مروري كوتاه بر اصول پایه كنوانسيون حقوق افراد كم توان
نويسنده: پريسا افتخار
كنوانسيون حقوق افراد كم توان، مصوب سازمان ملل متحد و نخستين كنوانسيون هزاره سوم، تازه ترين دستاورد فعالان و طرفداران جنبش حقوق معلولين مي باشد كه در تاريخ 13 دسامبر 2006 در صحن علني مجمع عمومي سازمان ملل با اكثريت آراء به تصويب رسيد و تاريخ 30 مارس 2007 به عنوان تاريخ شروع امضاء براي پيوستن كشورها به آن اعلام گرديد.
اين كنوانسيون داراي 50 ماده مي باشد كه به علت حجم زياد مطالب در ذيل به چكيده و راهنماي اصول پايه آن اشاره مي شود. لازم به ذكر است كه به پيروي از رويكردهاي نوين در زمينه مطالعات كم تواني در ترجمه اين مطلب همه جا در برابر واژه disability واژه كم تواني به كار برده شده و واژه معلوليت تنها در برابر handicap كاربرد دارد. (نگاه كنيد به پاورقي) اين كنوانسيون تنها كنوانسيوني مي باشد كه در نخستين روز به امضاء نمايندگان بيش از 80 كشور جهان رسيد، كه در اين بين نام كشور عزيزمان ايران در بين امضاكنندگان خالي بود. اميدواريم با آگاه سازي و اطلاع رسا ني در مورد مفاد اين كنوانسيون و لزوم پذيرش آن توسط كشورهاي جهان، مقدمات امضاء كنوانسيون نامبرده توسط دولتمردانمان فراهم آيد.
الف) احترام به كرامت انساني و شايستگي فردي، از جمله آزادي انتخاب و استقلال فرد.
هر فردي حق انتخاب داشته و درمي بايست در مواقع لزوم ياري شود.
ب) عدم تبعيض
عدم تبعيض مفهوم بنيادين تمام قوانين حقوق بشر بوده و در تمامي كنوانسيونهاي آن وجود دارد. تبعيض به هر دو صورت مستقيم و غير مستقيم ممنوع مي باشد. براي مثال در صورتي كه فرد كم توان قابليت انجام كاري را با متناسب سازي معقول داشته باشد و كارفرما از استخدام وي امتناع كند، مستقيماً تبعيض قائل شده است. همچنين در اختيار قرار ندادن ورقه مناسب و مورد كاربرد به فرد داراي اختلالات بينايي، هنگام رأي به كانديداي منتخب وي، تبعيض غيرمستقيم مي باشد. جامعه مي بايست متناسب سازي معقول را در اختيارافراد كم توان قرار دهد. عدم در اختيار قرار دادن متناسب سازي معقول خود نوعي تبعيض است. "متناسب سازي معقول" به معناي تعديلات و سازگاري هايي است كه بايد در محيط اعمال شوند تا افراد كم توان همانند ديگر افراد، از حقوق و آزادي هاي برابر برخوردار شوند.
پ) مشاركت كامل و مؤثر و تلفيق در جامعه
سطوح متفاوتي براي مشاركت افراد داراي ناتواني وجود دارد كه در كنوانسيون به آن اشاره شده:
- 1مشاركت، اصل زيربناي كنوانسيون حاضر و ماده ويژه آن است.
-2 تأمين منتها درجۀ مشاركت، در تمامي فعاليت هاي افراد داراي ناتواني، وظيفه دولت و جامعه است.
-3 مشاركت حقي است كه افراد داراي ناتواني مي توانند به صورت قانوني آن را مطالبه كنند. چرا مشاركت مهم است؟ به منظور توانمند سازي افراد، جهت تحقق توانمندي هاي بالقوه آنان به عنوان يك شهروند وعضوي از جامعه، مشاركت امر مهمي تلقي مي شود.
ت) احترام به تفاوت ها و پذيرش فرد كم توان به عنوان نوع بشر.
ث) برابرسازي فرصت ها
ج) دسترسي
با وجود اينكه به مفهوم دسترسي به صورت خاص در مادۀ 9 كنوانسيون اشاره شده است، يكي از اصول پايۀ كنوانسيون نيز ميباشد. اين كنوانسيون كه براي نخستين بار در يك سند حقوق بشر بين المللي به واژۀ دسترسي اشاره داشته، آن را به صورت جامع نيز تعريف كرده است. تخصيص صرف حق به افراد كافي نيست، بلكه ضمانت دسترسي و بهره مندي افراد از آنچه برايشان در اين حقوق تأمين شده، لازم و ضروري مي باشد. بدون دسترسي، حق تئوري اي بيش نيست. وقتي صحبت از دسترسي به ميان مي آيد معمولاً مفهوم لزوم وجود سطح شيب دار در ساختمانها براي افراد با صندلي چرخ دار تداعي مي شود، در صورتي كه دسترسي مفهومي فراتر از سطح شيب دار دارد. جامعه بايستي تأمين كنندۀ دسترسي به مواردي از قبيل جاده ها، سيستم حمل و نقل عمومي، علائم پياده روها، امكانات عمومي (مدارس، بيمارستانها، كلينيك ها، منازل، محيط كار) و ارتباطات و اطلاعات (سايت هاي اينترنتي و تلفن) براي افراد داراي ناتواني باشد. با تأملي بر مفهوم دسترسي متوجه مي شويم كه چه مقدار از اجتماع، غير قابل دسترس براي سهم قابل توجهي از اعضايش هست. مفهوم دسترسي قسمتي از تغيير الگويي است كه كنوانسيون در راستاي گسترش افكار جامعه نسبت به توسعه در كنارمفهوم كم تواني، به آن مي پردازد.
چ) برابري زن و مرد
ح) احترام به ظرفيت هاي در حال رشد كودكان كم توان و حرمت قائل شدن به حق اين كودكان در حفظ هويتشان
اين كنوانسيون داراي 50 ماده مي باشد كه به علت حجم زياد مطالب در ذيل به چكيده و راهنماي اصول پايه آن اشاره مي شود. لازم به ذكر است كه به پيروي از رويكردهاي نوين در زمينه مطالعات كم تواني در ترجمه اين مطلب همه جا در برابر واژه disability واژه كم تواني به كار برده شده و واژه معلوليت تنها در برابر handicap كاربرد دارد. (نگاه كنيد به پاورقي) اين كنوانسيون تنها كنوانسيوني مي باشد كه در نخستين روز به امضاء نمايندگان بيش از 80 كشور جهان رسيد، كه در اين بين نام كشور عزيزمان ايران در بين امضاكنندگان خالي بود. اميدواريم با آگاه سازي و اطلاع رسا ني در مورد مفاد اين كنوانسيون و لزوم پذيرش آن توسط كشورهاي جهان، مقدمات امضاء كنوانسيون نامبرده توسط دولتمردانمان فراهم آيد.
راهنماي اصول پايۀ كنوانسيون حقوق افراد كم توان
الف) احترام به كرامت انساني و شايستگي فردي، از جمله آزادي انتخاب و استقلال فرد.
هر فردي حق انتخاب داشته و درمي بايست در مواقع لزوم ياري شود.
ب) عدم تبعيض
عدم تبعيض مفهوم بنيادين تمام قوانين حقوق بشر بوده و در تمامي كنوانسيونهاي آن وجود دارد. تبعيض به هر دو صورت مستقيم و غير مستقيم ممنوع مي باشد. براي مثال در صورتي كه فرد كم توان قابليت انجام كاري را با متناسب سازي معقول داشته باشد و كارفرما از استخدام وي امتناع كند، مستقيماً تبعيض قائل شده است. همچنين در اختيار قرار ندادن ورقه مناسب و مورد كاربرد به فرد داراي اختلالات بينايي، هنگام رأي به كانديداي منتخب وي، تبعيض غيرمستقيم مي باشد. جامعه مي بايست متناسب سازي معقول را در اختيارافراد كم توان قرار دهد. عدم در اختيار قرار دادن متناسب سازي معقول خود نوعي تبعيض است. "متناسب سازي معقول" به معناي تعديلات و سازگاري هايي است كه بايد در محيط اعمال شوند تا افراد كم توان همانند ديگر افراد، از حقوق و آزادي هاي برابر برخوردار شوند.
پ) مشاركت كامل و مؤثر و تلفيق در جامعه
سطوح متفاوتي براي مشاركت افراد داراي ناتواني وجود دارد كه در كنوانسيون به آن اشاره شده:
- 1مشاركت، اصل زيربناي كنوانسيون حاضر و ماده ويژه آن است.
-2 تأمين منتها درجۀ مشاركت، در تمامي فعاليت هاي افراد داراي ناتواني، وظيفه دولت و جامعه است.
-3 مشاركت حقي است كه افراد داراي ناتواني مي توانند به صورت قانوني آن را مطالبه كنند. چرا مشاركت مهم است؟ به منظور توانمند سازي افراد، جهت تحقق توانمندي هاي بالقوه آنان به عنوان يك شهروند وعضوي از جامعه، مشاركت امر مهمي تلقي مي شود.
ت) احترام به تفاوت ها و پذيرش فرد كم توان به عنوان نوع بشر.
ث) برابرسازي فرصت ها
ج) دسترسي
با وجود اينكه به مفهوم دسترسي به صورت خاص در مادۀ 9 كنوانسيون اشاره شده است، يكي از اصول پايۀ كنوانسيون نيز ميباشد. اين كنوانسيون كه براي نخستين بار در يك سند حقوق بشر بين المللي به واژۀ دسترسي اشاره داشته، آن را به صورت جامع نيز تعريف كرده است. تخصيص صرف حق به افراد كافي نيست، بلكه ضمانت دسترسي و بهره مندي افراد از آنچه برايشان در اين حقوق تأمين شده، لازم و ضروري مي باشد. بدون دسترسي، حق تئوري اي بيش نيست. وقتي صحبت از دسترسي به ميان مي آيد معمولاً مفهوم لزوم وجود سطح شيب دار در ساختمانها براي افراد با صندلي چرخ دار تداعي مي شود، در صورتي كه دسترسي مفهومي فراتر از سطح شيب دار دارد. جامعه بايستي تأمين كنندۀ دسترسي به مواردي از قبيل جاده ها، سيستم حمل و نقل عمومي، علائم پياده روها، امكانات عمومي (مدارس، بيمارستانها، كلينيك ها، منازل، محيط كار) و ارتباطات و اطلاعات (سايت هاي اينترنتي و تلفن) براي افراد داراي ناتواني باشد. با تأملي بر مفهوم دسترسي متوجه مي شويم كه چه مقدار از اجتماع، غير قابل دسترس براي سهم قابل توجهي از اعضايش هست. مفهوم دسترسي قسمتي از تغيير الگويي است كه كنوانسيون در راستاي گسترش افكار جامعه نسبت به توسعه در كنارمفهوم كم تواني، به آن مي پردازد.
چ) برابري زن و مرد
ح) احترام به ظرفيت هاي در حال رشد كودكان كم توان و حرمت قائل شدن به حق اين كودكان در حفظ هويتشان
پي نوشت :
با توجه به تاريخچۀ جديد معلوليت، لغت ناتواني ( Disability ) به معناي گروهي از محدوديت هاي عملكردي مختلف است كه در هر جمعيتي و هر كشوري در جهان روي مي دهد. افراد ممكن است با نقايص عملكرد فيزيكي، رواني، حسي يا وضعيت هاي طبي يا بيماري ذهني، دچار ناتواني شوند. اين اختلالات وضعيت ها يا بيماري ها ممكن است ماهيت دائمي يا موقت داشته باشند.
لغت معلوليت ( Handicap ) به معناي از دست دادن يا محدوديت فرصت هاي شركت در زندگي اجتماعي در يك سطح مساوي با ديگران است. اين لغت توصيف كنندۀ تعامل فرد داراي ناتواني و محيط اوست. هدف كاربردي از اين لغت تأكيد بر اين مطلب و تمركز بر كمبود در محيط و بسياري از فعاليت هاي سازمان يافته در جامعه است. براي مثال نبود اطلاعات و ارتباطات و تحصيل، فرد داراي ناتواني را از دستيابي به فرصت هاي مساوي محروم مي كند.
