خوئان‌ای سانتاسیلیا، خورخه

[xorxe xuan I santasilya]
Jorge Juan Y Santacilla
(ت. نوولدا، آلیکانته، اسپانیا، 15 دی 1091/ 5 ژانویه‌ی 1713؛ و مادرید، اسپانیا، 31 تیر 1151 / 21 ژویه‌ی 1773) ، زمین سنجی.
پدر و مادر خوئان، برناردو خوئان‌ای کانسیا و ویولانته سانتاسیلیا‌ای سولر، از طبقه‌ی ایذالگو، طبقه‌ی اشرافی درجه‌ی دوم، بودند. خورخه، که در سه سالگی بی پدر شد، نخست در ساراگوسا به دبستان رفت، سپس در دوازده سالگی به مالت رفت و با رتبه‌ی فرماندهی گراسیا د آلیاگا (Gracia de Aliaga) به شهسواران (شوالیه های) مالت پیوست. در هفده سالگی به عنوان دانشجوی رشته‌ی دریانوردی در شرکت کادیس [ ضبط عربی: قادس ] ثبت نام کرد و تحصیلات عالی را در آنجا به اتمام رسانید. به سبب استعدادی که برای علوم دقیق داشت، رفیقانش او را «اقلیدس» لقب داده بودند. در سفرهای جنگی متعدد علیه مورها [ به عربی: مارها= قبایل نژاد مختلط عرب و افریقیه‌ای صحرای آفریقا ] و در لشکرکشی به وهران شرکت کرد. خوئان هرگز زن نگرفت.
پس از آن که کاسّینی نصف النهار را اندازه گرفت و به نظر رسید که، برخلاف صریح نظریه‌ی نیوتن، زمین گوی واری است که در دو قطب کشیده تر از استوا است، فرهنگستان علوم فرانسه پیشنهاد کرد که دو رشته اندازه گیری از یک قوس یک درجه نصف النهار انجام شود، یکی نزدیک قطب شمال و دیگری در نزدیکی استوا. لوئی پانزدهم یک هیأت اسپانیایی – فرانسوی را برای کار در خط استوا تعیین کرد که در آن خوئان و آنتونیو د / اولیوئا، به انتخاب فیلیپ پنجم برای طرف اسپانیایی، و لاکوندامین، گودن، بوگه، و ژوزف دو / ژوسیو برای طرف فرانسوی انتخاب شدند.
هیأت اعزامی کار خود را در سال 115، بیشتر در ناحیه های کیتو و گوایاکیل، آغاز کرد. مطالعات علمی مکمّلی درباره‌ی سرعت صوت و وجوه مختلف اخترشناسی، فیزیک، جغرافیا، زیست شناسی و زمین شناسی صورت پذیرفت. تلاش بسیار برای صحیح و دقیق بودن اندازه گیریهای نصف النهار پرو مبذول شد. حاصل اندازه گیریهای هیأت فرانسوی 56750 توئاز [toise، تقریباً برابر با دو متر ] و نتیجه‌ی کار هیأت اسپانیایی 56758 توئاز شد، یعنی با اختلافی کمتر از 00014 ر 0 . این اندازه گیریها نظریه‌ی نیوتن درباره‌ی شکل زمین را تأیید کرد و از حیث دقت فوق العاده بود.
در 1124، یعنی نه سال پس از شروع کار هیأت اعزامی، خوئان و همکارش اولیوئا به اسپانیا بازگشتند، و از سر احتیاط، برای آن که نتیجه‌ی کار علمی صحیح و سالم به مقصد برسد، هر یک از آنان راه جداگانه‌ای پیش گرفت.
پس از آن خوئان کارگاههای کشتی سازی ال فرول و لاکاراکا را طرح ریزی و سرپرستی کرد، در بهبود وضع کار و توسعه‌ی معدنهای آلمادن شرکت نمود، رصدخانه‌ی کادیس را بنیاد نهاد، و چندین مأموریت سیاسی و اختصاصی انجام داد. وی فرمانده ناوگروه در ناوگان پادشاهی، و در پنجاه و هفت سالگی، رئیس مدرسه‌ی پادشاهی اشراف بود. هنگامی که در شرکت افسران دریایی کادیس ریاست داشت در خانه‌ی خود «انجمن ادبی دوستانه» را دایر کرد، و این انجمن در حکم طلایه و پیشاهنگ «انجمن سلطنتی علوم مادرید» انگاشته می‌شود. چندین سال انجمن هر پنجشنبه جلسه داشت تا به مسائل ریاضی، فیزیک، جغرافیا، بهداشت، تاریخ، و باستان شناسی بپردازد.
درهم آمیختن آموختگی نظری و آزمودگی عملی خوئان را قادر ساخت که در Examen maritime («پژوهشهای دریایی») خود شالوده‌ای شایان توجه برای علوم دریایی فراهم آورد، چندین نظریه‌ی تجربی دریانوردی را رد کند، و اصول بنیادین معماری دریایی را جایگیر سازد. این کتاب کاربرد ارزشمند مکانیک در علوم دریایی است.
از جمله‌ی انجمنهائی که خوئان افتخار عضویتشان را داشت از «انجمن سلطنتی» (انگلستان) ، «فرهنگستان علوم فرانسه» ، «فرهنگستان پادشاهی علوم برلین» ، و «فرهنگستان اسپانیایی سان فرناندو» می‌توان نام برد.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی:

نوشته های خوئان‌ای سانتا سیلیا عبارتند از Relación histórica del viaje a América meridional…، 4 جلد (مادرید، 1747) ، با همکاری آنتونیو دِ اولیوئا – که در جلد دوم، بند 1026، سخن از کشف طلای سفید (پلاتین) توسط اسپانیاییها در پرو رفته است؛ Disertación histórica y geográfica sobre el meridian de demarcación entre los dominios de España y Portugal y los parajes por donde pasa en la América meridional… (مادرید، 1749) ، با همکاری اولیوئا؛ و Examen marῑtime teórico práctico… (مادرید، 1771، 1793)، ترجمه به انگلیسی (لندن، 1784) و به فرانسوی (نانت، 1783؛ پاریس، 1793) ، نیز تجدید چاپ به اسپانیایی (مادرید، 1968) .
نیز «Reglamento para la construcción de lonas» (1751)، که نسخه‌ی خطی آن در مجموعه‌ی وارگاس پونسه محفوظ است؛ Compendio de navegación para el uso de los Caballeros Guardiasmarinas (کادیس، 1757) ؛ «Informe a S.M. sobre los perjuicios de la construcción francesa de los bajeles» (1773)، نسخه‌ی خطی؛ Observaciones astronómicas y fichas hechas por O. de S. M. en los reinos del Peru (مادرید، 1773، 1778) ، با همکاری اولیوئا.
آثار دیگر عبارتند از Estado de la astronomia en Europa… (مادرید، 1773) ؛ «Reflexiones sobre la fabrica y uso del curato – de – Las observaciones del paso de Venus por el disco del sol» ؛ (1809) ؛ «Metodo de levanter o dirigir el mapa o plano general de Españ a» (1809)؛ Noticias secretas de América sobre el estado moral y military y politico de los reinos del Peru y provincias de Quito, cosas de Nueva Granada y Chile… (لندن، 1926) ، با همکاری اولیوئا؛ و «Relox o crónometro inventado por juan Harrison» .
تعداد تقریباً زیادی از یادداشتها و مقاله های خوئان در زمینه‌ی کیهان نگاری و دریانوردی موجود است، که اکثر آنها چاپ نشده اند. یک اثر دو جلدی با ده طرح برای معماری دریایی از آن جمله است.

دوم . خواندنیهای فرعی:

Diccionario enciclopedico hispanio-americano، یازدهم (بارسلونا، 1892) ، 217؛ Jorge juan y la colonizacion española en America…، از فرانسیسکو سرورائی خیمنس آلفارو (مادرید، 1927) .
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی: احمد آرام ...]و دیگران[، زیر نظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول