حیوان و روح

نخست‏باید اذعان داشت كه روح بر موجودی اطلاق می‏شود كه علاوه برداشتن حیات، دارای شعور و اراده باشد . بر این اساس، بر موجودات فاقد شعور روح اطلاق نمی‏گردد . این مطلب را می‏توانیم با آنچه از عرف می‏فهمیم نیز تایید كنیم . ما روح را در موردی به كار می‏بریم كه منشا حیات و شعور باشد . بنابراین، اگر كسی بگوید معنای روح یعنی مخلوقات شعورمندی كه از سنخ مادیات نیستند، گزاف نگفته است . (11)
ثانیا، در جای خود ثابت‏شده است كه حیوانات دارای شعور و اراده‏اند چنین شعور و اراده‏ای همان اعمال غریزی آنان است . مطالعه در برخی از حالات و اعمال حیوانات نشان می‏دهد، برخی از حیوانات اراده و شعوری برتر از آن چه در غریزه‏شان وجود دارد، برخوردارند . این حقیقتی است كه قرآن نیز تایید می‏كند . (12) اما دارا بودن همین شعور و اراده در حیوانات نمی‏تواند مستمسك داشتن روح برای این دسته از حیوانات باشد و نیز اگر حیوانات دارای روح باشند به یقین روح آنان با روح انسان از یك سنخ نبوده و نیست .
ثالثا، بر اساس دلیل‏های متقن فلسفی و عقلی با توجه به شعور و اراده، روح مجرد و غیر مادی است . در واقع به دلیل فعالیت‏های خاص روح نمی‏توان آن را موجودی مادی قلمداد كرد . (13) البته دلیل‏های مطرح شده بر تجرد روح در فلسفه و آیات قرآنی به تجرد روح انسانی ناظر است .
رابعا، تمام عوالم هستی مخلوق خداوند و از این رو به ذات حق منتسبند; ولی در قرآن از انتساب روح انسانی به روح خدا به طور به همین جهت، قرآن كریم از میان همه موجودات تنها انسان را شایسته خلافت الاهی می‏داند . (15) درباره نشات گرفتن روح حیوانات از روح خدا، در آیات و روایات سخنی به میان نیامده است . بنابراین، روح حیوانات نیز مخلوق خداست; اما انتساب روح انسان به خدا، در عبارت «نفخت فیه من روحی‏» ، نشان دهنده شرافت ویژه او است . چنان كه همه جا از آن خدا است . اما به مسجد و به ویژه مسجدالحرام خانه خدا گفته می‏شود .

پی‏نوشت:

1 . انبیا (21): 27 .
2 . تحریم (66): 6 .
3 . صافات (37): 164 .
4 . یوسف (12): 21 .
5 . فاطر (35): 44 .
6 . ر . ك: المیزان، ج‏17، ص‏12، ذیل آیه اول سوره فاطر .
7 . ر . ك: سفینه البحار، شیخ عباس قمی (ره)، ج‏3، ص‏930; بحارالانوار، ج‏26، ص‏340، روایت 10 و ج‏43، ص‏243، روایت 8 و ج‏4، ص‏182، روایت 7 .
8 . بقره (2): 253 .
9 . سوره بقره (2): 216 .
10 . آل عمران (3): 191 .
11 . ر . ك: معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی، ج 1، ص 355- 356 .
12 . معاد یا بازگشت‏به سوی خدا، محمدشجاعی، ج 1، ص 52- 64 .
13 . همان، ص 178- 192 .
14 . حجر (15): 29 .
15 . بقره (2): 30- 33 .