حوزه و بايسته هاي تبليغي فرهنگ مهدويت

مقدمه:

(فلو لا نفر من کل فرقه منهم طائفه ليتفقهوا في الدين و لينذروا قومهم اذا رجعوا اليهم لعلهم يحذرون)[1]
در اين نوشتار بر آنيم تا گوشه­هايي از ساز و کارها و بايسته­هاي تبليغي فرهنگ مهدويت را به بحث بگذاريم هر چند در اين فرصت کوتاه مجال مباحث مبسوط و مطوّل نيست اما تلاش داريم که بصورت موجز و مختصر و ادبياتي روان و در خور فهم مخاطب، کليات و نکاتي را در باب چيستي و چگونگي تبليغ مهدوي متذکر شويم.

طرح مسأله:

قريب به سه دهه است که حاکميت سياسي از غير ديني به ديني تغيير يافته است و محصول اين تغيير فرم سياسي، تشديد مطالبات فرهنگي و غير معيشتي مردم از دين، پس از تثبيت حاکميت سياسي است که تمامي ابعاد اجتماعي، سياسي، اقتصادي روان شناختي و جامعه شناختي را در بر مي گيرد.
بدون ترديد حوزه­هاي علميه از تأثير گزارترين نهادهاي فرهنگ­زا در معنويت گرايي و مهدي باوري آحاد جامعه بحساب مي آيند. تاريخ پرافتخار تشيع بزرگترين گواه بر جايگاه ويژه و نقش ممتاز اين توده تأثير گزار است. حوزه­هاي علميه بعنوان بدنه اصلي فکر ديني جامعه، در تعليم معارف مهدوي و تربيت نسل منتظر، نقشي بس حساس را بعهده دارند.يکي از مهمترين وظايف حوزه و روحانيت مربوط به فهم روش­مند و درک درست دين و پيرايش مباحث خرافي و انحراف زدايي در حوزه معرفت ديني بوده است . حضرت امام رحمه الله عليه در معرفي نقش تاريخي علماي دين و حوزه­هاي علميه مي­فرمايند: ترديدي نيست که حوزه هاي علميه و علماي متعهد در طول تاريخ اسلام و تشيع مهم ترين پايگاه محکم اسلام در برابر حملات، انحراف و کجرويها بوده اند.[2] در اين ازدحام دين زدايي روزگار معاصر که ساحت فطري جهان بيش از پيش نداي هل من ناصر ينصرني حضرت را با گوش جان مي شنود ، ديدن دايره نيازها ،حجم شبهات و اذهان پرسشگر جوان و جامعه و تدوين و بسته بندي معارف مهدوي و عرضه مستقيم آن به جامعه حتي در چشم اندازي وسيع به جهان را لازم بلکه واجب گردانيده است.
يک نظام ديني براي حفظ بقا و رشد خويش در چرخه حيات، نيازمند نشر و عرضه اصول و معارف خويش است ؛ تا از اين طريق حيات و حقانيت خود را به اثبات رساند .نظام فکر شيعي از منظر فلسفه تاريخ، دورنمايي را براي خود ترسيم مي کند که درآن برادري و برابري ، عدالت و عقلانيت را در عالي­ترين و آرماني­ترين شکل ممکن محقق خواهد ديد. لذا ترويج يک چنين باوري نياز به برخي مکانيسم­ها و يک نظام جامع تبليغي كاملاً مسلّح در عرصه دکترين مهدويت است تا در بازکاوي و پويش هر چه عميق­تر اين باور ، نظام مندانه گام بردارد .
درابتدا سعي داريم با تعريف تبليغ مهدوي به بازشناسي و تبيين ساز و کارها و ابزار اين تبليغ بپردازيم.

