وجوب نماز

طلب عبادت

عن الحسن بن على - علیه السلام -:ان من طلب العبادة تزکى لها و اذا اضرت النوافل بالفریضة فارفضوها(2)؛

هرکس طلب عبادت دارد، دل را براى آن پاک مى کند، و هرگاه نمازهاى مستحبى به نمازهاى واجب ضرر رسانید (باعث آسیب رسانى به یکى ازصفات و ابعاد نمازهاى واجب شد) نمازهاى مستحبى را ترک کنید.
 

نمازهاى واجب یومیه

عن زرارة قال : سالت اباجعفر - علیه السلام -:عما فرض الله - عز و جل - من الصلاة ؟ فقال : خمس صلوات فى اللیل و النهار(3) ؛

زراره مى گوید:از حضرت امام باقر (ع ) سؤ ال کردم که خداوند عز و جل چه مقدار نماز را واجب کرد؟آن حضرت فرمودند: پنج نماز را واجب کرد.
 

اداى واجب ، موجب نجات

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:قال الله تعالى : «لاینجوا منى عبدى الا باداء ما افترضت علیه »(4) ؛خداوند فرموده است : «بنده ام از من نجات نمى یابد، مگر با اداى آن چه که بر او واجب کرده ام ».
 

سؤ ال از نمازهاى پنجگانه

قال الصادق - علیه السلام -:اذا لقیت الله بالصلوات الخمس المفروضات لم یسالک عما سوى ذلک(5) ؛هنگامى که خداوند را با نماز پنجگانه واجب ملاقات کردى ، سؤ ال از شما نمى شود ؛ مگر از نمازهاى پنجگانه .
 

افضل واجبات

قال الرضا - علیه السلام -:اعلم ان افضل الفرائض بعد معرفة الله - جل و عز - الصلوة الخمس (6)؛بدان که افضل واجبات بعد از معرفت خداى عز و جل نماز پنجگانه است .
 

تعداد رکعات نماز واجب

قال الرضا - علیه السلام -:ان الله - عز و جل - انما فرض على الناس فى الیوم و اللیلة سبع عشر رکعة ، من انى بها، لم یسئله الله - عز و جل - عما سواها (7)

؛همانا خداوند عز و جل در شبانه روز هفده رکعت نماز بر مردم واجب کرده است کسى که آن را به جا آورد خداوند غیر از نماز از او سؤ ال نمى کند.
 

نخستین عمل واجب

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:اول ما افترض الله على امتى ، الصلوات الخمس(8) ؛اولین چیزى که خداوند بر امت من واجب کرد، نمازهاى پنجگانه است .
 

وجوب نماز

قال الصادق - علیه السلام -:ان الله فرض الزکوة کما فرض الصلاة ؛(9)خدا زکات را واجب کرد، همان طور که نماز را واجب کرد.
 

علت وجوب نماز صبح

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:و اما صلاة الفجر فان الشمس اذا طلعت تطلع على قرن شیطان فامرنى ربى ان اصلى قبل طلوع الشمس صلاة الغداة و قبل ان یسجد لها الکافر لتسجد امتى الله - عز و جل - و سرعتها احب الى الله - عز و جل - و هى الصلاة التى تشهدها ملائکة اللیل و ملائکة النهار(10) ؛

اما نماز صبح ، پس هنگامى که آفتاب طلوع کرد، مثل اینکه بر شاخهاى شیطان طلوع مى کند.پروردگارم مرا امر نموده که قبل از طلوع خورشید و قبل از آن که کافر براى آفتاب سجده کند،

نماز صبح بخوانم ؛ تا آن که امتم براى خداوند سجده نمایند، و زود به جاى آوردن آن در پیشگاه خداوند محبوبتر است .این نمازى است که ملائکه شب و روز شاهد آن مى باشند.
 

علت وجوب نماز ظهر

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله - :ان الشمس عند الزوال لها حلقة تدخل فیها فاذا دخلت فیها زالت الشمس فیسبح کل شى ء دون العرش بحمد ربى جل جلاله و هى الساعة التى یصلى على فیها ربى جل جلاله ففرض الله على و على امتى فیها الصلاة و قال : اقم الصلاة لدلوک الشمس الى غسق اللیل و هى الساعة التى یؤ تى فیها بجهنم یوم القیامة فما من مؤ من یوافق تلک الساعة ان یکون ساجدا او راکعا او قائما الا حرم الله جسده على النار(11) ؛

(عده اى از رسول خدا (ص ) علت نمازهاى پنجگانه را که در پنج وقت از شبانه روز واجب شد، پرسیدند.حضرت فرمود: علت وجوب نماز ظهر از این قرار است :)

همانا در هنگام زوال آفتاب ، همه چیز دراین عالم خلقت خداوند سبحان را تسبیح مى گویند و به حمد خدا مشغول مى شوند مگر عرش خدا، و دراین موقع خداوند بر من درود مى فرستد، در این ساعت خداوند نماز را بر من و امتم واجب ساخت که در قرآن مجید آمده است.

نماز را وقت زوال آفتاب تا اول تاریکى شب به پا دار، و این ساعتى است که جهنمیان را در قیامت به جهنم وارد مى کنند، پس در این ساعت هر مؤ منى در حال رکوع یا سجود یا قیام مشغول باشد خداوند سبحان جسدش را بر آتش جهنم حرام مى گرداند.
 

علت وجوب نماز عصر

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:و اما صلاة العصر فهى الساعة التى اکل ادم فیها من الشجرة فاخرجه الله - عز و جل - من الجنة ، فامره الله ذریته بهذه الصلاة الى یوم القیامة و اختارها الله لامتى فهى من احب الصلوات الى الله - عز و جل - و اوصانى ان احفظها من بین الصلوات (12)؛

اما (علت وجوب ) نماز عصر، و آن در ساعتى است که حضرت آدم از آن میوه که از خوردن آن نهى شده بود، خورد و خداوند او را از بهشت خارج کرد.

پس خداوند ذریه حضرت آدم را امر به نماز عصر نمود، و خداوند سبحان این نماز عصر را براى امت من نیز اختیار نمود و این نماز از محبوبترین نمازها در نزد خداوند است و مرا سفارش نمود به حفظ بیشتر این نماز در بین نمازهاى یومیه .
 

علت وجوب نماز مغرب

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:و اما صلاة المغرب ، فهى الساعة التى تاب الله - عز و جل - فیها على ادم و کان بین ما اکل من الشجره و بین ما تاب الله - عز و جل - علیه ثلاث ماة سنة من ایام الدنیا و فى ایام الاخرة یوم کالف سنة مما بین العصر الى العشاء و صلى ادم علیه السلام ثلاث رکعات رکعة لخطیئته و رکعة لخطیئة حوا و رکعة لتوبته ففرض الله - عز و جل - هذه الثلاث رکعات على امتى و هى الساعة التى یستجاب فیها الدعاء فوعدنى ربى - عز و جل - ان یستجیب لمن دعاه فیها و هى الصلاة التى امرنى ربى بها فى قوله تعالى : «فسبحان الله حین تمسون و حین تصبحون »(13) ؛

(اما علت وجوب نماز مغرب ) و آن در ساعتى است که خداوند سبحان توبه حضرت آدم را در آن ساعت قبول نمود، و پذیرفتن توبه آدم بعد از سیصد سال پس از خوردن حضرت آدم از آن میوه درخت که نهى شده بود، طول کشید .

و در روزهاى آخر یک روز که بین نماز عصر و عشاء مانند هزار سال بود و حضرت آدم سه رکعت نماز مغرب به جا آورد، رکعتى براى خطاى خویش و رکعتى براى خطاى همسرش حوا و رکعتى براى قبول توبه اش ، پس خداوند این سه رکعت را براى امتم واجب کرد.

در هنگام مغرب دعاء مستجاب مى شود، پروردگارم به من وعده داده که دعاى مؤ منین را در این وقت مستجاب نماید و این همان نمازى است که خداوند در قرآن مرا به آن امر نموده و فرمود خدا را هنگام شام و صبحگاه در نماز مغرب و صبح تسبیح و ستایش گویید.
 

علت وجوب نماز عشاء

قال رسول الله - صلى الله علیه وآله -:و اما صلاة العشاء الاخرة ، فان للقبر ظلمة و لیوم القیامة ظلمة امرنى ربى - عز و جل - و امتى بهذه الصلاة لتنور القبر و لیعطینى و امتى النور على الصراط و ما من قدم مشت الى صلاة العتمة الا حرم الله - عز و جل - جسدها على النار و هى الصلاة التى اختارها الله تقدس ذکره للمرسلین قبلى (14)؛

اما نماز عشاء، پس همانا در قبر و در روز قیامت تاریکى همه جا را فرا گرفته است ؛ لذا پروردگارم به من و امتم به نماز عشاء امر فرمود، براى نورانیت قبر وروشن ساختن آن ، و این که به من و به امتم نورى روى صراط عطا فرماید.

و هر کس قدمى در راه نماز عشاء بردارد، خداوند بدنش را از آتش جهنم حرام مى گرداند و این نمازى است که پروردگار آن را براى مرسلین و انبیاى قبل از من اختیار نمود.

