کنکاشى در سرودهاى انقلاب اسلامي
نويسنده:اکبر خوردچشم
زمانى که اولين جرقه‌هاى انقلاب اسلامى زده شد و به دنبال آن سيل عظيم مردم خسته از جور ستم، خودشان را به صفوف به هم پيوسته انقلابيون رساندند بسيارى از مسائل دچار تغيير وتحول شد که از آن جمله مى‌توان به تحول عظيم در شعر و پديد آمدن ادبيات انقلاب اسلامى اشاره کرد؛ آن طور که شاعران جوان و حتى شناخته شده‌اى با سرودن اشعار مختلف انقلابى و در قالب‌هاى گوناگون در بيدار ساختن مردم نقش مهم و بسزايى داشتند.
بى‌شک يکى از مسائل به وجود آمده در انقلاب اسلامى که در کنار آن رشد فزاينده‌اى پيدا کرد، بحث سرودهاى انقلابى و اسلامى است؛ به طورى که سرودهاى آن دوره که برخاسته از دل مردم بود در بيدارى و نيز قوت و نيرو دادن آحاد ملت از بسيارى هنرهاى ديگر پيش افتاد.
از آنچه در خاطرات خوانندگان، آهنگسازان و شاعران سرودهاى انقلابى روزهاى بهمن سال 57 و بعد از آن بر مى‌آيد، اين نکته را مى‌توان استنباط کرد که اين سرودها اغلب به صورت بداهه سروده شده و در همان روز با آهنگسازى و يکي، دو بار تمرين کردن ضبط مى‌شده و فرداى آن روز در اختيار مردم قرار مى‌گرفته است. پس به همين خاطر از تازگى و طراوت همراه با نوآورى و خلاقيت خاص برخوردار بوده و چون از عمق جان و دل شاعر و هنرمند بر مى‌آمده، بى‌ترديد بر عمق جان و دل مخاطبان مى‌نشسته و در ايشان شور و هيجان انقلابى ايجاد مى‌کرده است.
حال باتوجه به آنچه بيان شد، قصد داريم در يک نگاه و نگرش کلى سرودهاى آن روزهاى پرحماسه را مورد بررسى قرار دهيم، باشد که توانسته باشيم حق مطلب را ادا کنيم؛
بى‌ترديد يکى از حوادث مهم قبل از پيروزى انقلاب اسلامي، حادثه شهادت عده‌اى از مردم بى‌گناه در هفدهم شهريور سال 57 بود که به نوعى مى‌توان آن حادثه را سرآغاز کلى حضور ميليونى مردم در خيابان‌ها دانست.
پس از اين حادثه غم‌انگيز بود که آن سرود با اين ابيات زبانزد همگان شد که:
سرودهايى که با آمدن حضرت امام(ره) پيروزى و سربلندى انقلاب اسلامى را نويد و مژده مى‌داد ؛
به هر حال روزها و ساعات دهه مبارک فجر، يادآور حماسه‌سازى مردان و زنان و حتى کودکان و سالخوردگانى است که براى نجات دين و ميهن و برافراشته ساختن پرچم آزادى و استقلال دست به کارى بزرگ زدند، کارى که بهت و حيرت همگان را برانگيخت و به تبع آن حماسه‌اى بزرگ را رقم زد. باشد با تداعى خاطرات باشکوه آن دوره و نيز عمل کردن به رهنمودهاى حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى همواره پيرو خط شهدا و آرمان‌هاى والاى انقلاب اسلامى‌مان باشيم.
بى‌شک يکى از مسائل به وجود آمده در انقلاب اسلامى که در کنار آن رشد فزاينده‌اى پيدا کرد، بحث سرودهاى انقلابى و اسلامى است؛ به طورى که سرودهاى آن دوره که برخاسته از دل مردم بود در بيدارى و نيز قوت و نيرو دادن آحاد ملت از بسيارى هنرهاى ديگر پيش افتاد.
از آنچه در خاطرات خوانندگان، آهنگسازان و شاعران سرودهاى انقلابى روزهاى بهمن سال 57 و بعد از آن بر مى‌آيد، اين نکته را مى‌توان استنباط کرد که اين سرودها اغلب به صورت بداهه سروده شده و در همان روز با آهنگسازى و يکي، دو بار تمرين کردن ضبط مى‌شده و فرداى آن روز در اختيار مردم قرار مى‌گرفته است. پس به همين خاطر از تازگى و طراوت همراه با نوآورى و خلاقيت خاص برخوردار بوده و چون از عمق جان و دل شاعر و هنرمند بر مى‌آمده، بى‌ترديد بر عمق جان و دل مخاطبان مى‌نشسته و در ايشان شور و هيجان انقلابى ايجاد مى‌کرده است.
حال باتوجه به آنچه بيان شد، قصد داريم در يک نگاه و نگرش کلى سرودهاى آن روزهاى پرحماسه را مورد بررسى قرار دهيم، باشد که توانسته باشيم حق مطلب را ادا کنيم؛
بى‌ترديد يکى از حوادث مهم قبل از پيروزى انقلاب اسلامي، حادثه شهادت عده‌اى از مردم بى‌گناه در هفدهم شهريور سال 57 بود که به نوعى مى‌توان آن حادثه را سرآغاز کلى حضور ميليونى مردم در خيابان‌ها دانست.
پس از اين حادثه غم‌انگيز بود که آن سرود با اين ابيات زبانزد همگان شد که:
“درود، درود، درود
به روان پاک شهيد راه خدا
درود، درود، درود
به جوان که کشته شد به ميدان شهدا
اى که پرپر مى‌کنى جوانه‌ها
مى‌زنى آتشى به خانه‌ها
هفده شهريور روز ننگ تو
هفده شهريور افتخار ما”
پس به همين خاطر است که سرودهاى انقلاب اسلامى حس و حال خاصى دارد؛ يعنى در آن سرودها شهدا جايگاه خاص و ويژه‌اى دارند، سرودهايى چون:به روان پاک شهيد راه خدا
درود، درود، درود
به جوان که کشته شد به ميدان شهدا
اى که پرپر مى‌کنى جوانه‌ها
مى‌زنى آتشى به خانه‌ها
هفده شهريور روز ننگ تو
هفده شهريور افتخار ما”
“برخيزيد، اى شهيدان راه خدا
اى کرده، بهر احياى حق، جان فدا
کز قطره، قطره خون پاک شما
مى‌رويد تا ابد در وطن لاله‌ها
برخيزيد، برخيزيد
برخيزيد رهبر آمد کنون در کنارتان
تا سازد، غرق در بوسه خاک مزارتان
تا گيرد خون بهاى شهيدان ز اهرمن
بازآمد، رهبر ما پى يارى وطن”
و گاهى هم با استفاده از آرايه‌هاى ادبى چون استعاره، از شهدا اين چنين ياد مى‌شود:اى کرده، بهر احياى حق، جان فدا
کز قطره، قطره خون پاک شما
مى‌رويد تا ابد در وطن لاله‌ها
برخيزيد، برخيزيد
برخيزيد رهبر آمد کنون در کنارتان
تا سازد، غرق در بوسه خاک مزارتان
تا گيرد خون بهاى شهيدان ز اهرمن
بازآمد، رهبر ما پى يارى وطن”
“به لاله‌ى در خون خفته
شهيد دست از جان شسته
قسم به فرياد آخر
به اشک لرزان مادر”
و نيز در برخى سرودها هم واژه مقدس شهيد با واژه‌هاى بهار و آزادى گره مى‌خورد؛شهيد دست از جان شسته
قسم به فرياد آخر
به اشک لرزان مادر”
“شهيد، شهيد، شهيد، راه تو افتخار، نام تو ماندگار
عزتت پايدار، مرگ سرخت، خروش روزگار
اى غمت جاودان، در دل عاشقان
خون تو در جهان، مى‌کند گل‌فشان
هر بهار، هربهار”
و در برخى موارد شهيد و شهادت همراه با داستانى کودکانه بوده است، چون:عزتت پايدار، مرگ سرخت، خروش روزگار
اى غمت جاودان، در دل عاشقان
خون تو در جهان، مى‌کند گل‌فشان
هر بهار، هربهار”
“بابا آب داد ديگه شعار ما نيست
بابا خون داد
تو کتابا ديگه، نمى‌خونيم بابا
بابا نون داد
بابا فرياد کشيد، بابا جنگيد تاشب
بابا جون داد”
يقينا محور انقلاب اسلامى و پيروزى آن، حضرت امام(ره) بوده است. پس ايشان و شخصيت والاى آن بزرگوار در سرودهاى انقلاب اسلامى نقش و جايگاه خاصى داشته و به همين دليل است که بسيارى از سرودهاى مطرح و ماندگار آن زمان، پيرامون امام خميني(ره) و جايگاه والاى ايشان است، سرودهايى چون:بابا خون داد
تو کتابا ديگه، نمى‌خونيم بابا
بابا نون داد
بابا فرياد کشيد، بابا جنگيد تاشب
بابا جون داد”
“خمينى اى امام، خمينى اى امام؛
اى مجاهد، اى مظهر شرف
اى گذشته ز جان در ره هدف
چون نجات انسان شعار توست
مرگ در راه حق، افتخار توست
اين تويي، اين تويى پاسدار حق
خصم اهريمنان، دوستدار حق
بود شعار تو، به راه حق قيام
ز ما تو را درود، ز ما تو را سلام”