چيستي تبليغ مهدوي

براستي بدون تبليغ و ترويج دقيق و اطلاع رساني صحيح از آموزه­هاي فرهنگ مهدويت چگونه ميتوان انتظار نسلي منتظر و مهدي باور را داشت به نظر ميرسد که بين تبليغ مهدوي و تربيت مهدوي نسل منتظر، رابطه عليّ و معلولي برقرار باشد بدين معنا که نسل مصلح، منتظر و معتقد به مهدي عجل الله تعالي فرجه معلول و محصول يک نظام کارآمد تبليغي است.
تربيت و تبليغ ديني نسل منتظر و آسيب شناسي آن موضوع پيچيده ايست که هرگونه تجويزي براي آن نياز به يک جامع انديشي و ژرف­نگري با سلطه بر مبادي معرفت شناسي در حوزه­هاي مختلف علوم انساني و تکنولوژي آموزشي با رويکردهاي مختلف روش شناسي تبليغي و رسانه­اي دارد.
ايمان بايد در سه حوزه شناختي، عاطفي و عملي اثرات خود را بر جاي بگذارد تا آن را يک باور و اعتقاد کامل بناميم . به تعبيري ديگر، ايمان بايد هم مؤلفه­هاي فکري اعتقادي را داشته باشد و هم مؤلفه­هاي عاطفي و رواني و دست آخرهم در حوزه رفتار و کردار شخص نمود داشته باشد . پيامبر اکرم صل الله عليه و آله : الايمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان والعمل بالارکان[3].يعني ايمان يک معرفت و شناختي است که علاوه بر رفتار و عمل ، با مسائل عاطفي نيز آميخته مي­باشد.
هدف ما در تبليغ مهدوي، رساندن سطح معرفت مخاطب از باور مهدوي به ايمان مهدوي است يعني با تبيين درست گزاره­ها ي معرفت بخش مهدويت به غناي اعتقادي مخاطب خويش عمق ببخشيم و وقتي اين اعتقاد سرگردان با روح و جان مخاطب درهم آميخت قطعاً به حوزه رفتار فرد سرازير خواهد شد و اثرات اجتماعي خود را نيز نشان خواهد داد..
لذا مبلغ مهدوي در نظام مديريت تبليغي سعي در تحريک سه حوزه احساس، انديشه و عمل بر اساس معارف و منابع فرهنگ غني مهدويت است.
با استفاده از پيش فرض‌هاي موجود، تبليغ مهدوي تبليغي است که در راستاي توسعه و بالندگي فرهنگ مهدويت با الهام از انگاره هاي مهدوي دغدغه سلامت عقيده، عاطفه و عمل مهدي باوران را داشته باشد.

