اوصاف و ويژگي‌هاي ياوران امام مهدي عليه السلام در قرآن
منبع: تنهاراه
قرآن کريم، در آيات متعدّدي به توصيف خصال و ويژگي‌هاي ياوران امام مهدي (عليه السلام) پرداخته و چنان در اين زمينه با دقت و ظرافت سخن گفته است که مخاطبان به راحتي مي‌توانند به تصويري روشن از ياوران آن حضرت (عليه السلام) دست يابند. در زير به برخي از اين آيات اشاره مي‌کنيم:
1- آيه‌ي 54 سوره‌ي مائده
يا أيـُّها الذين ءامَنُوا، مَن يرتَدَّ مِنکُم عَن دينهِ فَسَوفَ يأتِي اللهُ بِقَومٍ يُحِبُّهُم و يُحِبُّونَه أذِلةٍ عَلی المؤمنينَ أعِزَّةٍ علی الکافرينَ يُجَاهِدُونَ في سَبِيلِ اللهِ و لايُخَافُونَ لومَة لائِم ذلک فضلُ اللهِ يُؤتِيهِ مَن يَشاءُ و اللهُ واسِعٌ عَلِيم ؛ «اي کساني که ايمان آورده‌ايد، هر کس از شما از آيين خود باز گردد (به خداوند زياني نمي‌رساند) خداوند جمعيّتي را مي‌آورد که آن‌ها را دوست دارد و آنان نيز او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نيرومندند. آن‌ها در راه خدا جهاد مي‌کنند و از سرزنش هيچ ملامت‌گري هراس ندارند. اين فضل خداست که به هر کس بخواهد و شايسته ببيند، مي‌دهد و (فضل) خداوند وسيع و داناست.»
امام علي (عليه السلام) در تفسير اين آيه مي‌فرمايند:
«هُم اصحابُ القائِم (عليه السلام)»؛1 «آنان ياوران امام قائم (عليه السلام) هستند.»
همچنين امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايند:
«صاحب اين امر، در پرتو اين آيه (در حمايت چنين ياراني آگاه و دلاور) محفوظ است.»2
آيه‌ي مبارکه، ويژگي ياران را اين گونه ترسيم مي‌کند:
1- آن‌ها عاشق خدا بوده و جز به خشنودي او نمي‌انديشند: يُحِبُّهُم و يُحِبُّونَه: خداوند آنان را دوست دارد و آنان او را دوست دارند.
2- دوستي با دوستان خدا: أذِلّةٍ علی المؤمنينَ: در برابر مؤمنان، متواضع و فروتن هستند.
3- دشمني با دشمنان خدا: أعِزَّةٍ علی الکافرينَ: در برابر کافران سرسخت و نيرومند هستند.
4- مجاهد در راه خدا: يُجَاهِدُونَ في سَبِيلِ اللهِ: در راه خدا جهاد مي‌کنند.
5- استوار و ثابت قدم: لايُخَافُونَ لومَة لائِم: از سرزنش هيچ ملامت‌گري هـراس ندارند.
2- آيه‌ي 105 سوره‌ي انبياء
وَ لَقَد کَتَبنا فِي الزَّبورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ أنَّ الأَرضَ يَرِثُها عِباديَ الصّالحونَ ؛ «و ما بعد از تورات در زبور نوشتيم که البته بندگان نيکوکار و صالح من زمين را به ارث خواهند برد.»
امام باقر (عليه السلام) فرمودند:
«مراد از بندگان صالح، اصحاب حضرت مهدي (عليه السلام) هستند که در آخر الزّمان مي‌آيند.»3
در جاي ديگري از قرآن خداوند ويژگي‌هاي عبد صالح را اين گونه بيان مي‌دارد:
يؤمنونَ بِاللهِ و اليَومِ الآخِرِ و يأمرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المنکَرِ و يُسارِعونَ فِي الخَيراتِ و اولئکَ مِنَ الصّالِحِين و مايَفعَلُوا مِن خيرٍ فَلَن يُکفَرُوهُ و اللهُ عليمٌ بِالمتَّقِين ؛4 «به خداوند و روز قيامت ايمان دارند و امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند و در کارهاي نيک از ديگران پيشي مي‌گيرند و در حقيقت آنان از صالحين هستند. و هر کار نيکويي که انجام مي‌دهند، هرگز درباره‌ي آن ناسپاسي نبينند و خداوند با متقين است.»
