آسيا تشنه انرژي هسته اي

خاطرات تيره و تار حوادث هسته اي در جزيره تري مايل و شهر چرنوبيل، فعاليت نيروگاهي هسته اي در غرب را تقريباً متوقف كرده، اما آسياي تشنه انرژي به طور روزافزون به گزينه فعاليت هسته اي روي مي آورد.
همزمان با پنجاهمين سالگرد تولد نيروي هسته اي، تحليلگران مي گويند، آسيايي كه ۱۸ نيروگاه از ۲۷ نيروگاه جديد هسته اي جهان در آن در حال ساخته شدن است، به عنوان نمونه اي از موفقيت تازه هسته اي ممكن است آينده نيروي اتمي در غرب را تعيين كند.
چين و هند به شدت به دنبال ايجاد نيروگاههاي عظيم هسته اي هستند. اين كشورها كه با شهرهايي به شدت آلوده و با منابع اندك سوختي روبه رو هستند، در چهار سال گذشته بيش از ۹ نيروگاه جديد تأسيس كرده اند و در حال ساخت ۱۰ نيروگاه جديد هستند. منابع صنعتي مي گويند، چين قصد دارد طي ۱۵ سال ۳۰ نيروگاه بسازد.
اين روند درست برخلاف روند بي ميلي غرب نسبت به نيروگاههاي هسته اي است. اگر چه آمريكا اكنون ۱۰۴ نيروگاه هسته اي فعال دارد و اين يك چهارم كل نيروگاههاي جهان (۴۴۲ نيروگاه) است، اما از قبل از حادثه سال ۱۹۷۹ در جزيره تري مايل، تاكنون اجازه تأسيس هيچ نيروگاه جديدي را صادر نكرده است. در اروپاي غربي هم وضعيت همين طور است. فاجعه چرنوبيل در سال ۱۹۸۶ باعث وحشت همه شد و از آن زمان تاكنون تنها يك نيروگاه جديد ساخته شده است. بسياري از كشورهاي اين منطقه اكنون يا در حال كاهش فعاليت هسته اي خود هستند و يا كلاً آن را متوقف كرده اند.
محمد البرادعي رئيس آژانس بين المللي انرژي هسته اي در اين مورد مي گويد: علي رغم تدابير اتخاذ شده بعد از ماجراي چرنوبيل و رعايت مواردي كه مي تواند از وقوع چنين حادثه اي جلوگيري كند اما احتمال اين خطرات را هرگز نمي توان به صفر رساند و اين گونه خطرات هميشه وجود دارد.
نيم قرن پيش اتم براي اولين بار در راكتوري در ابنيسك در ۹۵ كيلومتري جنوب مسكو براي مصارف صلح آميز تحت كنترل درآمد. از آن زمان تا به حال نيروي هسته اي همچون شمشيري دو دم بوده است. اگر چه نيروي هسته اي سوخت پاكي است كه هيچ گاز گلخانه اي توليد نمي كند و ارزان نيز هست، اما زباله هاي راديو اكتيو ايجاد كرده و توليد و تكثير مواد تسليحاتي را نيز تسهيل مي كند.
خطر تروريسم به ويژه با مطرح شدن پيش بيني اين احتمال كه القاعده به نهمين قدرت هسته اي جهان تبديل شود، اين تصوير را پيچيده تر مي كند. البرادعي ضمن هشدار درباره اين تهديد چندي پيش در مسكو گفت: ما در مسابقه اي شركت داريم كه حريفمان زمان است. خطر بسيار فوري و قريب الوقوع است. نه تنها درباره دستيابي به تسليحات هسته اي از سوي كشورها بلكه از نظر دستيابي تروريست ها به بعضي مواد هسته اي همچون اورانيوم و پلوتونيوم.
وزارت انرژي آمريكا با اشاره به همين نگراني ماه گذشته قراردادي به ارزش ۴۵۰ ميليون دلار با روسيه امضا كرد تا به موجب آن چندين تن از اورانيوم به شدت غني شده اي كه مسكو در سالهاي گذشته به ۲۰ راكتور در ۱۷ كشور دنيا فرستاده است بازپس گرفته شود.
در سالهاي بعد از سخنراني «اتم براي صلح» آيزنهاور، آمريكا مقدار زيادي اورانيوم به شدت غني شده را به بيش از ۴۰ كشور دنيا فرستاد.
بعضي در آمريكا اكنون اصرار دارند كه ميان استفاده صلح آميز از نيروي اتمي با استفاده از اين نيرو در جنگ فاصله اي نيست. آنها مي گويند سپردن كار به آژانس بين المللي انرژي هسته اي بي فايده است و براي كاهش اين خطر بايد يك مكانيزم زورمندانه وجود داشته باشد.
اما وقتي براي اولين بار دانشمندان در «ابنيسك» به چنين كشف بزرگي دست يافتند هيچ گاه چنين نگراني در سر نداشتند.
اكنون نشانه هايي از بازگشت نيروي هسته اي در آمريكا به چشم مي خورد. در حال حاضر سه درخواست جديد براي تأسيس نيروگاه هسته اي در حال بازبيني است و ۲۶ نيروگاه فعلي مجوز خود را تا ۲۰ سال ديگر تمديد كرده اند.
اما در كل جهان، نيروي هسته اي تنها ۱۶ درصد توليد جهاني برق را تشكيل مي دهد. در گزارشي كه چند روز پيش توسط آژانس بين المللي انرژي هسته اي منتشر شده آمده است، پروژه هاي كارشناسي براساس نيازهاي انرژي در آينده و كم شدن سوخت فسيلي موجب مي شود كه سهم نيروي هسته اي در توليد برق جهان تا سال ۲۰۳۰، ۵/۲ برابر شده و به ۲۷ درصد برسد.
بسياري مي گويند اين روند مي تواند به كاهش گرم شدن آب و هوا در جهان كمك كند. آمار و ارقام آژانس بين المللي انرژي هسته اي نشان مي دهد تعطيلي هر نيروگاه هسته اي و جايگزين كردن آن با منابع غيرهسته اي به توليد ۶۰۰ ميليون تن كربن در سال منجر مي شود. اين رقم دو برابر مقداري است كه براساس پيمان كيوتو قرار است تا سال ۲۰۱۰ از ميزان كربن كم شود.
اما آينده هسته اي تا چه حد امن است؟ «كن براكمن» مدير بخش امنيت تأسيسات هسته اي سازمان انرژي اتمي مي گويد: اطمينان درباره اين امنيت هيچ گاه كامل نمي شود. درس هاي حوادث گذشته اكنون ايجاب مي كند مكانيزم هاي امنيتي تشديد شده و تدابير سخت تري به اجرا گذاشته شود.
البته نيرويي كه در پس اين روند قرار دارد و بر فعاليت نيروگاههاي هسته اي تأكيد مي كند، صنعت است. از فجايع چرنوبيل و جزيره تري مايل نيز سالهاي زيادي مي گذرد و نسلي كه آنها را به خاطر دارد اكنون چندان تعيين كننده نيست.
در حالي كه دانشمندان روياي خودرو، هواپيما و موشك هايي با سوخت هسته اي مي بينند، آزادي هاي فني از سوي بعضي كشورها مورد سوء استفاده قرار مي گيرد. هند از بهانه مصرف صلح آميز نيروي هسته اي به عنوان بستري براي برنامه مخفيانه تسليحاتي اش استفاده كرد. اسرائيل هم ابتدا مي گفت كه از اتم براي مصارف صلح آميز استفاده مي كند اما در اواخر دهه ۱۹۵۰ در خفا شروع به دريافت كمك براي ساخت بمب از فرانسه كرد.
مشكل درازمدت ديگر، سرنوشت زباله هاي هسته اي است كه تأثيرات درازمدت زيست محيطي دارد. اين زباله ها تا ۱۰ هزار سال خاصيت راديو اكتيويته خود را حفظ مي كنند.
منبع: ماهنامه همشهري ديپلماتيك - به نقل از كريستين ساينس مانيتور