برای رشد خوب، گیاهان به طیف وسیعی از مواد مغذی در مقادیر مختلف، بسته به گیاه و مرحله رشد آن نیاز دارند. سه عنصر غذایی کلیدی گیاه که معمولاً از خاک به دست می‌آیند نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند، در حالی که کربن، اکسیژن و هیدروژن از هوا جذب می‌شوند. سایر عناصر مغذی حیاتی خاک عبارتند از کلسیم، منیزیم و گوگرد.
کمبود عناصر مغذی باعث زرد شدن یا قهوه ای شدن برگ ها می شود. این پدیده ممکن است با توقف رشد و گلدهی یا میوه دهی ضعیف همراه باشد. در ادامه به علائم کمبود، دلایل و راه حل جبران کمبود برخی از عناصر می پردازیم.
علائم، علت و راه حل کمبود نیتروژن
علائم: گیاهان زرد دوکی یا گیاهانی با برگ های زرد، گاهی اوقات با ته رنگ صورتی.علت: نیتروژن باعث سبزی و رشد برگ می گردد و کمبود آن در گیاه باعث زرد شدن و توقف رشد می شود. نیتروژن در خاک بسیار محلول است بنابراین در زمستان ممکن است توسط باران های زمستانی از خاک شسته شده، و در بهار هنگامی که گیاهان به این عنصر بیشتر نیاز دارند با کمبود مواجه شود. کمبود نیتروژن یکی از علل زردی برگ های درختان در بهار است.
راه حل: در کوتاه مدت استفاده از کودهای ارگانیک حاوی نیتروژن، کنترل آبشویی، کنترل میزان سایر عناصر در خاک، در دراز مدت مالچ پاشی خاک با بقایای آلی.
کمبود پتاسیم
علائم: پدیدار شدن رنگ زرد یا بنفش در برگ یا قهوه ای شدن و پیچ خوردگی لبه برگ، گلدهی یا میوه دهی ضعیف، کاهش سرعت رشد.علت: پتاسیم برای فرآیندهایی از جمله جذب آب در گیاه و فتوسنتز مورد نیاز است. همچنین پتاسیم سبب گلدهی و میوه دهی و مقاومت عمومی گیاه در برابر آفات و بیماری ها می شود. کمبود پتاسیم در خاک های شنی و گچی بیشتر دیده می شود و خاک هایی با بافت رسی پتاسیم را بهتر در خود نگه می دارند.
راه حل: استفاده از کودهای حاوی پتاسیم، کنترل دما و رطوبت خاک.
کمبود فسفر
علائم: رشد کند، رنگ برنز و ارغوانی یا قرمز در قسمت های پایینی شاخ و برگ، ترک خوردگی در میوه هایی مثل شلیل و هلو، کاهش جوانه زنی،کاهش اندازه برگ ها، پنجه زنی ضعیف در گیاهانی مانند گندم.علت: فسفر در فعالیت های مهمی مانند تقسیم سلولی، فتوسنتز و رشد گیاه نقش دارد. فسفر برای ریشه و ساقه‌ی سالم مورد نیاز است. کمبود فسفر ممکن است در خاک هایی با بافت سنگین و رسی یا در مناطقی با بارندگی زیاد رخ دهد یا ممکن است تحت تاثیر سرمای شدید قرار گیرد. کمبود فسفر هم چنین ممکن است به علت وجود عنصر آهن اضافی در محیط باشد.
راه حل: استفاده از کود های ارگانیک حاوی فسفر، پودر استخوان یا سنگ فسفات، تنظیم pH، تعادل عناصر غذایی.
کمبود کلسیم
علائم: کلروز در میان حاشیه برگ، تیره شدن رگبرگ ها، کاهش نقاط مریستمی، کاهش انبارمانی میوه، سوختگی نوک برگ.علت: متعادل نبودن pH در ناحیه ریشه، عدم تعادل عناصر غذایی، میزان زیاد فسفر در خاک، متعادل نبودن رطوبت در خاک.
راه حل: رطوبت مطلوب خاک، سطوح پایین کلسیم در pH پایین به دلیل کمبود آهک رخ می دهد پس می توان در صورت لزوم اهک به خاک اضافه کرد، میزان تعرق پایین منجر به کمبود کلسیم در گیاه می شود، استفاده از کودهای حاوی کلسیم.
کمبود منیزیم
علائم: بارزترین علامت کلروز بین رگبرگی، زرد شدن برگ با سبز ماندن رگبرگ ها، کاهش رشد، مرگ زودرس.علت: بارندگی شدید، خاک های شنی سبک، خاک های غنی از پتاسیم، محیط سرد و مرطوب، Ec بالا.
راه حل: استفاده از کمپوست های غنی و دارای مواد آلی بالا، در مواردی که کمبود منیزیم همراه با pH پایین خاک (کمتر از ۵) وجود دارد، توصیه می شود از سنگ آهک دولومیتی برای اصلاح سطوح pH برای کمک به جذب منیزیم استفاده شود.
کمبود گوگرد
علائم: علائم کمبود گوگرد از بسیاری جهات شبیه علائم نیتروژن است یعنی برگ ها به رنگ سبز مایل به زرد یا سبز روشن می شوند. برخلاف نیتروژن، علائم کمبود گوگرد ابتدا در برگ های جوان ظاهر می شود و حتی پس از مصرف نیتروژن نیز ادامه می یابد. علائم دیگر عبارت اند از: نرسیدن میوه، نازک شدن برگ ها، کاهش وزن میوه و پیچ خوردن برگ ها.علت: Ph خیلی بالا، کلسیم زیاد، رطوبت پایین و دمای کم خاک.
راه حل: اضافه کردن گوگرد به شکل غیر آلی با کود حاوی منیزیم، استفاده از کودهای ارگانیک حاوی گوگرد، حفظ ماده ی آلی بالا در خاک هم می تواند باعث فراهمی بیشتر گوگرد برای ریشه و کاهش سرعت شسته و شوی مواد مغذی از خاک شود. /دکتر مریم احمدی فرد
