نویسنده: علی غفوری
جنگ اول صلیبی
پاپ اروبان دوم در 1095 میلادی به علت ناراحتی از صدماتی که به زائران مسیحی در شرق وارد شد و بر اثر تقاضای الکسیس کومنون، امپراتور بیزانس، شورایی در کلرمون فران تشکیل داد و اروپاییان را تشویق کرد که با اسلحه به نجات اماکن مقدس بشتابند. از آن سوی کشیش فرانسوی، پطرس، نیز در اروپا به راه افتاد و مردم را به نبرد علیه مسلمانان تشویق کرد.این دو مسئله سبب بسیج ارتشی بزرگ علیه مسلمانان در اوت 1095 میلادی شد، چهار سپاه بزرگ از چهار نقطه اروپا حرکت کرده و در 1096 در قسطنطنیه به هم رسیدند.
روبرت کورت، گودفروا، ریموند سنت بیل و بوهیماند چهار سردار مسیحی بودند که این سپاهیان را رهبری می‌کردند.
نبرد نیقیه
اولین نبرد بزرگ بین سپاهیان اروپایی با جنگاوران مسلمان در 1097 برابر با 491 هجری درمی‌گیرد. این نبرد برای فتح نیقیه یا نیکاییه، پایتخت سلجوقیان، بود. این شهر که در نزدیکی قسطنطنیه واقع شده بود تقریباً غافلگیر شد. امیر سلجوقی به سرعت سایر نبردهای خود را متوقف کرد و نیروی خود را صرف متوقف کردن مسیحیان نمود اما برتری سنگین نفرات اروپاییان سبب شد تا وی نتواند مانع پیشروی آن‌ها شود و این سپاهیان در آسیای صغیر شهرهای سلجوقی را یکی پس از دیگری فتح کردند.چند عامل هم‌زمان سبب قدرت گرفتن مهاجمان اروپایی شد: ابتدا فشار بیش از اندازه خوارزمشاهیان به مرزهای شرقی سلجوقی و دیگر تفرقه میان مسلمانان به گونه‌ای که در ابتدا، حکومت فاطمیان در شمال شرق آفریقا (مصر) مایل به همکاری با مبارزان صلیبی بودند تا حمایت از سلاجقه و سوم قدرت رهبری گودفروا دوبویون. این فرد با درایت تمام مانع بروز اختلاف بین مسیحیان صلیبی و امپراتور بیزانس شد چرا که امپراتور اعتقاد داشت صلیبیون در ازای غذا و اسلحه باید اراضی متصرفی را به او بدهند.
سقوط انطاکیه
در 1097 صلیبی‌ها پشتِ دروازه بزرگ‌ترین شهر شام یعنی انطاکیه بودند. آن‌ها در این شهر با مقاومت شدیدی مواجه شدند و این مقاومت 1 سال طول کشید اما نهایتاً علی‌رغم اعزام یک سپاه ترک به کمک محصورین، به دلیل خیانت یکی از محافظان برج‌های شهر، صلیبی‌ها به داخل قلعه راه یافتند.سپاه صلیبی نیروی اعزامی سلجوقی را نیز شکست داد و در همین حال ادسا را نیز تصرف شد.
فتح بیت‌المقدس به دست مسیحیان
نیروهای صلیبی به فرماندهی گودفروا با قدرت پیشروی خود را در مدیترانه ادامه دادند و پس از فتح طرابلس وارد فلسطین شدند. محاصره‌ی بیت‌المقدس آغاز شد اما مدافعان مسلمان شهر نیز قصد تسلیم شدن نداشتند. فرمانده مسیحی دستور احداث سه برج بزرگ چوبی را برای ورود به قلعه داد اما مسلمانان برج اول را به آتش کشیدند و دو برج دیگر نیز صدمه دیدند.فرماندهان مسیحی علی‌رغم بارش سنگین تیر، نیزه و گلوله‌های آتشین سربازان را به پایداری فراخواندند سرانجام پس از نفوذ ابتدایی نرمان‌ها و شوالیه‌های آلمانی و شخص گودفروا، بقیه سربازان بدون بیم از مرگ وارد دیوارهای قلعه شدند. در این زمان احساسات مسیحیان به اوج خود رسیده بود و علی‌رغم دلاوری مسلمانان، اسلحه سنگین صلیبی‌ها مانع کاری بودن ضربات مدافعان می‌شد و شهر پس از 40 روز مقاومت سقوط کرد. گفته می‌شود 70 هزار نفر از مسلمانان از دم تیغ مسیحیان گذشته و مسجدالاقصی غرق خون شد. پیروزی در نبرد بیت‌المقدس سبب تهور بیشتر صلیبی‌ها شد و آن‌ها در 1099 به سایر شهرهای شام نیز حمله کرده و سپاه اعزامی دولت فاطمی مصر را نیز شکست دادند. تازه در این زمان بود که حکومت‌های اسلامی پی بردند هدف صلیبیون جنگ با سلجوقیان نیست بلکه آن‌ها به دنبال یک نبرد مذهبی تمام عیار با جهان اسلام هستند.
