اوقاف و کتابخانهها
کتابخانه علامه مجلسي
خلاقيت و پويايي رفتار اقتصادي و زندگي جمعي، از فرهنگها نشأت ميگيرد و نظام ارزشي هر جامعهاي، سنتها و پسندهايي را که معرف حضور مؤثر فعال آن جامعه در قرون متمادي است، شکل ميدهد.
فرآيندهاي تحول اجتماعي به سرعت، جهان را فرا ميگيرند. جامعه «انفورماتيک» با توجه به شتاب وحشتانگيز گردش اطلاعات و در عين حال بينالمللي شدن آن، طول عمر مفيد اطلاعات را به «لحظه»ها کاهش داده است. سرعت سرسامآور گردش اطلاعات «حافظه جمعي» را مختل و منفعل ساخته و روابط «عاطفي ـ ملّي» و همبستگي منطقهاي را در قاموس فرهنگ «فراملّي» و انسان «جهانشمول» مخدوش کرده است.
در قاموس فرهنگ «فراملّي»، فرهنگها به مثابه فرهنگهاي بومي و اقماري و به تبعيت از اطلاعات و دادههاي فرهنگ «فراملّي» عمل خواهند کرد و به فراخور قابليتهاي «حافظه جمعي» در انتقال بهنگام و توانمند دادههاي فرهنگي ـ علمي، فرصت حضور و بقا خواهند يافت.
کتابخانهها بويژه در کشورهاي در حال توسعه که نظام گردش دادههاي فرهنگي آنها متکي بر نظام سنتي اسناد مکتوب است، تجسم عيني «حافظه جمعي»اند. کتابخانهها در عين حال که اسناد مکتوب و دادههاي علمي، تاريخي و فرهنگي گذشته را به حال، و حال را به آينده منتقل ميکنند، نمودهاي شاخص اعتلاي فرهنگي اجتماعات نيز به شمار ميروند. کتابخانهها به مثابه «حافظ جمعي»، احساس مشترک و سهيم بودن در کمّ و کيف زندگي اجتماعي مردم را سامان ميدهند.
امر توسعه فراگير و جامع اقتصادي، اجتماعي فرهنگي؛ و نه پيشرفت اقتصادي صرف، در محيط فرهنگي فعال و بارور به وقوع ميپيوندد. از اين رهگذر کتابخانهها به منزله پايگاههاي اطلاعرساني فرهنگي ـ علمي در صنعت اشاعه فرهنگ ملي، تثبيت نظام ارزشي و بسيج عزم ملي در پويش توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي از موقعيت استراتژيک برخوردار شدهاند.
علامه مجلسي (ملا محمدباقر اصفهاني متوفي به سال
1110هـ.ق در اصفهان) در اواسط نيمه دوم سده يازدهم هجري و دهسال اوّل سده دوازدهم، مشهورترين فقيه و محدث شيعه اماميه و شيخالاسلام اصفهان و سرآمد علماي آن شهر عالمپرور بوده است. علامه مجلسي فرزند ملا محمدتقي مجلسي است که او نيز از مفاخر علماي شيعه بهشمار ميآيد و در علم و عمل و تقوا و فضيلت جايگاه خاصي داشته است.
پدر را «مجلسي اوّل» و پسر را «مجلسي دوم»، يا علامه مجلسي و به اختصار «مجلسي» ميگويند.
علامه مجلسي در اواخر حکومت صفوي با پشتکار فوقالعاده و حوصله فراوان توفيق يافت، از راه تأليف و تصنيف کتابها و تدريس علوم و فنون اسلامي و تعليم و تربيت شاگردان بسيار، و اداره امور ديني شيعيان عصر خويش، آنچنان خدمت مثبت و سازندهاي به مردم مسلمان و شيعه ايران کند که هيچ مرجع روحاني ديگر چنين توفيقي نيافته است. آقاي علي رواني در کتاب علامه مجلسي بزرگمرد علم و دين مينويسد:
«علامه مجلسي بازمانده خانداني بزرگ و علمي بوده و خود، سرآمد آنها بهشمار ميرفته است. بديهي است که آثار مهمي از کتب پدرانش به او رسيده بود؛ چه از تأليفات آنها و چه کتب ديگران که در کتابخانههاي آنها بوده است.
او سعي داشته است تمامي آثار علماي شيعه را که تا آن روز همگي خطي و بعضي دستنويس مؤلف بوده است، جمعآوري کند و اخبار آنها را در مجلّدات بحارالانوار پراکنده سازد. بههمين جهت کتب بسياري را به دست آورد و کتابخانه او بسيار غني بوده است. نگاهي گذرا به فهرست مآخذ بحارالانوار در جلد اوّل آن که علامه مجلسي به عنوان مصادر کتاب، کتب زيادي را در تمامي علوم و فنون ديني نام ميبرد و درباره هر کدام و شخصيت علمي و معنوي مؤلف آنها سخن ميگويد. اين حقيقت را به خوبي آشکار ميسازد.»
کتابخانه عظيم علامه مجلسي بعد از وفات آن بزرگوار از بين رفته و کتب آن نيز در کتابخانههاي مختلف پراکنده شده است.
مقبره علامه مجلسي معروف به «سر قبر آخوند» در قسمتي از ساختمان مسجد جامع عتيق اصفهان و سر راه بازار بزرگ اصفهان قرار گرفته است. علامه مجلسي رحمةاللّه عليه طبق وصيّتش، درکنار قبر پدرش (مجلسي اوّل) در شمال غربي مسجد جامع اصفهان دفن شده است. اين امکان در زمان حيات وي، پايگاه علمي او و پدر بزرگوارش بود.
بناي اصلي مقبره در سال 1092 هجري ساخته شده و حدود 300 سال است که مزار اين دو عالم رباني و محدث نامدار مطاف عاشقان و زائران مخلص شيعه مذهب است.
کتابخانه عمومي علامه مجلسي
کتابخانه از سال 1363 با ظرفيت 4000 جلد کتاب فعاليت خود را آغاز کرده است.
تالار قرائتخانه کتابخانه در طبقه همکف به مساحت تقريبي 260 مترمربع استقرار يافته و قابليت پذيرش آن تنها حدود 320 نفر است. اين تالار به دوبخش خواهران و برادران تفکيک شده است.
شايان توجه است که کتابخانه علاوه بر 2000 عضو رسمي حدود 1000 عضو غير رسمي نيز دارد که با کارت دانشجويي يا معرفينامه از مراکز علمي ـ فرهنگي و دانشگاهها از خدمات کتابخانه بهرهمند ميشوند، در طبقه همکف علاوه بر تالار يادشده، مخزن کتاب در فضايي به مساحت حدود 90 مترمربع بيش از 20000 جلد کتاب را در خود جاي داده است.
در طبقه زيرزمين کتابخانه، تالاري به مساحت 260 مترمربع به امور فعاليتهاي فوق برنامه ـ آموزش قرآن و برنامههاي سمعي و بصري (تهيه فيلم و نوار) و برنامه قرآني «محفلنور» اختصاص يافته است که بعدا به آن اشاره خواهيم کرد. امورمالي و اداري کتابخانه نيز در همين بخش قرار دارد.
کتب موجود در کتابخانه براساس سيستم بينالمللي ديويي طبقهبندي شدهاند و ده عنوان موضوعي: تاريخ، ادبيات، هنر، علوم عملي (فنون)، علوم نظري، زبان و زبانشناسي، علوم اجتماعي، اسلام، فلسفه و جغرافيا اين کتابها را دسته بندي ميکنند.
اين کتابخانه مجهز به يک شبکه کامپيوتري است که علاوه بر مکانيزهکردن اطلاعات و آرشيو، طرح و بررسي و پردازش آماري کتب مورد نياز اعضاء را نيز در دستاجرا دارد.
بيش از يکصدوپنجاه نسخه نفيس خطي که عمدتا مجلدات ارزشمند کلاماللّه مجيد به خط خوشنويسان نامي و آثار و دستنوشتههاي علامه مجلسي است در بخش نفائس مخطوطات کتابخانه حفظ و نگهداري ميشوند.
انـتشارات کتـابخانه علامه مجـلسي به منظور گسترش و اشاعه خدمات فرهنگي خود، سه نمايشگاه کتاب را در نقاط مختلف شهر اصفهان برپا کرده است. بخش انتشارات طرح چـاپ و انـتشار کتب اسـلامي و معارف را با همکاري صاحبنظران در دستور کار خود دارد. اين بخش، فعاليت ويژهاي را در زمينه چـاپ و انـتشار آثار منتشر نشده علامه مجلسي برعهده دارد. کتـب خـطي بـه جاي مـانده از عـلامه و کـتب مـرجعي کـه در اين کتابخانه موجود است در کمتر کتابخانهاي يافت ميشود.
بخش انتشارات کتابخانه، کار تحقيق، تهذيب و تحشيه آثار عمده علامه را که قريب به چهار اثر علمي و بسيار ارزشمند است و در اولويت قرار داده و در کنار آن تجديد چاپ ساير آثار علامه را نيز مدّنظر دارد.
کلاسهاي قرآني و آموزش قرآن براي خواهران، تهيه فيلمهاي ويديويي آموزش قرآن و برگزاري مراسم قرآني «محفلنور» از جمله فعاليتهاي فوقبرنامهکتابخانه است مراسم قرآني «محفلنور» هر ماهه با همکاري اداره اوقاف و امور خيريه شهرستان اصفهان، باحضور اساتيد و حافظان قرآن و شخصيتهاي فرهنگي و مذهبي کشور در محل «انگورستان ملک» برگزار ميشود. اين محل براي انجام امور مذهبي و قرآني وقف شده است.
کتابخانه علامه مجلسي به جهت ذخائر نفيس قرآني و آثار خطي علامه، يکي از کتابخانههاي بهنام در داخل و خارج از کشور است. نام کتابخانه علامه مجلسي در فهرست کتابخانههاي کشورهاي پاکستان، لبنان، سوريه، هند، مصر و... به عنوان يکي از کتابخانههاي مهم ايران آمده است.
کتابخانه علامه مجلسي ظرف 10 سال از آغاز فعاليت خود، ظرفيت کتب خود را به چهاربرابر افزايش داده و تعداد کتب موجود در آن از 4000 جلد به پيش از 20000 جلد افزايش يافته است.
طرح گسترش کتابخانه با همکاري و نظارت عاليه اداره اوقاف و امور خيريه اصفهان به عنوان متولي و کارگزار مقبره و با هماهنگي سازمان ميراث فرهنگي شهرستان تهيه شده و در «کميسيون ماده (5) شوراي عالي شهرسازي» نيز به تصويب رسيده است و اينک در مرحله تهيه نقشههاي اجرايي است. در اين طرح، کتابخانه و مقبره علامه مجلسي در يک مجموعه زيارتي ـ فرهنگي، مطابق با بافت معماري منطقه لحاظ شده است.
در طرح گسترش، افزايش تعداد تالارهاي قرائتخانه خزانه کتب و ايجاد فضاي سبز در اطراف کتابخانه در نظر گرفته شده است. با توجه به برنامه بازسازي و توسعه صحن و بقعه علامه مجلسي که در طرح، پيشبيني شده است، اجراي موفق طرح، يک مجموعه غني زيارتي ـ فرهنگي مناسب و درخور نام و موقعيت اين دانشمند بزرگ را به ارمغان خواهد آورد.
جاي نگراني است که چنين کتابخانهاي با آن که نام يکي از مفاخر و مشايخ تشيّع را بر پيشاني دارد، به علل مادي توان لازم را براي پاسخگويي و عرضه خدمات فرهنگي به همه اعضاي خود نداشته باشد.
بنابه اظهار مسؤولين کتابخانه اغلب اوقات، به علت تکميل ظرفيت تالار قرائتخانه، کتابخانه از پذيرش مراجعين بيشتر معذور است، و اين در شرايطي است که ايران اسلامي در پي پيروزي شکوهمند انقلاب اسلامي، نيازمند به تقويت مباني فرهنگي ـ مذهبي امالقراي اسلام است و انقلاب از ناحيه بنيانهاي فرهنگي، تحت شديدترين و پيچيدهترين ضربات ابزار سرکوب دشمن قرار دارد.
همانطور که موردنظر مسؤولين و کارگزاران نظام اسلامي است تقويت مباني فرهنگي و اعتلاي آن به عهده نظام اسلامي است و کتابخانهها به عنوان حافظان هويت و فرهنگ در اولويت ويژه قرار دارند.
حضور فعالتر سازمان اوقاف و امور خيريه در عرصههاي فرهنگي، مورد تأکيد جدّي سرپرست و قائممقام سازمان است؛ بنابراين اميد ميرود که شاهد اجراي هر چه سريعتر طرح گسترش مجموعه «زيارتي ـ فرهنگي» علامه مجلسي و تجهيز اين مجموعه باشيم. بديهي است منابع مالي مقبره و کتابخانه که عمدتا از ناحيه نذورات و درآمد موقوفهها تغذيه ميشود، تکافوي اين مهم را در زمان مناسب نخواهد کرد. با توجه به اينکه احتمالاً کنگره «بزرگداشت علامه مجلسي» در سال 1373 برگزار خواهد شد، اين مجموعه بايد به نحوي آمادگي لازم را براي برگزاري اين کنگره بهدست آورد و در اين رهگذر، طرح گسترش، هر چه سريعتر به اجرا گذاشته شود.
اين مهم به اقدامات و تدابير ويژهاي نياز دارد که به تجهيز منابع مالي و فني طرح بينجامد. در اين زمينه اعطاي وامهاي بدون کارمزد، ارسال کمکهاي فني، مشاورتهاي فرهنگي و... از جمله ابزارهاي نيل به اهداف طرح ايجاد مجموعه زيارتي ـ فرهنگي علامه مجلسي و برگزاري کنگره بزرگداشت علامه رحمةاللّه عليه خواهد بود.
منبع: ميراث جاويدان
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
-compressed.jpg "ابوالفضل رنجبران (طراح و گرافیست، پژوهشگر تاریخ هنر)")