آنچه براى همگان مسلم است روز بزرگ پيروزى مى‌باشد و آن روز، روزى نيست جز بيست و دوم بهمن سال 57 که نقطه عطف انقلاب و رهايى ملت از چنگ طاغوت زمان بوده است. اين روز در اغلب سرودها ديده شده و حتى در برخى سرودها هم به صورت مستقل به آن پرداخته شده است؛ سرودى چون:اى مجاهد، اى مظهر شرف
اى گذشته ز جان در ره هدف
چون نجات انسان شعار توست
مرگ در راه حق، افتخار توست
اين تويي، اين تويى پاسدار حق
خصم اهريمنان، دوستدار حق
بود شعار تو، به راه حق قيام
ز ما تو را درود، ز ما تو را سلام”
“بيست و دوى بهمن، بيست و دوى بهمن
روز از خود گذشتن
روز پيروزى ما
روز نجات ميهن”
اين يک امر مسلم و قطعى است که هر انقلاب برخاسته از دل مردم باشد و همراه با آرمان‌هاى الهى و ناب حرکت کند، سرانجامى جز پيروزى نخواهد داشت و اين پيروزى خود دلگرم کننده مردم و گردانندگان انقلاب است تا هرچه بهتر و سريع‌تر به هدف نهايى خود نايل شوند. اين امر در روند پيروزى انقلاب اسلامى کاملا مشهود است؛ يعنى از همان آغازين روزهاى انقلاب و به تبع آن در اوج روزهاى به ياد ماندى انقلاب اسلامى سخن از ظفر و پيروزى است و اين نويد پيروزى در اغلب سرودها موج مى‌زند؛روز از خود گذشتن
روز پيروزى ما
روز نجات ميهن”
سرودهايى که با آمدن حضرت امام(ره) پيروزى و سربلندى انقلاب اسلامى را نويد و مژده مى‌داد ؛
“بوى گل سوسن و ياسمن آيد
عطر بهاران کنون از وطن آيد
جان ز تن رفته باز، سوى تن آيد
رهبر محبوب خلق از سفر آيد
ديو چو بيرون رود فرشته درآيد
بگذرد اين روزگار تلخ‌تر از زهر
بار دگر روزگار چون شکر آيد”
البته ناگفته نماند که اين پيروزى و ظفر با همت مردم، رهبرى امام خميني(ره) و ريخته شدن خون شهداى بسيارى به دست آمد و برگ زرينى در تاريخ چندين هزار ساله اين مرز و بوم به يادگار گذاشت؛عطر بهاران کنون از وطن آيد
جان ز تن رفته باز، سوى تن آيد
رهبر محبوب خلق از سفر آيد
ديو چو بيرون رود فرشته درآيد
بگذرد اين روزگار تلخ‌تر از زهر
بار دگر روزگار چون شکر آيد”
“آمده موسم فتح ايمان
شعله سر زد افق، نور ايمان
در دل بهمن سرد تاريخ
لاله سر زد ، ز خون شهيدان
لاله‌ها قامت سرخ عشقند
سرنوشت تو با خون نوشتند
پيکر پاکت اى جان به کف را
از ازل با شهادت سرشتند
بهمن خونين جاويدان
تا ابد زنده بادا قرآن
بهمن خونين جاويدان
تا ابد زنده ياد شهيدان”
در ادامه اين مقال بايد يادآور شد که قالب اغلب اشعار مورد استفاده به صورت مثنوي، مستزاد، شعر نيمايى و يا قصيده و دو بيتى‌هاى پيوسته بوده و از وزن و آهنگ چکشى يا همان حماسى برخوردار بوده و چون اغلب به شکل گروه کر خوانده مى‌شده مناسب براى استفاده از راهپيمايى‌ها بوده است.شعله سر زد افق، نور ايمان
در دل بهمن سرد تاريخ
لاله سر زد ، ز خون شهيدان
لاله‌ها قامت سرخ عشقند
سرنوشت تو با خون نوشتند
پيکر پاکت اى جان به کف را
از ازل با شهادت سرشتند
بهمن خونين جاويدان
تا ابد زنده بادا قرآن
بهمن خونين جاويدان
تا ابد زنده ياد شهيدان”
به هر حال روزها و ساعات دهه مبارک فجر، يادآور حماسه‌سازى مردان و زنان و حتى کودکان و سالخوردگانى است که براى نجات دين و ميهن و برافراشته ساختن پرچم آزادى و استقلال دست به کارى بزرگ زدند، کارى که بهت و حيرت همگان را برانگيخت و به تبع آن حماسه‌اى بزرگ را رقم زد. باشد با تداعى خاطرات باشکوه آن دوره و نيز عمل کردن به رهنمودهاى حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبرى همواره پيرو خط شهدا و آرمان‌هاى والاى انقلاب اسلامى‌مان باشيم.