نتایج نبردهای اول
جنگ اول صلیبی برای اولین بار پس از 5 قرن نیروهای مسیحی و اروپایی را در موفقیت برتر قرار داد چرا که آن‌ها پس از ظهور اسلام همواره در موضع تدافعی و عقب‌نشینی بودند مهم‌تر آن که جنگ‌های صلیبی سلجوقیان را ضعیف کرد و حملات سازماندهی شده‌ی ترک‌ها به اروپا را 3 قرن عقب انداخت.سقوط شهر مذهبی بیت‌المقدس نیز مهم‌ترین دستاورد این جنگ خونین برای صلیبیون تلقی شد اما این هنوز ابتدای داستان جنگ‌های طولانی صلیبی بود.
جنگ‌های صلیبی دوم
جنگ اول صلیبی سبب بیداری مسلمانان از خواب غفلت شد به ویژه آن که کشتار مسجدالاقصی خون مسلمانان را به جوش آورده بود اما بغداد تمایلی به اعزام نیروی کمکی برای بازپس‌گیری بیت‌المقدس نداشت و سلاجقه نیز درگیر مبارزه با بیزانس بودند تنها دولت فاطمی مصر سپاهی را برای فتح شام و فلسطین اعزام کرد و این نیرو علی‌رغم شکست از قوای صلیبی سبب آغاز مقاومت شامیان علیه صلیبیون شد.افضل، وزیر فاطمی مصر، حملات خود را از سر گرفت و در 1102 با 20 هزار نیرو شهر رمله را فتح کرد و سپاه صلیبی به فرماندهی بلدوین را شکست داد اما در محاصره‌ی یافا ناموفق ماند و صلیبیون دو گردان مصری را در سال بعد شکست دادند.
سپاه فاطمی مجدداً در 1105 با 5 هزار نیرو به فرماندهی سناءالملک حسین، پسر وزیر فاطمی، در عسقلان گردآمده اما از نیروی صلیبی که از برتری نفرات و فرماندهی مناسب بهره برد شکست خورد.
علی‌رغم شکست‌های پی در پی فاطمیون برخی شهرهای شام مستقلاً مقاومت را ادامه دادند. به طور مثال خود عسقلان 40 سال مقاومت کرد. پیش از این تلاش‌ها، مدت 40 سال گذشت تا نیروهای مسلمانان مجدداً جمع شوند. مسلمانان با تسخیر رها عملاً ضدحمله را در جنگ دوم صلیبی آغاز کردند.
دعوت سن برنارد
در 1147 سن برنارد، رئیس صومعه کلرو، در شامپانی فرانسه (مانند پاپ اوربانوس در جنگ صلیبی اول) فرمان بسیج اروپا علیه مسلمانان را داد. او مجمعی در «وزله» فرانسه تشکیل داد و از سران دولت‌های غربی خواست تا نیروهای خود را به آسیای باختری برسانند. لویی هفتم، پادشاه فرانسه، و کنراد سوم، امپراتور آلمان، دعوت او را لبیک گفته و سپاه خود را به حرکت درآوردند.این دو سپاه خود را از طریق یونان به شام رساندند و دمشق را که به سختی توسط مسلمانان محافظت می‌شد محاصره کردند اما قادر به فتح آن نشدند و شهر رها نیز همچنان در دست مسلمانان ماند. این دو سپاه که با نیروی بسیار قدرتمندی به حرکت درآمده بود به هنگام بازگشت تقریباً نابود شد.
نتیجه نبرد
نبرد دوم صلیبی به دلیل بی‌نتیجه بودن برای مسیحیان عملاً سبب تشویق مسلمانان برای ادامه حملات علیه متجاوزان مسیحی شد چرا که دو قدرت اول اروپا یعنی آلمان و فرانسه در این نبرد نتوانستند کاری از پیش ببرند.جنگ‌های صلیبی سوم
ورود صلاح‌الدین ایوبی به جنگ
در 1160 میلادی اوضاع شام و فلسطین کاملاً متزلزل شد و مسیحیان می‌دانستند که هر آیینه امکان سقوط متصرفاتشان وجود دارد به ویژه آن که مسلمانان در کلیه جبهه‌های شمال آفریقا، اسپانیا و بین‌النهرین در حال پیشروی بودند. اثر این پیشروی‌ها سبب تضعیف قوای مسیحیان در فلسطین بود.در 1171 صلاح‌الدین ایوبی بر دولت فاطمی مصر غلبه کرد و چون سنی بود خطبه را پس از 2 قرن به نام خلیفه عباسی قرائت و سلسله ایوبی‌ها را بنا نهاد. صلاح‌الدین به تجهیز قوای بزرگ مسلمانان پرداخت و در 1186 در طبریه در اولین زورآزمایی خود با صلیبیان شکست سنگینی به آن‌ها وارد کرد آن‌گاه به سوی بیت‌المقدس راند.
فتح بیت‌المقدس
در 1187 او پشت دروازه‌های بیت‌المقدس بود. صلاح‌الدین ابتدا به مدافعان برج‌های شهر پیغام داد که در صورت تسلیم شدن در امان هستند اما عیسویان تصمیم به مقاومت گرفتند. نبرد آغاز شد و علی‌رغم مقاومت شدید نیروهای مدافع، تهور مسلمانان سبب انهدام بخشی از دیوار قلعه و نفوذ سربازان مسلمان به داخل شهر شد. مبارزان مسیحی از صلاح‌الدین امان خواستند اما او گفت که در این زمان تنها در ازای پرداخت فدیه از کشتار آن‌ها خودداری می‌کند بنابراین پس از 91 سال بیت‌المقدس به تصرف مسلمانان درآمد.صلاح‌الدین در سال بعد در نبرد حصین نیز سپاه صلیبی را در شمال فلسطین شکست داد و باقی‌مانده‌ی آن‌ها را از دم تیغ گذراند. به دنبال این پیروزی ده‌ها شهر مهم یکی پس از دیگری از دست صلیبیون خارج شد از جمله بیروت، صور، صیدا، عکا، یافا، صبره و صهیون و قلاع مهم منطقه.
حرکت اردوی صلیبی
پیروزی‌های جدید مسلمانان سبب حیرت اروپا شده و فتح بیت‌المقدس خون صلیبیون را مجدداً به جوش آورد. پاپ مجدداً فرمان بسیج عمومی داد و این بار سه شاه بزرگ اروپا یعنی فردریک بار با روسا از آلمان، فیلیپ اگوست از فرانسه و ریچارد شیردل از انگلیس در 1189 خود را به آسیا رساندند.اگرچه غرق شدن پادشاه آلمان در یک رودخانه سبب از هم پاشیدن نیروهایش شد اما سپاهیان فرانسه و انگلیس آن‌قدر بودند که نبرد را ادامه دهند. عکا در این سال سقوط کرد. معروف‌ترین نبردهای صلیبی در این زمان انجام شد به گونه‌ای که صدها هزار سرباز مسیحی و مسلمان و ده‌ها سردار بزرگ جان خود را از دست دادند اگرچه مصاف طولانی ریچارد شیردل و صلاح‌الدین نیز فرجامی برای اروپا نداشت. صلاح‌الدین علی‌رغم مبارزات بی‌امان، به دلیل تقویت مداوم سپاه صلیبی، تقاضای کمک از خلیفه و امرای ترک و عرب کرد از طرف دیگر ریچارد و فیلیپ نیز به کشور خود بازگشتند و عملاً نبرد به وضعیتی فرسایشی تبدیل شد.
پس از مدتی سپاه صلیبی که از به دست آوردن بیت‌المقدس ناامید و پراکنده شده بود، عملاً جنگ صلیبی سوم به پایان رسید.
نتیجه‌ی نبرد
نبردهای صلیبی سوم سبب از دست رفتن شهر مهم بیت‌المقدس از چنگ مسیحیان شد مضافاً آن که پیروزی‌های پی در پی صلاح‌الدین، فتوحات مسیحیان را از دست آن‌ها خارج کرد و پس از این اروپاییان در نبردهای دیگر صلیبی دست پایین را داشتند.پیروزی‌های صلاح‌الدین سبب شد که بیت‌المقدس تا 9 قرن دیگر در اختیار مسلمانان بماند (تنها در سال 1228 به مدت 16 سال این شهر به تصرف پادشاه آلمان درآمد) پس از این جنگ‌ها 5 بار دیگر صلیبیون به قصد بازپس‌گیری سرزمین‌های آسیای غربی به این نواحی لشکر کشیدند که این نبردها به جنگ‌های صلیبی چهارم تا هشتم معروف شد اما در نهایت در 1270 میلادی کلیه نیروهای اروپایی شکست خورده و اوضاع منطقه به سال 1095 بازگشت اگرچه در شرق تندباد جدیدی توسط مغولان ایجاد شده بود که آثار کلیه پیروزی دولت‌های اسلامی را زائل کرد.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم
