نوبل به شرط خنده!

نیم نگاهی به خنده دارترین جایزه علمی جهان
گاه بهتر است زاویه دیدتان را نسبت به جهان اطراف تان تغییر دهید. حالا نه دقیقا 180 درجه، همان چهار پنج درجه تغییر هم برای تفاوت دیدن کفایت می‌کند. باور کنید هیچ کس از متفاوت دیدن ضرر نکرده، دست کم مشکلی از مشکلات را حل می‌کند، یا دید انسان را نسبت به شرایط باز می‌کند یا در بهترین حالت اثری هنری، شکاهکارهای ادبی یا کشف علمی بزرگی را به بار می‌آورد؛ که البته گاه شاید خنده دار و مضخک به نظر بیاییند. مثلا چند نفر را دیده اید که برای مواجه شدن با خرس‌های گریزلی زره بسازند، یا به دنبال راهی جدید برای نمونه برداری از آب بینی نهنگ‌ها باشند، یا نیروهای متفاوت مورد نیاز برای کشیدن گوسفندهای زبان بسته روی سطوح مختلف را تجزیه و تحلیل کنند؟ یا حتی به فکر به پرواز درآوردن قورباغه‌ها باشند؟
واقعیت این است که افراد زیادی در اطراف ما هستند که به واسطه نگاه متفاوتی که به محیط اطراف شان دارند، به چنین موضوعات خنده دار و حتی مواردی پیش پا افتاده تر و حتی خنده دار تر فکر می‌کنند، اما تفکر و کار آنها در نهایت به نتیجه‌ای ختم شده که شاید همچنان مضحک به نظر بیاید، اما منجر به ابداع راهکارهای جدید، آگاهی بیشتر نسبت به موضوعات، ساخت ابزارهای کاربردی و حتی کشف‌های علمی شد است، تعدادی از این ذهن‌های شوخ و طنزپرداز علاوه بر نتایج گاه موفقی که به دست آورده اند، جایزه نوبل را هم از آن خود کرده اند. البته نه دقیقا همان جایزه منتسب به آلفرد نوبل مشهور که هر سال با حضور برترین نوابغ جهان و طی مراسمی باشکوه به دانشمندان برگزیده جهان اعطا می‌شود، این نوبل کمی متفاوت است و در واقع به همان اندازه که جایزه نوبل اصلی جایزه‌ای برای دستاوردهای علمی و مطالعاتی کاملا جدی است، این نوبل که ایگ نوبل (IgNobe1) نام دارد جایزه‌ای است که به خنده دارترین دستاوردهای علمی اعطا می‌شود.
«ایگ نوبل» که به بیانی نسخه خنده دار جایزه نوبل است، به پژوهش‌هایی داده می‌شود که انسان‌ها را می‌خنداند و سپس آنها را به فکر فرو می‌برد. هدف از اهدای این جوایز قدردانی از رویکردهای غیرعادی، بزرگداشت خلاقیت و تحریک علاقه مندی افراد به دانش، پزشکی و فناوری است، نام آن ترکیبی از واژه بدنهاد و بدسرشت (IgNobe1) و جایزه نوبل (Nobe1 Prize) است و دقیقا «ایگ نوبل» تلفظ می‌شود، پس لطفا آن را «آی جی نوبل» نخوانید. نماد این جایزه نسخه‌ای وارونه و به زمین افتاده از مجسمه برنزی اندیشمند (The Thinker) اثر «آگوست رودن» است که درموزه رودن پاریس از آن نگهداری می‌شود. این نماد با برداشت از نام مجسمه اصلی The Stinker به معنی «فرد نفرت انگیز» نام گرفته است. مراسم مجلل ایگ نوبل هر سال شهریور (سپتامبر) در آمفی تئاتر ساندرز دانشگاه‌هاروارد برگزار می‌شود. نزدیک به 1100 مدعو در این سالن شاهد دریافت جوایز عجیب ترین و خنده دارترین دستاوردهای علمی سال هستند و جوایز را برندگان نوبل حقیقی به برندگان ایگ نوبل اهدا می‌کنند.

برترین‌های نوبل خنده دار

درطول 25 سال گذشته تعداد مطالعات، آزمایش‌ها، ایده‌ها و اقدامات غیرمتعارف، خنده دار و حتی مضحک در جهان کم نبوده اند اما تعدادی از آنها بیشتر در مرکز توجه همگان قرار گرفته اند.

1- ساعت چرخ دار خاموش نشو

ایگ نوبل اقتصاد سال 1384/ 2005 به ابداعی اختصاص یافت که شاید در نظر اول شایسته دریافت جایزه به نظر نیاید؛ ساعت کوکی کوچکی شبیه به بقیه ساعت‌های کوکی مزاحم که به دلیل بیدار کردن صاحبان شان از خواب خوش صبحگاهی، معمولا به خاطربرخورد مشت، ضربه یا پرتاب شدن به سمت دیوار از کار می‌افتند. این ساعت که با نام «کلاکی» شناخت می‌شود تفاوتی بزرگ با دیگر ساعت‌های کوکی دارد. مخترع آن گائوری ناندا دانشجوی دانشگاه MIT (موسسه فناوری ماساچوست) این ساعت را به دو چرخ مجهز کرد تا زمانی که فرد به خواب می‌رود، ساعت از جای خود حرکت کرده و به جای دیگری از اتاق برود تا صاحبش هنگام صبح نتواند صدای آن را خاموش کرده و به خوابش ادامه دهد و مجبور شود برای خاموش کردن آن از جایش برخاسته و به دنبال ساعت بگردد.

2- جرم: کف زدن با یک دست

جایزه ایگ نوبل صلح سال 1392/ 2013 یکی از نمونه‌های انتقادی در تاریخ این جوایز بوده است. این جایزه به صورت مشترک به الکساندر لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس که تشویق کردن و کف زدن در فضای عمومی را ممنوع اعلام کرده بود و همچنین پلیس بلاروس که مردی یک دست را به اتهام کف زدن در خیابان دستگیر کرده بود، اختصاص یافت.

3- برج ایفل کوچک با لم به چپ

کشف اینکه لمیدن به سمت چپ باعث می‌شود برج ایفل کوچک تر به نظر بیایبد در سال 1391/ 2012 ایگ نبول بخش روانشناسی را از آن خود ساخت، جایزه بخش ادبیات آن سال نیز به دیوان محاسبات دولتی آمریکا به خاطر انتشار مقاله‌ای درباره «گزارش‌هایی که درباره گزارش‌هایی نوشته می‌شوند که در آنها درباره آماده سازی گزارشی درباره یک گزارش درباره گزاش‌هایی از گزارش‌ها توضیح داده شده» اهدا شد! هدف از انتشار این مقاله بررسی مراحل ارزیابی اثر تلاش‌های انجام گرفته در راستای تخمین هزینه‌های گزارش‌ها و مطالعات بوده است. جایزه ایگ نوبل فیزیولوژی سال 1390 /2011 به خاطر کشف این موضوع که هیچ مدرکی مبنی بر تایید خمیازه کشیدن مداوم در لاک پشت‌های پلس رخ وجود ندارد به آناویلکینسون، ناتالی سبانز، ایزابل مندل و لودویگ‌هابر از کشورهای بریتانیا، اتریش و هلند اختصاص یافت.

4- پخت کباب با سوخت موشک‌های ناسا

آیا می‌دانستید رکورد جهانی زمان پخت کباب در باربکیو دقیقا سه ثانیه است و جرج گابل استاد دانشگاه پوردو در سال 1375/ 1396 توانست به خاطر ثبت این رکردایگ نوبل شیمی را به دست آورد؟ وی برای اشتغال سریع باربکیو از اکسیژن مایه استفاده کرد، سوختی که معمولا ناسا از آن برای پرتاب موشک‌هایش استفاده می‌کند. گابل روی 27 کیلوگرم ذغال درون دستگاه کباب پز یا همان باربکیو 11 لیتر اکسیژن مایع ریخت و آن را آتش زد. در نتیجه 18 کیلوگرم از زغال‌های در عرض سه ثانیه سوختند و کبابی کمی برشته تر از حد عادی آماده شد!

5- تانک مشکل پارک را حل می‌کند

ایده دیگری که در عین عجیب بودن، موجبات خنک شد دل بسیاری از مردمان جهان را فراهم آورد و نوبل صلح سال 1390/ 2011 را به نام آرتوراس زوکاس فرماندار شهر ویلنیوس در لیتوانی ثبت کرد، ایده استفاده از یک تانک برای رفع مشکل همیشگی شهرهای بزرگ، یعنی پارم خودروها در مکان‌های غیرقانونی بود. وی نشان داد با عبور دادن یک تانک زره پوش از روی خودروهای شیک و گران قیمتی که در مکان‌های غیرقانونی پارک شده اند می‌توان این معضل شهری را برطرف ساخت.

6- راز نشست و برخاست گاوها

در سال 1390/ 2011 دو محقق به نام‌های برت تولکامپ و ماری‌هاسکل به خاطر دو کشف مرتبط به یکدیگر در بخش احتمالات توانستند ایگ نوبل را به دست آورند: اول اینکه گاوها هر چه طولانی تر روی زمین دراز بکشند، احتمال اینکه به سرعت از روی زمین بلند شوند بیشتر می‌شود و دوم اینکه زمانی که یک گاو از جایش برخاست، تخمین اینکه چه زمانی دوباره روی زمین دراز خواهد کشید کار دشواری است.

7- گاوهای نام دار

دربخش دامپزشکی نیز ایگ نوبل سال 1388/ 2009 به دو محقق از دانشگاه نیوکاسل اهدا شد، زیرا این دو ثابت کردند گاوهای شیردهی که برای آنها نامی انتخاب می‌شود، نسبت به گاوهای بی نام شیر بیشتری تولید می‌کنند و سال پیش از آن، کریستل ژوبرت و مایکل فرانس به خاطر کشف این موضوع که کک‌های بدن سگ‌ها بلندتر از کک‌های بدن گربه‌ها می‌پرند، ایگ نوبل زیست شناسی را به دست آوردند.
نمونه‌های این چنینی در تاریخ مراسم ایگ نوبل کم نیستند و شاید اشاره به تمامی آنها حوصله تان را سر ببرد، اما اگر با خواندن این مطلب کنجکاو شده اید تا با برندگان عجیب و غریب ایگ نوبل امسال آشنا شوید، ادامه مطالب را از دست ندهید.

8- سرگین غلتان چشم به راه شیری دارد

در سال 1390/ 2011 نوبل زیست شناسی و نجوم به صورت مشترک به ماری داک زیست شناس دانشگاه لاند اختصاص یافت. زیرا او کشف کرد که سوسک‌های سرگین غلتان مسیر خانه خود را با بالا رفتن از توده‌ای که به همراه خود روی زمین می‌غلتانند و نگاه کرده به مسیر کهکشان راه شیری پیدا می‌کنند.

9. فقط 21 ثانیه گلاب به روتون!

ایگ نوبل فیزیک به صورت مشترک به پاتریشیا یانگ، دیوید هوو جاناتان فام تعلق گرفت. این محققان از طریق آزمایش‌‎‌هایی گسترده، اصل زیستی جهانی را کشف کردند که بر اساس آن تخلیه مثانه تمامی پستانداران بزرگ‌تر از موش 21 ثانیه طول می‌کشد، به استثنای مواردی که شاید 13 ثانیه بیشتر یا کمتر زمان ببرد، چه این پستاندار فیل باشد با مثانه‌ای به گنجایش 5 گالن، چه یک گربه کوچک باشد؛ فقط 21 ثانیه!

10- دنده معکوس تخم مرغ آب پز

در بخش شیمی کالوم اورماند، تیولی اولسن و کالین رستون به خاطر کشف دستور شیمیایی برای تبدیل کردن تخم مرغ آب پز به تخم مرغ خام موفق شدند ایگ نوبل را به دست آورند. این محققان در آزمایش جادویی خود ابتدا سفیده یک تخم مرغ را سنگ پز کردند و سپس با استفاده از انرژی مکانیکی دستگاهی به نام لوله گرداب، پروتئین‌هایی را که به واسطه حرارت با یکدیگر پیوند خورده بودند. دوباره از هم جدا کرده و به شکل اولیه برگرداندند، کشفی که می‌تواند در حوزه‌ای از داروسازی که با پروتئین‌ها سروکار فراوان دارد، کاربرد حیاتی داشته باشد.