بنابراين بر اساس آيه‌ي شريفه ويژگي ياران حضرت (عليه السلام) به شرح زير است:
1- ايمان به خدا و روز قيامت دارند: يؤمنونَ بِاللهِ و اليَومِ الآخِرِ
2- امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند: يأمرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المنکَرِ
3- سبقت گيرنده در نيکي‌ها هستند: يُسَارِعُونَ في الخَيراتِ
4- کار ايشان مورد تقدير خداوند قرار مي‌گيرد: و مايَفعَلُوا مِن خيرٍ فَلَن يُکفَرُوه
5- باتقوا و پرهيزگارند: و اللهُ عليمٌ بِالمتَّقِين
3- آيه 62 سوره‌ي يونس
شايد بتوان گفت در ميان همه‌ي ويژگي‌هايي كه براي ياران امام منتظَر برشمرده شد، يك ويژگي از همه بارزتر و با اهميّت‌تر است و آن اين كه آن‌ها مصداق كامل «اولياء الله» هستند كه در قرآن كريم بدان اشاره شده است، آن‌جا كه مي‌فرمايد: ألَا إِنَّ أَولياءَ اللهِ لاخوفٌ عَلَيهِم وَ لاهُم يَحزَنُونَ ؛ آگاه باشيد كه بر دوستان خدا بيمي نيست و غمگين نمي‌شوند.
امام صادق (عليه السلام) در روايتي ويژگي پيروان امام زمان (عليه السلام) را چنين بيان مي‌كنند:
«طوبی لِشِيعَةِ قائمِنَا المُنتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ فِي غَيبَتهِ وَ المُطِعِينَ لَهُ فِي ظُهُورِهِ أُولَئِكَ أَولِياءُ اللهِ الَّذينَ لاخَوفٌ عَلَيهِم وَ لاهُم يَحزَنُونَ»؛5 «خوشا به حال شيعيان قائم (عليه السلام) كه در زمان غيبتش منتظر ظهور او هستند و در هنگام ظهورش فرمانبردار او، آنان اولياي خدا هستند، همان‌‌ها كه نه ترس آن‌ها را فرا مي‌گيرد و نه اندوهگين مي‌شوند.»
امام علي (عليه السلام) نيز در وصف ياوران امام (عليه السلام) مي‌فرمايند:
«... يُؤَلِّفُ اللهُ بَينَ قُلُوبِهِم، لايَستَوحِشُونَ إِلی أَحدٍ وَ ...»؛6 «خداوند دل‌هاي آنان را به هم نزديك مي‌كند. آن‌ها از هيچ‌كس ترسان نمي‌شوند، و از اين كه كسي به آن‌ها بپيوندد، شادمان نمي‌گردند.»
اين كه انساني از هيچ چيز ترسي به دل راه ندهد و از هيچ چيز اندوهگين نشود، تنها زماني امكان‌پذير است كه جز خدا نبيند و به جز خدا نينديشد و اين كمال آدمي و بالاترين درجه‌اي است كه يك انسان مي‌تواند بدان دست يابد.
4- آيه‌ي 80 سوره‌ي هود
قالَ لَو أنَّ لي بِکُم قُوَةً أو ءآوي إلی رُکنٍ شَديد ؛ «(لوط) گفت: اي کاش در برابر شما، قدرت و اقتداري داشتم يا به تكيه‌گاه استواري پناه مي‌بردم.»
صالح بن سعيد از امام صادق (عليه السلام) نقل مي‌کند که امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه فرمودند:
«مراد از قوّت، حضرت مهدي (عليه السلام) و مراد از رکن شديد، 313 نفر از ياران وي مي‌باشند.»7
از اين آيه‌ي مبارکه اقتدار و قوّت امام و يارانشان، حاصل مي‌شود.
5- آيه‌ي 200 سوره‌ي آل عمران
يا أَيُّهَا الَّذِينَ امَنُوا اصبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ ؛ «اي کساني که ايمان آورده‌ايد! (در برابر مشکلات و هوس‌ها) استقامت کنيد و در برابر دشمنان نيز پايدار باشيد و از مرزهاي خود مراقبت کنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد.»
امام باقر (عليه السلام) درباره‌ي اين آيه‌ي شريفه فرموده‌اند:
«بر انجام واجبات و عبادات بردبار باشيد و در برابر دشمن شکيبايي از خود نشان دهيد و خود را براي ياري امام منتظر آماده‌ي نبرد سازيد.»8
6- آيه‌ي 148 سوره‌ي بقره
أَينَمَا تَکُونُوا يَأتِ بِکُمُ اللهُ جميعاً إِنَّ اللهَ عَلَي کُلِّ شَیءٍ قَدِيرٌ ؛ «هر جا باشيد خداوند همه‌ي شما را (براي پاداش و کيفر در برابر نيک و بد، در روز رستاخيز) حاضر مي‌کند زيرا او بر هر کاري تواناست.»
ابوخالد از امام باقر (عليه السلام) روايت مي‌کند که:
«منظور از آيه‌ي «أَينَمَا تَکُونُوا ...» اصحاب حضرت قائم (عليه السلام) هستند که تعداد آن‌ها بيشتر از سيصد و ده مرد هستند و فرمود: «و آن‌ها هستند به خدا سوگند «امت معدوده» و آن‌ها در يک ساعت گرد هم مي‌آيند مانند پاره‌هاي ابر پاييز (که کنار هم جمع مي‌شوند).»9
از ديگر آياتي که تأويل به ياران حضرت مي‌گردد عبارت است از:
1- آيه‌ي 8 سوره‌ي هود.
2- آيه‌ي 4 تا 7 سوره‌ي اسراء
1- آيه‌ي 54 سوره‌ي مائده
يا أيـُّها الذين ءامَنُوا، مَن يرتَدَّ مِنکُم عَن دينهِ فَسَوفَ يأتِي اللهُ بِقَومٍ يُحِبُّهُم و يُحِبُّونَه أذِلةٍ عَلی المؤمنينَ أعِزَّةٍ علی الکافرينَ يُجَاهِدُونَ في سَبِيلِ اللهِ و لايُخَافُونَ لومَة لائِم ذلک فضلُ اللهِ يُؤتِيهِ مَن يَشاءُ و اللهُ واسِعٌ عَلِيم ؛ «اي کساني که ايمان آورده‌ايد، هر کس از شما از آيين خود باز گردد (به خداوند زياني نمي‌رساند) خداوند جمعيّتي را مي‌آورد که آن‌ها را دوست دارد و آنان نيز او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نيرومندند. آن‌ها در راه خدا جهاد مي‌کنند و از سرزنش هيچ ملامت‌گري هراس ندارند. اين فضل خداست که به هر کس بخواهد و شايسته ببيند، مي‌دهد و (فضل) خداوند وسيع و داناست.»
امام علي (عليه السلام) در تفسير اين آيه مي‌فرمايند:
«هُم اصحابُ القائِم (عليه السلام)»؛1 «آنان ياوران امام قائم (عليه السلام) هستند.»
همچنين امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايند:
«صاحب اين امر، در پرتو اين آيه (در حمايت چنين ياراني آگاه و دلاور) محفوظ است.»2
آيه‌ي مبارکه، ويژگي ياران را اين گونه ترسيم مي‌کند:
1- آن‌ها عاشق خدا بوده و جز به خشنودي او نمي‌انديشند: يُحِبُّهُم و يُحِبُّونَه: خداوند آنان را دوست دارد و آنان او را دوست دارند.
2- دوستي با دوستان خدا: أذِلّةٍ علی المؤمنينَ: در برابر مؤمنان، متواضع و فروتن هستند.
3- دشمني با دشمنان خدا: أعِزَّةٍ علی الکافرينَ: در برابر کافران سرسخت و نيرومند هستند.