فلسفه وجوب نماز در روایات
1. از امام صادق نماز در همه ادیان بوده به دلیل اهمیت آن، حضرت امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: نزد خداوند محبوب‌ترینِ اعمال، نماز است و نماز آخرین وصیت انبیا است.(15)

2. حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: نماز وسیله تقرب پرهیزکاران به خداست.[(16)نماز ستون دین است. (17)

3.پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: هر چیزی چهره و نشانه‌ای دارد و صورت و نشانه دین شما نماز است؛ پس نباید کسی از شما صورت دینش را ترک کند.(18)

4.چنان‌که حضرت امام رضا (علیه‌السلام) در پاسخ نامه‌ای که از فلسفه نماز در آن سؤال شده بود، چنین فرمودند:

علت تشریع نماز توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار، مبارزه با شرک و بت‌پرستی، قیام در پیشگاه پروردگار و در نهایت خضوع و نهایت تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از گناهان گذشته و نهادن پیشانی بر زمین، هر روز برای تعظیم پروردگار است.(19)

5.حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْکُوفِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْقِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْعَبَّاسِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ قَالَ حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ الْحَکَمِ قَالَ‏ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عِلَّهِ الصَّلَاهِ فَإِنَّ فِیهَا مَشْغَلَهً لِلنَّاسِ‏ عَنْ‏ حَوَائِجِهِمْ‏ وَ مَتْعَبَهً لَهُمْ فِی أَبْدَانِهِمْ قَالَ فِیهَا عِلَلٌ وَ ذَلِکَ أَنَّ النَّاسَ لَوْ تُرِکُوا بِغَیْرِ تَنْبِیهٍ وَ لَا تَذَکُّرٍ لِلنَّبِیِّ ص بِأَکْثَرَ مِنَ الْخَبَرِ الْأَوَّلِ وَ بَقَاءِ الْکِتَابِ فِی أَیْدِیهِمْ فَقَطْ لَکَانُوا عَلَى مَا کَانَ عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ فَإِنَّهُمْ قَدْ کَانُوا اتَّخَذُوا دِیناً وَ وَضَعُوا کُتُباً وَ دَعَوْا أُنَاساً إِلَى مَا هُمْ عَلَیْهِ وَ قَتَلُوهُمْ عَلَى ذَلِکَ فَدَرَسَ أَمْرُهُمْ وَ ذَهَبَ حِینَ ذَهَبُوا وَ أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَنْ لَا یُنْسِیَهُمْ أَمْرَ مُحَمَّدٍ ص فَفَرَضَ عَلَیْهِمُ الصَّلَاهَ یَذْکُرُونَهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسَ مَرَّاتٍ یُنَادُونَ بِاسْمِهِ وَ تَعَبَّدُوا بِالصَّلَاهِ وَ ذِکْرِ اللَّهِ لِکَیْلَا یَغْفُلُوا عَنْهُ وَ یَنْسَوْهُ فَیَنْدَرِسَ ذِکْرُه‏(20)

امام صادق (ع) : انسانها بعد از آمدن دین اسلام ونزول قران دائم نیاز به یادآوری وتذکر دارند وگرنه به سرنوشت گذشتگان دچار می شوند چون آنها نیز دینی را انتخاب کردند وکتابهایی هم جعل کردند ومردم را به سوی دینشان فراخواندند.

ولی وقتی خود آنها از بین رفتند دین آنها نیز ازبین رفت پس خداوند با قراردادن نماز خواسته است که مبادا مردم شریعت پیامبر را فراموش کنند پس خداوند نماز را واجب کرد که روزی پنج نوبت مردم پیامبر را یاد کنند ونام اورا در تشهد برزبان آورند ومبادا از یاد خدا غافل شوند ودین آنها نیز مندرس شود.

نتیجه:
از مطالب روایی در مورد وجوب نماز به این مطلب می رسیم که خداوند به دلیل علاقه به انسان و عشق به او، نماز را که یک حقیقتی نورانی است، واجب کرد. تا آدمی هر چه سریع‌تر و بهتر به خداوند نزدیک شده و سیر تکامل را طی کند.

و از آنجا که نماز محبوب‌ترین عبادت نزد خدا و بهترین وسیله برای تقرب است و با ذکر تأثیرگذاری هر عملی و گفتاری بر نفس و قلب آدمی و تاثیرگذاری آن بر حرکت‌ها و جهت‌گیری‌ها و در نهایت تعیین خط‌مشی و سعادت و شقاوت.معلوم می‌شود.

زیرا خداوند نماز را واجب کرد ونمی‌شود به جای نماز عملی دیگری را انجام داد، چون هر عملی اثر خودش را دارد و معلوم است هیچ عملی به‌ اندازه نماز وسیله قرب به خداوند نیست. در حالیکه خدا هیچ احتیاجی به به نماز بندگان ندارد.

پی نوشت:
1.(محجة البیضاء، ج 1، ص 339.بحارالانوار، ج 82، ص 227)
2.(تحف العقول ، ص 267)
3.(من لایحضره الفقیه ، ج 1، ص 205)
4.(محجة البیضاء، ج 1، ص 398)
5.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 5)
6.(مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 175)
7.(مستدرک الوسائل ، ج 1، ص 176)
8.(کنزالعمال ، ج 7، حدیث 18851)
9.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 3)
10(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 9)
11.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 8)
12.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 8)
13.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 8)
14.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 9)