11- «ها؟» واژه مشترک در زبان‌ها

مارک دینگمانس، فرانسیسکو توریرا و نیک انفیلد سه محقق زبان شناس هستند که به خاطر کشف این موضوع که «‌ها؟» (?HUH) را می‌توان تقریبا در تمامی زبان‌های بشری، یا دست کم در 10 زبانی که روی آن مطالعه کرده اند یافت و به خاطر اینکه از دلیل حضور این واژه در تمامی زبان‌های جهان اطلاعاتی ندارند، توانستند ایگ نوبل ادبیات را به دست آورند. محققان به این نتیجه رسیدند «ها؟» در تمامی زبان‌ها زمانی استفاده می‌شود که مخاطب متوجه پیام گوینده نشده و با ایجاد این صدا نشان می‌دهد که محتوای پیام را درک نکرده است. این محققان همچنین می‌گویند برخلاف «نام آواها» که آواهای احساسی یا ناله اند و در گروه کلمات طبقه بندی نمی شوند، «ها؟» واژه است زیرا تمامی معیارهای یک واژه را دارد به این معنی که از تمامی نشانه‌های واژگانی رایج که باید فرا گرفته شوند برخوردار است.

12- تشخیص آپاندیس هنگام رانندگی با سرعت بالا

کشف شیوه‌ای نوین برای تشخیص آپاندیس حاد در بخش تشخیص پزشکی توانست ایگ نوبل را برای محققانی از کانادا، نیوزیلند و آمریکا به ارمغان بیاورد. دیالاکریم و آنتونی‌ هاردن کشف کردند برای تشخیص دقیق آپاندیس حاد می‌توان از میزان دردی که فرد در حین رانندگی با سرعت بالا روی سرعت گیرهای خیابان در شکمش احساس می‌کند استفاده کرد. این محققان با مطالعه روی 67 بیماری که تا بیماستان رانندگی کرده بودند به این نتیجه رسیدند. از این رو اگر پزشکی از شما پرسید رانندگی از روی سرعت گیرها درد داشت یا نه قصد ندارد سرصحبت را با شما باز کند، قصدش تنها تشخیص بیماری شماست.

13- جوجه‌ها از نوادگان دایناسورند؟!

محققانی از شیلی و آمریکا نیز با بستن وزنه‌ای به دم کوچک جوجه‌ها ثابت کردند زمانی که وزنه‌ای به بخش انتهایی بدن جوجه‌ها وصل می‌شود، جوجه‌ها شیوه راه رفتن خود را تغییر داده و به سبکی شبیه به مدل راه رفتن دایناسورها حرکت می‌کنند و توانستند ایگ نوبل زیست شناسی را به دست آورند. نتیجه این تحقیق از فرضیه‌ای درباره شیوه حرکت دایناسورهای گوشخوار که روی دو پا حرکت می‌کردند، پشتیبانی می‌کند.

14- زنبور و «شاخص درد گزیدگی اشمیت»

ایگ نوبل فیزیولوژی و حشره شناس نیز به سبب یکی از دردناک ترین آزمایش‌هایی که تاکنون به دست انسان انجام شده به صورت مشترک به جاستین اشمیت از کانادا و مایکل اسمیت از آمریکا رسید. اشمیت به سبب تلاش‌های طاقت فرسایش در ایجاد جدولی به نام «شاخص دردگزیدگی اشمیت» که در آن میزان درد احساس شده در افراد مختلف بر اثر گزیدگی توسط حشرات متفاوت تعیین شده است ایگ نوبل را از آن خود ساخت. وی 78 نوع گزیدگی مختلف را در این جدول دسته بندی کرده است و درد هر یک از آن‌ها را به شکلی متفاوت توصیف کرده است: نیش زنبور سرخ دردی مشابه له شدن دست لای درهای گردان دارد و نیش زنبورهای خاکستری دردی برابر با خاموش کردن سیگار روی زبان. درد گزیدگی مورچه‌های فشنگی نیز به راه رفتن روی ذغال چوب گداخته توصیف شده است در حالی که یک سوهان ناخن زنگ زده درون پاشنه پا فرورفته باشد. اسمیت از بخش زیست عصب شناسی و رفتار شناسی دانشگاه کرنل نیز به واسطه انجام آزمایش‌هایی روی خود برای تعیین نقاطی از بدن که پس از نیش زنبور بیشترین و کمترین درد را احساس می‌کنند موفق به دریافت این جایزه شد. اسمیت در آزمایش‌هایی زنبورهای عسل را وادار کرد 25 بخش مختلف از بدنش را نیش بزنند تا بفهمند نیش زنبور در چه بخش‌هایی (جمجمه، نوک انگشت میانی و بازو) از بدن کمترین درد و در چه بخش‌هایی از بدن (حفره بینی و لب بالایی) بیشترین درد را دارد.

منبع مقاله :
ماهنامه دانشمند/ سال پنجاه و دوم/ شماره 7- مهر 1394.