تجربی دارای هدف‌های استراتژیك نیرومندی برای سازمان باشد. پشتیبانی مدیریت عامل نیرودهنده مهمی است. این پشتیبانی نه تنها به شركت كنندگان اجازه می‌دهد كه اهمیت فعالیت‌های انجمن تجربی بفهمند، بلكه منابع كافی هم در اختیار آنها قرار می‌دهد. اگر یك انجمن تجربی بیشتر طبیعت خود به خودی داشته باشد، پشتیبانی از حد قوی مدیریت می‌تواند به انگیزه اعضا صدمه وارد كند چون ممكن است تصور كنند كه مجمع بیش از حد تحت كنترل مدیریت است. در چنین موردی، بهترین نحوه پشتیبانی مدیریت می‌تواند حمایت مخفی(14) باشد كه فعالیت مجامع تجربی را قبول می‌كند.

ویدئو

این یك ویدئوی كوتاهی است از جامعه ملی مدرسین كشاورزی(15)‌كه توضیح می‌دهد مجامع تجربی برای آنها چه معنایی دارد. اصولی را كه توضیح می دهند، قابل اطلاق به همه مجامع تجربی است.
ویدئو به آدرس زیر می‌باشد:
www.youtube.com/watch?v=be_k4BH2EvU&feature=player_embedded

پیوند

www.ewenger.com/theory
http://cpsquare.org
منابع تحقیق:
Wenger,E.Communities of practice:Learning,meaning,and identity
www.amazon.com/dp/0521663636/
Wenger,E.R.McDermott,and W.M.Snyder.Cultivating communities of practice
www.amazon.com/dp/1578513308

پی‌نوشت‌ها:

1.Etienne Wenger
2.Communities of Prectice(COP)
3.Knowledge Silos
4.Hierarchiol
5.Nurture
6.Enabler
7.Domain
8.Community
9.Activities
10.Steward
11.Incentives
12.Physical/Vireval Space
13.Management`s Support
14.Hidden Sposorship
15.National Asspciation of Agricultural Educators

منبع مقاله :
یانگ، رونالد،(1391)، ابزار و تكنیك‌های مدیریت دانش، مترجمان: محمدباقر نوبخت، سیدكامران یگانگی، تهران: مركز تحقیقات استراتژیك، چاپ اول