4- مجاهد در راه خدا: يُجَاهِدُونَ في سَبِيلِ اللهِ: در راه خدا جهاد مي‌کنند.
5- استوار و ثابت قدم: لايُخَافُونَ لومَة لائِم: از سرزنش هيچ ملامت‌گري هـراس ندارند.
2- آيه‌ي 105 سوره‌ي انبياء
وَ لَقَد کَتَبنا فِي الزَّبورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ أنَّ الأَرضَ يَرِثُها عِباديَ الصّالحونَ ؛ «و ما بعد از تورات در زبور نوشتيم که البته بندگان نيکوکار و صالح من زمين را به ارث خواهند برد.»
امام باقر (عليه السلام) فرمودند:
«مراد از بندگان صالح، اصحاب حضرت مهدي (عليه السلام) هستند که در آخر الزّمان مي‌آيند.»3
در جاي ديگري از قرآن خداوند ويژگي‌هاي عبد صالح را اين گونه بيان مي‌دارد:
يؤمنونَ بِاللهِ و اليَومِ الآخِرِ و يأمرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المنکَرِ و يُسارِعونَ فِي الخَيراتِ و اولئکَ مِنَ الصّالِحِين و مايَفعَلُوا مِن خيرٍ فَلَن يُکفَرُوهُ و اللهُ عليمٌ بِالمتَّقِين ؛4 «به خداوند و روز قيامت ايمان دارند و امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند و در کارهاي نيک از ديگران پيشي مي‌گيرند و در حقيقت آنان از صالحين هستند. و هر کار نيکويي که انجام مي‌دهند، هرگز درباره‌ي آن ناسپاسي نبينند و خداوند با متقين است.»
بنابراين بر اساس آيه‌ي شريفه ويژگي ياران حضرت (عليه السلام) به شرح زير است:
1- ايمان به خدا و روز قيامت دارند: يؤمنونَ بِاللهِ و اليَومِ الآخِرِ
2- امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند: يأمرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المنکَرِ
3- سبقت گيرنده در نيکي‌ها هستند: يُسَارِعُونَ في الخَيراتِ
4- کار ايشان مورد تقدير خداوند قرار مي‌گيرد: و مايَفعَلُوا مِن خيرٍ فَلَن يُکفَرُوه
5- باتقوا و پرهيزگارند: و اللهُ عليمٌ بِالمتَّقِين
3- آيه 62 سوره‌ي يونس
شايد بتوان گفت در ميان همه‌ي ويژگي‌هايي كه براي ياران امام منتظَر برشمرده شد، يك ويژگي از همه بارزتر و با اهميّت‌تر است و آن اين كه آن‌ها مصداق كامل «اولياء الله» هستند كه در قرآن كريم بدان اشاره شده است، آن‌جا كه مي‌فرمايد: ألَا إِنَّ أَولياءَ اللهِ لاخوفٌ عَلَيهِم وَ لاهُم يَحزَنُونَ ؛ آگاه باشيد كه بر دوستان خدا بيمي نيست و غمگين نمي‌شوند.
امام صادق (عليه السلام) در روايتي ويژگي پيروان امام زمان (عليه السلام) را چنين بيان مي‌كنند:
«طوبی لِشِيعَةِ قائمِنَا المُنتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ فِي غَيبَتهِ وَ المُطِعِينَ لَهُ فِي ظُهُورِهِ أُولَئِكَ أَولِياءُ اللهِ الَّذينَ لاخَوفٌ عَلَيهِم وَ لاهُم يَحزَنُونَ»؛5 «خوشا به حال شيعيان قائم (عليه السلام) كه در زمان غيبتش منتظر ظهور او هستند و در هنگام ظهورش فرمانبردار او، آنان اولياي خدا هستند، همان‌‌ها كه نه ترس آن‌ها را فرا مي‌گيرد و نه اندوهگين مي‌شوند.»
امام علي (عليه السلام) نيز در وصف ياوران امام (عليه السلام) مي‌فرمايند:
«... يُؤَلِّفُ اللهُ بَينَ قُلُوبِهِم، لايَستَوحِشُونَ إِلی أَحدٍ وَ ...»؛6 «خداوند دل‌هاي آنان را به هم نزديك مي‌كند. آن‌ها از هيچ‌كس ترسان نمي‌شوند، و از اين كه كسي به آن‌ها بپيوندد، شادمان نمي‌گردند.»
اين كه انساني از هيچ چيز ترسي به دل راه ندهد و از هيچ چيز اندوهگين نشود، تنها زماني امكان‌پذير است كه جز خدا نبيند و به جز خدا نينديشد و اين كمال آدمي و بالاترين درجه‌اي است كه يك انسان مي‌تواند بدان دست يابد.
4- آيه‌ي 80 سوره‌ي هود
قالَ لَو أنَّ لي بِکُم قُوَةً أو ءآوي إلی رُکنٍ شَديد ؛ «(لوط) گفت: اي کاش در برابر شما، قدرت و اقتداري داشتم يا به تكيه‌گاه استواري پناه مي‌بردم.»
صالح بن سعيد از امام صادق (عليه السلام) نقل مي‌کند که امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه فرمودند:
«مراد از قوّت، حضرت مهدي (عليه السلام) و مراد از رکن شديد، 313 نفر از ياران وي مي‌باشند.»7
از اين آيه‌ي مبارکه اقتدار و قوّت امام و يارانشان، حاصل مي‌شود.
5- آيه‌ي 200 سوره‌ي آل عمران
يا أَيُّهَا الَّذِينَ امَنُوا اصبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ ؛ «اي کساني که ايمان آورده‌ايد! (در برابر مشکلات و هوس‌ها) استقامت کنيد و در برابر دشمنان نيز پايدار باشيد و از مرزهاي خود مراقبت کنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد.»
امام باقر (عليه السلام) درباره‌ي اين آيه‌ي شريفه فرموده‌اند:
«بر انجام واجبات و عبادات بردبار باشيد و در برابر دشمن شکيبايي از خود نشان دهيد و خود را براي ياري امام منتظر آماده‌ي نبرد سازيد.»8
6- آيه‌ي 148 سوره‌ي بقره
أَينَمَا تَکُونُوا يَأتِ بِکُمُ اللهُ جميعاً إِنَّ اللهَ عَلَي کُلِّ شَیءٍ قَدِيرٌ ؛ «هر جا باشيد خداوند همه‌ي شما را (براي پاداش و کيفر در برابر نيک و بد، در روز رستاخيز) حاضر مي‌کند زيرا او بر هر کاري تواناست.»
ابوخالد از امام باقر (عليه السلام) روايت مي‌کند که:
«منظور از آيه‌ي «أَينَمَا تَکُونُوا ...» اصحاب حضرت قائم (عليه السلام) هستند که تعداد آن‌ها بيشتر از سيصد و ده مرد هستند و فرمود: «و آن‌ها هستند به خدا سوگند «امت معدوده» و آن‌ها در يک ساعت گرد هم مي‌آيند مانند پاره‌هاي ابر پاييز (که کنار هم جمع مي‌شوند).»9
از ديگر آياتي که تأويل به ياران حضرت مي‌گردد عبارت است از:
1- آيه‌ي 8 سوره‌ي هود.
2- آيه‌ي 4 تا 7 سوره‌ي اسراء
پي نوشت ها:
1. صافی گلپايگانی، منتخب الأثر، ص 475 .
2. فخر رازی، تفسير برهان، ج 1، ص 497 .
3. حرّ عاملی، اثباة الهداة، باب 32، ح 419 .
4. آل‌عمران (3)، 114 و 115 .
5. شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 39، ب 23، ح 54 .
6. زير نظر کورانی، معجم الاحاديث الامام المهدی (عليه السلام)، ج 3، ص 100 .
7. حرّ عاملی، اثباة الهداة، ج 3، ص 551، ب 32، ح 654 .
8. حرّ عاملی، اثباة الهداة، ج 3، ص 551، ب 32، ح 459 .
9. کلينی، روضه الکافي، ص 313 .
