معرفی کتاب «آسیا در برابر غرب»

این کتاب درباره‌ی نیهیلیسم نیچه و نتایج تقدیر تاریخی بروز غرب زدگی جمعی در آسیاست. در بخش انتهایی این کتاب تمدن‌های آسیایی با تفکری فلسفی مورد بحث قرار گرفته است. شایگان در این کتاب بر این اعتقاد است که انکار فرهنگ و تاریخ سبب شد که روس‌ها با مسائل نهایی درگیر شوند و افراط کنند. مارکسیسم و سوسیالیسم نقطه پیوند نیهیلیسم روس و نیهیلیسم غربی است، یعنی ملغمه‌ای از آنارشیسم با کونین که سرآغاز آفرینندگی نو را در تخریب می‌دانست و آنارشیسم مذهبی تولستوی و برنامه‌ی انقلابی لنین که مخلوطی از باکونین و پطر کبیر بود.
نویسنده به تحلیل وضعیت کشورهای شرقی در مقابل تجدد در دنیای امروز می‌پردازد. با آنکه نزدیک به نیم قرن از نگارش این کتاب می‌گذرد، به طرز عجیبی هنوز زنده، فعال و قابل تعمیم است.
نویسنده که به خوبی با دو فرهنگ شرق و غرب آشناست، ضمن تحلیل رویکرد انسان شرقی امروز مقابل تجدد مدرنیته و تمدن غالب غرب تأکید می‌کند مردمان شرقی امروز در مواجهه با سیر مدرنیته ضمن از دست دادن و ناباوری به سنت‌های باستانی خود هنوز به باور و نوع تفکر مدرن نیز دست نیافته‌اند. به عبارت دیگر، مردمان شرقی با از دست دادن سنت‌های ملی، مذهبی و باستانی خود بدون پشتوانه‌ی فکری لازم به سوی مدرنیته رفته‌اند، اما نه تنها آن را نیافتند، بلکه حال در میان راه سرگشته و حیران، دور خود می‌چرخند.

در این کتاب تقدیر تاریخی مورد بحث قرار گرفته و منظور وضع خاصی است که به حکم تاریخ پدید آمده است. شایگان می‌نویسد: تقدیر تاریخی ما این است که از تاریخ غرب عقب مانده‌ایم و بسته به برداشتمان از تاریخ تفکر غرب، دانستن این که عقب مانده‌ایم سودمند یا زیان‌بخش است. این ناآگاهی به این واقعیت برمی‌گردد که فرصتی برای انتخاب نداشته‌ایم.
شایگان سپس به غرب زدگی و بیگانگی از خود می‌پردازد و آن‌ها را دو وجه توهم مضاعف می‌داند. او می‌گوید که غرب زدگی ناشی از شناسایی غرب نیست، بلکه ناشی از ناآگاهی از تقدیر تاریخی غرب و به عبارت دیگر حاصل جهل درباره‌ی آن است.
شایگاه در بحث مرز و فاصله، از حریم و حیا می‌نویسد. از نظر او جوهر سازنده‌ی آداب آسیایی را می‌توان در این دو مفهوم پیدا کرد. حریم، عامل مؤثر ایجاد هماهنگی است و آداب آسیایی خواهان هماهنگی بوده است. حیا هم احساسی آمیخته با حالت راز است، اما ضمن پوشش بازمی‌نمایاند. نقش ما مضاعف است زیرا نه فقط باید تفکر غربی را در متن خود آن فرهنگ بشناسیم، بلکه باید مضامین خاطره‌ی قومی خویش را نیز که بقایای آن هنوز به نحوی در ذهنمان شناورند از نو بازشناسیم.
منبع مقاله :
نشریه خردنامه همشهری، شماره 142.