بايسته هاي نظام تبليغي مهدويت

با آغاز انقلاب ديني معاصر، تبليغ و ترويج دين با گستره­اي وسيع و جهان بيني حداکثري از قالبهاي سنتي به روشها و رويکردهاي جديدي تغيير شکل داده است از آنجا که داشتن يک دور­نماي ديني در رأس هرم فرهنگي جامعه به شتاب چرخهاي فرهنگي آن جامعه کمک خواهد کرد. تبليغ مهدوي با لحاظ راه کارهاي مناسب در توليد و خلق نظام مهندسي فرهنگي جامعه نقش آفريني مي‌کند.
1 ـ گونه شناسي مخاطبان:
بطور يقين يک پيام ديني زماني پرجاذبه خواهد بود که با متد و روش مناسب بين فرستنده و گيرنده پيام ارتباطي دوسويه برقرار کند. يکي از ضرورتهاي تبليغي شناخت مخاطب و توجه به اختلافات روحي رواني، فکري و فرهنگي آن‌ها است. مبلغ مهدوي در سطح اجتماع با مخاطبان غيرهمگن و مختلفي از جهت توانايي ذهني، سطح تحصيلات سطح استعداد، سن و ... روبروست که با سنجش مخاطبان خود از هر ذهنيت و با هر ظرفيتي بايد بصورت گزينشي دست به چنين مطالب و محتواي تبليغي خود بزند. عدم توزيع صحيح نرم افزارهاي فکري فرهنگي در عرصه تبليغ معارف مهدوي بنوعي مخاطب را دچار نوسان و اُفت معرفتي خواهد کرد و به شکل­گيري ناقص شخصيت فرهنگي مخاطب مي­انجامد.
2 ـ انسجام و نظام مندي محتواي تبليغ:
سند چشم انداز مهندسي فرهنگي در حوزه مهدويت نقطه مطلوبي است که تمام ظرفيتهاي فرهنگي تبليغي را در خدمت توسعه و تبيين فرهنگ انتظار هماهنگ و يکدست کرده و با يکسان سازي و تناقض زدايي به تحول ساختاري و محتوايي در نظام تبليغي مهدويت برسيم.
تطابق آموزه­هاي مهدوي با نيازهاي نوجوانان و جوانان، سيستماتيک کردن دين و همگن سازي دروني اجزاي معرفتي مهدوي و تنظيم مناسبات و روابط اجتماعي جامعه بر اساس مباني فرهنگي مهدويت با نيازهاي جامعه به نظام مندسازي تبليغ کمک خواهد کرد. پس نظام مندي و انسجام به اين معنا است که هم اجزاء ارائه شده با هم سازگار باشند و با يکديگر هم خواني و همراهي کنند و هم سطوحي که براي مخاطبان در نظر مي‌گيريم عاري از ناهم خواني باشد.
3 ـ لحاظ عقلانيت حداکثري:
عقلانيت معاني و مراتب متعددي دارد و مراد ما در اينجا عقلانيت به معناي استدلال پذيري (Reasonableness) مي باشد نه عقل ابزاري خود بنياد (Rationality).[4]
ما در تبليغ مهدوي حتماً به نوعي عقلانيت ديني و استدلال گرايي جهت عمق بخشيدن به انديشه مهدويت نياز داريم.
بر خلاف ديدگاه متفکران و روشنفکران غربي که عقل را در تضاد با وحي و دين مي دانستند اين موهبت خدادادي در دکترين مهدويت از جايگاه و مرتبه ويژه­اي برخوردار است.
حضرت امام باقر عليه السلام فرموده است:
اذا قام قائمنا وضع الله يده علي رئوس العباد فجمع بها عقولهم و کملت بها احلامهم[5]... هنگامي که قائم ما قيام ميکند، خداوند دست محبتش را به سر بندگان مي گذارد و عقول آن‌ها را با آن کامل و افکارشان را پرورش داده تکميل مي کند.لحاظ عقلانيت حداکثري در طرح مباحث مهدوي بستر پذيرش دين و اعتقاد به آموزه­هاي مهدوي را فراهم مي­کند. تطبيق گزاره­هاي ديني در چارچوب عقلانيت، تبليغ را کارا و روزآمد خواهد نمود.
4 ـ بهره گيري از رسانه و هنر در تبليغ مهدوي
در اين فضايي که به پا قدم ماهواره و اينترنت و ... مرزها کاملاً شيشه اي و بي رنگ شده بطوري که از وراي آن فرهنگها و اديان ملل مختلف بطور موازي قابل رؤيت است کارکرد و نقش رسانه ها در دين داري يا دين گريزي جامعه امري غير قابل انکار است.
انباشت ارتباطات و انفجار اطلاعات ملتها را از حيث فرهنگي به يک نزديکي و قرابت مجازي رسانده که فرار از تشکيل فرهنگ واحد جهاني را نيز غير ممکن کرده است. بر اساس آمار به عمل آورده بيش از 75% فيلمها، اخبار، برنامه ها و رسانه هاي کشورهاي جهان سوم از فيلترهاي تبليغي و فرهنگي دارندگان رسانه­هاي غربي تغذيه مي شوند. پخش فيلمهاي خشن و ترسناک، اسلايدهاي مبتذل و مستهجن، توسعه فرهنگ مصرف، ترويج برهنگي و استفاده ابزاري از جاذبه هاي غير معرفتي زنانه از عمده ترين بخشهاي درآمدزاي صنعت هاليوود است. در تبليغ رسانه اي، ارتباطات از کلامي به غير کلامي و تصويري به شکلي کاملاً ماهرانه تغيير روش داده است. رسانه­هاي ارتباطي در توسعه و جهاني کردن انديشه مهدويت و پاسداشت هرچه بيشتر هويت ملي و تحکيم مباني معنوي سهمي بسزا دارند.در اين جهان ديجيتالي کساني موفق ترند که از اين فضاي مجازي فرهنگي بوجود آمده نهايت استفاده را ببرند و معارف و انديشه مهدويت را در گستره اي وسيع به تصوير بکشند.
امروز جهان سکولار از تمامي ظرفيتها و امکانات براي تبليغ و رسالت خود استفاده مي کند. هنر نيز يکي از کاراترين ادوات تبليغي براي رساندن پيام انقلاب مهدي به جهان است.
استفاده از روشهاي القاي غير مستقيم بر مخاطبان مي تواند از تأثيري ماندگارتر برخوردار باشد روشهايي چون فيلم، کارتون ، نقاشي، بازيهاي رايانه اي ، مسابقه،شعر، ... و ساير شيوه­هايي که پيام دين را در غالب هنر بيان نمايد.
اگر يک اثر ادبي و هنري بر اساس قالبهاي تعريف شده و متدهاي کلاسيک به ظهور برسد به يک زبان مشترک بين المللي تبديل خواهد شد و همگان به راحتي با آن ارتباط برقرار خواهند کرد . عرضم را با يک جمله از مقام معظم رهبري که در ديدار با مسئولان سازمان تبليغات اسلامي بيان فرمودند به پايان مي رسانم. «هنر بهترين و رساترين وسيله تبليغ دين است»

پي نوشت :

[1] - توبه/122.
[2] - امام خميني رحمه الله عليه، صحيفه امام، ج21، ص274.
[3] - مجلسي محمد باقر، بحارالانوار، ج95، ص117.
[4] - انسان مدرن و تبليغ دين، چاپ پاسدار اسلام، ص35، پاييز 1385
[5] - مجلسي، محمد باقر، ج95، ص117

منبع: ماهنامه امان

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله