امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه روایات
جایگاه امر به معروف و نهی از منکر
(ما اَعمالُ البِرِّ عِندَ الجِهادِ فی سبَیلِ اللهِ اِلا کَنَفثَه فِی بَحرٍ لُجّی. وَ ما جَمیعُ اَعمالِ البِرّ وَ الجَهادِ فی سَبیلِ اللهِ عِندَ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ اِلَّا کَنَفثَهٍ فی بَحرٍ لُجّی)
«همه‌ی کارهای نیك نسبت به جهاد در راه خدا مانند قطره نسبت به دریاست. و همه‌ی کارهای نیك به ضمیمه‌ی جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر چون قطره نسبت به دریاست.»
*******
محبوب‌ترین انفاق
(وَالّذی نَفسی بِیدِهِ ما اَنفَقَ مِن نَفَقَهٍ اَحَبُّ مِن قَولِ الخَیرِ)
«قسم به آن کسی که جانم به دست اوست، هیچ انفاقی محبوب‌تر از گفتار نیك و امر به خوبی نیست.»
*******
برترین اعمال در اسلام
فَقَالَ: یا رَسُولَ الله(ص) اَخبِرنِی مَا اَفضَلَ الاِسلام.
قالَ(صلی الله علیه و آله و سلم): الایمانِ بِاللهِ
قالَ: ثُمّ مَاذا؟ قالَ(صلی الله علیه و آله و سلم):صِله الرَّحِم
قالَ: ثُمَّ ماذا؟ قال(صلی الله علیه و آله و سلم):الاَمرُ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ
فَقالَ الرَّجُلُ: فَاخبِرنی ای الاَعمالِ اَبغَضُ اِلَی اللهِ، قالَ(صلی الله علیه و آله و سلم)الشِّرکُ بِاللهِ
قالَ: ثُمَّ مَاذا؟ قالَ(صلی الله علیه و آله و سلم): الاَمرُ بِالمُنکَرِ وَ النَّهی عَنِ المَعرُوفِ)
«مردی از قبیله‌ی خثعم به خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)آمد و عرض کرد: یا رسول الله! مرا خبر کن که برترین در اسلام چیست؟ فرمودند: ایمان به خدا. گفت: بعد از آن چیست؟ فرمودند: صله‌ی رحم.
گفت: بعد از آن چیست؟ فرمودند: امر به معروف و نهی از منکر کردن.
مرد خثعمی‌گفت: به من خبر ده کدامین کارها نزد خداوند مبغوض‌تر است؟
فرمودند: شرک به خدا.
گفت: بعد از آن چیست؟ فرمودندند: قطع صله رحم.
گفت: بعد از آن چیست؟ فرمودند: امر به منکر و نهی از معروف.»
*******
جانشین خدا و رسول
(مَن اَمِرَ بِالمَعرُوفِ وَانَّهی عَنِ المُنکَرِ فَهُوَ خَلیفَهُ اللهِ فِی اَرضِهِ وَ خَلیفَهُ رَسُولِ اللهِ وَ خَلیفَهُ کِتابِه)
«کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند، جانشین خداوند در زمین و جانشین رسول خدا و جانشین کتاب خدا است.»
(عَن دره ابنِ اَبِی لَهَبٍ:
قالَت جَاءَ رَجُلٌ اِلَی النَّبی(صلی الله علیه و آله و سلم)وَ هُوَ عَلَی المَنبَرِ
فَقالَ: یا رَسُولَ اللهِ مَن خَیرُ النّاسِ
قالَ: اَمرُهُم بِالمَعرَوفِ وَ اَنهاهُم عَنِ المُنکَرِ وَ اقتاهُم لله وَ اَرضاهُم)
«دره بن ابی لهب گوید:
شخصی خدمت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)آمد، در حالی که حضرت بر منبر بود، پرسید: یا رسول الله! بهترین مردم کیست؟
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: آن که مردم را امر به معروف و نهی از منکر کند و آنها را از خدا بترساند و به او علاقه‌مند سازد.»
*******
برترین اعمال خلق
(الاَمرُ بِالمَعرُوفِ اَفضَلُ اَعمالِ الخَلق)
«برترین اعمال خلق، امر به معروف کردن است»
*******
خاصیت امر به معروف و نهی از منکر
(مَن اَمَرَ بِالمَعرُوفِ شَد ظُهُورِ المُؤمِنینَ وَ مَن نَهی عَنِ المُنکَرِ اَرغمَ اَوفِ الفاسِقِینَ)
«کسی که امر به معروف می‌کند، در واقع پشت مؤمنین را محکم می‌گرداند. و کسی که نهی از منکر می‌کند، بینی فاسقان را با این عمل به خاک ذلت می‌مالد.»
*******
مؤمن کیست؟
(المُؤمنُ یكُونُ اَمَرَ بِالمَعرُوفِ وَ ناهی عَنِ المُنکَرِ)
«مؤمن، امر کننده به معروف و نهی کننده از منکراست.»
*******
مؤمن ناتوان
(ان الله عزّوَجَلّ لِیبغِضَ المُؤمِنَ الضّعیفُ الّذی لا دِینَ لَه
فَقیلَ لَه: وَ مَا المُؤمنَ الّذی لا دینَ لَه؟
قالَ: الَّذی لا ینهی عَنِ المُنکَرِ)
«به راستی خداوند عزوجل دشمن می‌دارد مؤمن ناتوانی را که دین ندارد. به آن حضرت عرض کردند: مؤمن ناتوان که دین ندارد، کیست؟
فرمودند: کسی که نهی از منکر نکند.»
*******
ابزار نجات
(رَاَیتُ رَجُلاً مِن اُمّتی فِی المَنامِ قَد اَخَذتَهُ الزّبانِیه من کُلّ مَکانٍ فَجاءَهُ اَمرَهُ بِالمَعرُوفِ و نَهیهُ عَنِ المُنکَرِ فَخَلَّصاهُ مِن بَینِهِم وَ جَعَلاهُ مَعَ المَلائِکَهِ)
«مردی از امتم را در خواب دیدم که مأموران دوزخ از هر سو به او هجوم آورده بودند، امر به معروف و نهی از منکری که کرده بود، فرا رسیدند و او را از آنها نجات بخشیده، با فرشتگان همراهش ساختند.»
*******
از ما نیست
(لَیسَ مِنّا مَن لَم یوَقِّر کَبیرَنا و لَم یرحَم صَغیرَنا وَ یأمُرنا بِالمَعرُوفِ وَ ینهَ عَنِ المُنکَرِ)
«کسی که به بزرگان احترام نگذارد و به خردسالان ما رحم نکند و امر به معروف و نهی از منکر نکند، از ما نیست.»
*******
دو پدیده الهی
(الاَمرُ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ خَلقانِ مِن خَلقِ اللهِ، فَمَن نَصَرَهُما اَعَزَّهُ اللهُ وَ مَن خَذَلَهُمَا، خَذَلَهُ الله)
«امر به معروف و نهی از منکر، دو پدیده از آفریده‌های خداوندند. هر کس آنها را یاری کند، خداوند او را عزت دهد و هر کس آنها را خوار کند، خدا او را ذلیل فرماید.»
*******
دو واجب
(والاَمرُ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ واجِبانِ عَلی مَن اَمکَنَهُ ذلِکَ وَ لَم
یخَف عَلی نَفسِهِ وَ لا علَی اَصحابِهِ)
«امر به معروف و نهی از منکر، هر دو واجب است بر کسانی که برای ایشان ممکن است و قدرت انجام آن را دارند. و آن در صورتی است که بر نفس خود و کسان و یارانش ترس و بیمی نداشته باشد.»
*******
موکول به دیگری
(اذا اُمَّتی تَواکَلَتِ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ و النَّهی عَنِ المُنکَرِ فَیأذَنُوا بِوِقاعٍ مِنَ اللهِ تَعَالی)
«هنگامی که امت من امر به معروف و نهی از منکر را به یكدیگر واگذارند، باید بدانند که صدماتی از طرف خدا به آنان خواهد رسید.»
*******
قوام دین
(قِوامُ الشَّریعَهِ الاَمرُ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ وَ اِقامَهُ الحُدودِ)
«بینان شریعت و قوام دین در سه چیز است: امر به معروف و نهی از منکر و اقامه‌ی حدود.»
*******
صلاح مردم
(فَرَضَ الله... اَلاَمرَ بِالمَعرُوفِ مَصلَحَهً لِلعَوامِ، وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ ردعاً لِلسُّفَهاء)
«خداوند امر به معروف را واجب نمود؛ زیرا امر به معروف، صلاح و سود آحاد مردم است و نهی از منکر، بازداشتن نادانان از کجروی می‌باشد.»
*******
فسلفه‌ی امر به معروف و نهی از منکر
(اِنَّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ سَبیلِ الاَنبیاءِ وَ مِنهاجُ الصُّلَحاءِ وَ فَریضَهٌ عَظیمَهُ بِها تَقامُ الفَرائِضَ وَ تَأمَنُ المَذاهِبَ وَ تَحِلُّ المَکاسِبُ وَ
تَرُدُّ المَظالِمَ وَ تَعمَرُ الاَرضَ وَ ینتَصِفُ مِنَ الاَعداءِ وَ یستَقیمُ الاَمرُ)
«امر به معروف و نهی از منکر، روش پیامبران و شیوه‌ی صالحان و فریضه‌ی بزرگ الهی است که سایر فرایض و واجبات به وسیله‌ی آن برپا می‌شوند و در پرتو آن راه‌ها امن می‌گردد و کسب و کار مردم حلال می‌شود و حقوق افراد تأمین می‌گردد و زمین‌ها آباد و از دشمنان، انتقام گرفته می‌شود و همه‌ی کارها رو به راه می‌گردد.»
حضرت ابی عبدالله الحسین(علیه السلام) می‌فرمایند:
(فَبَدَأَ اللهُ بِالاَمرِ بِالمَعرُوفِ وَ النّهی عَنِ المُنکَرِ فَریضَهٌ مِنهُ، لِعِلمِهِ بِأَنَّها اِذا اُدّیت و اُقیمَت استَقامَتِ الفَرائِضُ کُلُّها هَینُها و صَعبُها، وَ ذلِکَ اَنّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ دَعاءٌ اِلَی الاِسلامِ مَعَ رَدَّ المَظالِمَ وَ مُخالَفَهِ الظّالِمِ)
«خداوند، نخست امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یكی از واجبات خود ذکر کرد؛ زیرا او آگاه است که اگر این دو فریضه انجام گیرد و برپا شود، همه‌ی واجبات اعم از سهل و سخت، آسان و مشکل انجام و استوار خواهد شد. و نیز به خاطر آن که امر به معروف و نهی از منکر، انسان‌ها را به سوی اسلام دعوت می‌کند، حقوق صاحبان حق را به آنها باز می‌گرداند و با ستمگران به مخالفت بر می‌خیزد.»
*******
مقام امر کننده به معروف و نهی از منکر
(اَلا اَحَدَتکُم عَن اَقوامٍ لَیسُوا بِاَنبیاءَ وَ لا شُُهَداءَ.
یغبِطُهُم یومَ القِیامَهِ الاَنبیاءِ وَالشُّهَداءِ بِمَنازِلِهِم مِنَ اللهِ عَلی مَنابِرَ مِن نُورٍ.
فَقیلَ: مَن هُم یا رَسُولَ اللهِ؟
وَ قالَ(ص) هُمُ الَّذینَ یحِبُّونَ عِبادَ اللهِ اِلَی اللهِ، وَ یحِبُّونَ عِبادَ اللهِ اِلَی، قالَ: یأمُرُونَهُم بِما یحِبُّ اللهُ وَ ینهَونَهُم عَمّا یكرَهُ اللهِ، فَاِذا اَطاعُوهُم اَحَبَّهُمُ اللهُ)
«آیا از اقوامی نگویم که نه پیامبرانند و نه شهدا.
که روز قیامت همه‌ی انبیا و شهداء، به منازل و مقامی که خدا به آنها اعطا کرده، غبطه می‌خورند (شاید مقصود از غبطه خوردن آنها سرور و خوشحالی باشد، نه آرزوی منزلت و مقام آنها) و آنها روی منبرهایی از نور هستند.
گفته شد: یا رسول الله! آنها کیانند؟
فرمودند: آنها کسانی هستند که بندگان خدا را به سوی خدا دوست می‌کنند و بندگان خدا را به من دوست می‌کنند.
فرمودند: آنها را امر می‌کنند به آنچه که خدا دوست دارد و نهی می‌کنند از آنچه که خدا بدش می‌آید. پس وقتی اطاعت کردند آنها (امر به معروف کنندگان) را، خدا دوستشان دارد.»
*******
مراتب امر به معروف و نهی از منکر
(مَن رَاَی مِنکُم مُنکَراً فَلیغَیرُهُ بِیدِهِ فَاِنَّ لَم یستَطِع فَبِلِسانِهِ فَاِن لَم یستَطِع فَبِقَلبِهِ)
«هر کس از شما منکر را دید، باید با دست خود آن را تغییر دهد و اگر نتواند با زبان، و اگر نتواند، با قلب خود.»
*******
اعراض و هجر
(اَمَرَنا رَسُولَ اللهِ(صلی الله علیه و آله و سلم) اَن نلقی اَهلَ المَعاصی بوُجُوهٍ مُکفَهِرَهٍ)
«پیامبر(ص) ما را امر كرده كه با چهره‌ی عبوس و گرفته با گناهكاران روبه‌رو شویم.»
و نیز آن حضرت(علیه السلام) فرمودند:
(اَدنی الانكارُ اَن تُلقی اَهلَ المَعاصی بِوُجُوهٍ مُكفَهِرَهٍ)
«پایین‌ترین درجه‌ی نهی از منکر، آن است که انسان با گنهکار با چهره‌ی گرفته و خشم آلود برخورد نماید.»
امام صادق(علیه السلام) در تفسیر آیه‌ی:
(کانُوا لا یتناهُونَ عَن مُنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئسَ ما کانُوا یفعَلُونَ)
«آنها از اعمال زشتی که انجام می‌دادند، یكدیگر را نهی نمی‌کردند. چه بد کاری انجام دادند.»
می‌فرمایند:
(اَما اَنَّهُم لَم یكُونُوا یدخُلُونَ مَداخِلَهُم وَ لا یجلِسُونَ مَجالِسَهُم وَ لکِن کانُوا اِذا لَقُوهُم ضحکُوا وُجُوهِهِم وَانسَوا بِهِم)
«این دسته که خداوند از آنها مذمت کرده، هرگز در کارها و مجالس گناهکاران شرکت نداشتند، بلکه فقط هنگامی که آنها را ملاقات می‌کردند در صورت آنان می‌خندیدند و با آنها مأنوس بودند.»
*******
طریق زبان و گفتگو
(انطَلِقا فَبَشِّرا وَ لا تُنَفِّرا وَ یسِّرا و لا تُعَسِّرا)
«مردم را مژده و بشارت دهید و آنها را از خود مرانید و بر آنها سهل و آسان بگیرید و نه سخت و دشوار.»
امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(فَرَغِّبُوا النّاسَ فی دینِکُم)
«مردم را در دین و عقاید خود ترغیب و تشویق نمایید.»
و نیز می‌فرمایند:
(اِنَّما یأمُرُ بِالمَعرُوفِ وَ ینهی عَنِ المُنکَرِ مَن کانَت فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ:
عامِلٌ لِما یأمُرُ بِهِ تارِکٌ لٍما ینهی عَنهُ
عادِلٌ فیما یأمُرُ عادِلٌ فیما ینهی
رفیقٌ فیما یأمُرُ رَفیقٌ ینهی)
«کسی که امر به معروف و نهی از منکر می‌کند، حتما باید دارای سه خصلت باشد:
1ـ عمل به معروف کند و از منکر اجتناب ورزد.
2ـ در آنچه امر می‌کند و یا نهی می‌نماید، عدالت پیشه سازد.
3ـ در امر به معروف و نهی از منکر، مهربان باشد.»
*******
اعمال قدرت
(الخَیرُ کُلّهُ فِی السَّیفِ وَ تَحتَ ظِلِّ السَّیفِ وَ لا یقیمَ النّاس اِلّا السَّیف، اّلسُّیوفِ مَقالید الجنَّه)
«خیر تمام، در شمشیر و زیر سایه‌ی شمشیر است. و مردم را از منکرات باز نمی‌دارد، مگر شمشیر و شمشیرها كلیدهای بهشت است.»
و نیز از آن حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(وَ مِنَ النّاسِ مَن لا یصلُحُهُ اِلّا السَّیف)
«و بعضی از مردم هستند که جز با شمشیر اصلاح نمی‌شوند.»
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(السَّیفُ فاتِقٌ وَالدّینُ راتِقٌ، وَالدّینُ یأمُرُ بِالمَعرُوفِ وَ السَّیفُ ینهی عَنِ المُنکَرِ)
«شمشیر می‌گشاید و دین می‌بندد. دین امر به معروف میكند و شمشیر نهی از منکر می‌نماید.»
امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(ما جَعَلَ اللهُ بَسطَ اللِّسانِ وَ کَفَّ الیدِ، وَ لکِن جَعَلَهُما یبسُطانِ مَعاً وَ یكُفّانِ مَعاً)
«خداوند قرار نداده است گشودن زبان و بستن دست را، بلکه قرار داده است گشودن زبان و دست را با هم و بستن زبان و دست را با هم، (در اعمال قدرت).»
*******
علم و اگاهی
(مَن عَمِلَ عَلی غَیرِ عِلمٍ کانَ ما یفسِدُ اَکثَرُ مِمّا یصلِحُ)
«کسی که کاری را انجام می‌دهد و در آن آگاهی لازم را ندارد، آنچه را که خراب میكند، بیشتر از مقداری است که درست میكند.»
امام علی(علیه السلام) به کمیل فرمودند:
(ما مِن حَرَکَهٍ اِلّا وَ اَنتَ مُحتاج فیها اِلی مَعرِفَهِ)
«هیچ حرکتی نیست که انجام بدهی، مگر آن که برای آن به شناخت و آگاهی نیاز داشته باشی.»
امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(العامِلُ عَلی غَیرِ بَصیرَهٍ کَالسّائِرِ عَلی غَیرِ الطَّریقِ لا یزیدُهُ سُرعَهُ السَّیرِ اِلّا بُعداً)
«کسی که عملی را بدون بصیرت و آگاهی انجام دهد، مانند رهروی است که راه را بلد نبوده، در غیر طریق مقصد حرکت نماید. در چنین صورتی هر قدر تندتر برود، از مقصد بیشتر فاصله می‌گیرد.»
امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(لا تَکُن فِی ما توُرِدُ کَحاطِبِ لَیلٍ وَ غُثاءٍ سَیلٍ)
«مبادا چون هیزم کش شبانه و خاشاک روی سیلاب، کورکورانه و بی هدف اقدام به کاری کنید.»
امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(ما عَلِمتُم فََقُولُوا وَ ما لَم تَعلَمُوا فَقُولُوا اللهُ اَعلَمُ)
«آنچه را بدان علم دارید، بگویید و آنچه که نمی‌دانید، بگویید خدا داناتر است.»
امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(لا تَقُل ما لا تَعلَم)
« آنچه را نمی‌دانی وآگاهی نداری، نگو.»
پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(لا یأمُرُ بِالمَعرُوفِ وَ لا ینهی عَنِ المُنکَرِ اِلّا مَن کانَ فیهِ ثَلاثٌ:
رَفیقاً بِما یأمُرُ بِهِ وَ رَفیقاً مِمّا ینهی عَنهُ
عَدلاً فیما یأمُرُ بِهِ عَدلاً فیما ینهی عَنهُ
عالماً بِما یأمُرُ بِهِ عالِماً بِما ینهی عَنهُ)
«امر به معروف و نهی از منکر نکند، مگر کسی که در او سه خصلت باشد:
1ـ در آنچه امر میكند و نهی از کاری می‌نماید، مهربان باشد.
2ـ در امر و نهی، عدالت پیشه سازد.
3ـ علم و آگاهی به معروف و منکر داشته باشد.»
(سُئِلَ مَولانا الصّادِقُ(علیه السلام)
عَنِ الاَمرِ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ اَواجِبٌ عَلََی الاُمَّهِ جَمیعاً؟
فَقالَ(علیه السلام): لا
فَقیلَ: وَ لِمَ؟
قالَ(علیه السلام) اِنَّما هُوَ عَلَی القّوِی المُطاعِ العالِمِ بِالمَعرُوفِ مِنَ المُنکَرِ)
«از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند:
امر به معروف و نهی از منکر، بر همه‌ی افراد امت واجب است؟
فرمودند: نه
عرض شد: چرا؟
امام(علیه السلام) فرمودند: همانا واجب می‌شود بر شخص قوی که از وی اطاعت شود و خود، معروف را از منکر باز شناسد.»
و نیز پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(مَثَلُ العابِدُ الّذی لایتَفَقَّهُ کَمَثَلِ الّذِی یبنی بِالَّیلِ وَ یهدِمُ بِالنَّهارِ)
«مثل عابدی که بدون آگاهی و علم عبادت کند، همچون کسی است که شب می‌سازد و روز از بین می‌برد.»
و از امام علی(علیه السلام) است:
(المُتَعَبِّدُ عَلی غَیرِ فِقهٍ کَحِمارِ الطّاحونَه یدوُرُ وَ لایبرَح)
«عبادت كننده‌ی بدون علم و آگاهی، همچون الاغ آسیابی است که دور می‌زند (زحمت می‌كشد)، ولی سودی نمی‌برد.»
*******
اول اصلاح خود
(یا اَباذَر: یطلِعُ قَومٌ مِن اَهلِ النّارِ فَیقُولُونَ ماذا اَدخَلَکُمُ النّارَ وَ اِنَّما دَخَلنا الجَنَّهَ بِفَضلِ تَعلیمِکُم وَ تَأدیبِکُم ؟ فَیقُولُونَ: اِنّا کُنّا نَأمُرُ بِالخَیرِ وَ لا نَفعَلُهُ)
«ای اباذر قومی از اهل بهشت اطلاع پیدا می‌كنند که جمعی را که قبلا می‌شناختند در جهنم‌اند، پس به آنان گویند به چه دلیل دوزخی شدید؟ و حال آن که ما در اثر تعلیم و راهنمایی شما به بهشت آمدیم.
دوزخیان گویند: که ما به خوبی امر می‌كردیم. ولی خود انجام نمی‌دادیم.»
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(رأیت لَیلَهَ اُسرِی بی اِلَی السَّماءِ قَوماً تُقرَضُ شِفاهُهُم بِمَقاریضَ مِن نارٍ ثُمَّ تُرمی، فَقُلتَ: یا جَبرئیلُ مَن هولاءِ؟
فقالَ: خُطَباءُ اُمَّتِکَ یأمُرُونَ النَّاسَ بِالبِرّ وَ ینسَونَ اَنفُسَهُم وَ هُم یتلُونَ الکِتابَ اَفَلا یعقِلُونَ)
«در شب معراج گروهی را دیدم که با مقراض (قیچی) آتشین لب‌های آنها را قطع می‌كنند و پرت می‌كنند. گفتم: ای جبرئیل! این‌ها چه کسانی هستند؟ گفت: خطیبان و سخنرانان امت تو باشند که مردم را به نیكی امر کنند، ولی خود انجام ندهند و آنها قرآن را تلاوت می‌كنند، ولی تعقل نمی‌نمایند.»
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(لَعَنَ اللهُ الامِرینَ بِالمَعرُوفِ وَ التّارِکینَ لَهُ، وَ النّاهینَ عَنِ المُنکَرِ العامِلینَ بِه)
«لعنت خدا بر آنان باد، که امر به معروف می‌كنند و خود آن را ترک می‌نمایند و نهی از منکر می‌كنند و خود مرتکب آن می‌شوند.»
و نیز می‌فرمایند:
(اَیهَا النّاس: اِنّی وَالله، ما اَحُتُّکُم عَلی طاعَهٍٍ اِلّا و اَسبِقُکُم اِلَیها، وَلا َانهاکُم عَن مَعصِیهٍ اِلاّ وَ اتَنَاهی قَبلَکُم عنَها)
«ای مردم! به خدا سوگند من شما را به هیچ اطاعتی وادار نمی‌كنم، مگر این که پیش از شما خودم به آن عمل می‌كنم و شما را از معصیتی نهی نمی‌كنم، مگر این که خودم پیش از شما از آن كناره‌گیری می‌نمایم.»
و در کلام دیگری می‌فرمایند:
(وَانهَو عَنِ المُنکَرِ وَ تَناهَوا عَنهُ، فَاِنّما اُمِرتُهم بِالنَّهی بَعدَ التَّناهِی)
«مردم را از منکرات در بازدارید وخود هم مرتکب نشوید؛ زیرا شما موظفید اول خود مرتکب گناه نشوید، آن گاه مردم را از آن نهی نمایید.»
و در جای دیگر از آن حضرت است:
(مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ اِماماً فَلیبدُوا بِتَعلیمٍ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمٍ غَیرِهِ وَلیكُن تَأدیبُهُ بِسیرتِهِ قَبلَ تَأدیبِه بِلِسانِهِ)
«کسی که خود را در مقام پیشوایی و امام مردم قرار می‌دهد، باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد، به تعلیم خویش پردازد.
و باید تادیب کردن او به عملش، پیش از تأدیب کردن به زبانش باشد.»
شخصی از امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) موعظه خواست، فرمودند:
(لا تَکُن مِمَّن....
ینهی وَ لا ینتَهی وَ یأمُرُ بِما لا یأتی، یحِبُّ الصّالحینَ و لا یعملُ عَملهم، و یبغضُ المُذنبینَ و هُو اَحدهُم)
« نباش از آن کسانی که...
دیگران را از کار بد نهی میكند، اما خود نهی نمی‌پذیرد و به دیگران امر میكند، اما خودش عمل نمی‌كند. نیكان را دوست می‌دارد، اما عمل آنها را انجام نمی‌دهد و گنهکاران را دشمن می‌دارد، اما خود یكی از آنهاست.»
و نیز آن حضرت(علیه السلام) در موارد متعدد دیگری فرموده اند:
(یقبحُ علَی الرجلِ اَن ینکرَ عَلی الناسِ منکراتٍ و ینهاهُم عنِ الرّذائلِ وَ سیئاتٍ، وَ اِذا خَلا بنفسهِ اِرتکبَها وَ لا یستنکِفُ مِن فِعلِها)
«برای انسان بسی زشت است که زشتی‌های مردم را زشت شمارد و آنها را از گناهان و پستی‌ها منع نماید، لکن وقتی که خودش تنها می‌شود، همان زشتی‌ها را مرتکب گردد و از کارش دست نکشد و تن نزند.»
(کیفَ یهدی غیرهُ من یضلُّ نفسَهُ)
«چگونه دیگری را راهنمایی کند، کسی که خودش گمراه است.»
(کیفَ یصلحُ غیرَهُ مَن لَم یصلح نفسَهُ)
«آن کس که خودش را اصلاح نکرده است، چگونه غیر خود را می‌تواند اصلاح کند.»
(ثلاثُ خصالٍ مَن کُنَّ فیهِ سلُمَت لَهُ الدُّنیا وَالاخِرَه:
مَن اَمرَ بِالمعروفِ و ائتمرَ بهِ
و نهی عَن المُنکرِ وانتهی عنهُ
و حافَظَ علی حدودِ اللهِ)
«سه خصلت است که در هر کسی باشد، دنیا و آخرتش سالم خواهد بود. کسی که امر به معروف کند، در حالی که خود پذیرای معروف باشد و نهی از منکر نماید، در حالی که خویشتن نیز از منکر کناره گیرد و حفظ حدود خدا کند.»
(کن امراً بالمعروفِ و عاملاً به و لا تکن مِمن یأمرُ بهِ و ینهی عنهُ فتبوَّءَ بِاِثمهِ وَ تَتَعرّضَ لقتِ ربّهِ)
«همیشه مردم را به معروف و نیكی امر کننده و خودت آن را به جای آورنده باش. نکند که تو از کسانی باشی که مردم را به نیكی وادارنده و خودت از آن دور شونده باشی، در این صورت خود گرفتار گناه آن شده و مورد خشم پروردگارت قرار خواهی گرفت.»
(عجبتُ لِمَن یتصدّی لاِصلاحِ الناسِ و نفسُهُ اشدُّ شیءٍ فساداً فلا یصلحُها و یتعاطی اِصلاحَ غیرهِ)
«عجب دارم از کسی که متصدی اصلاح امور مردم است و فساد نفس خودش از دیگران بیشتر است و به اصلاح آن نمی‌كوشد و به شایستگی دیگری کوشش میكند.»
امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(کوُنُوا دعاهً الی اَنفسکُم بغیرِ السِنَتکُم)
«دعوت کنید مردم را به غیر زبانتان (با عمل خود).»
و نیز آن امام بزرگوار می‌فرماید:
(اِنَّ العالمَ اِذا لم یعمَل بِعلمهِ زلّت مَوعظتُهُ عنِ القُلُوبِ کما یزِلُّ المَطَر عنِ الصَّفا)
«عالمی که عمل نمی‌كند، موعظه‌ی او از قلب شنونده می‌رود، همانند بارانی که بر روی سنگ صاف می‌ریزد و نمی‌ماند.»
و هم چنین فرمودند:
(مِن اشَدِّ الناسِ عذاباً یومَ القیامَهِ مَن وصفَ عدلاً وَ عَمِل بِغیرِه)
«از کسانی که در روز قیامت عذابشان از همه شدیدتر است، کسی است که سخن حقی بگوید و خود به غیر آن عمل کند.»
*******
مسئولیت در برابر دیگران
(اَلرّاضی بفعلٍ قومٍ کالداخِلِ فیهِ معَهُم، وَ علی کُل داخلٍ اِثمانِ: اِثمُ العَمَلِ به، و اثمُ الرِّضا بِهِ)
«کسی که به کار گروهی خوشنود باشد، مانند آن است که با ایشان در آن کار همراه بوده و هر كننده‌ی کار باطل و نادرست دو گناه است: گناه به جا آوردن آن و گناه رضا و خوشنودی به آن.»
و نیز آن حضرت در خطبه ی 201 نهج البلاغه می‌فرمایند:
(اَیها الناس:
اِنما یجمعُ الناسَ الرضی و السخُطُ، وَ اِنّما عَقَرَ ناقَهَ ثَمُودَ رَجُلٌ واحِدٌ فَعَمّهُم الله بالعذابِ لَما عَمُّوهُ بالرضی فقالَ سبحانَهُ: فعقَرُوها فاَصبَحوُا نادِمین)
«ای مردم!
رضایت و نارضایی بر عملی، موجب وحدت پاداش و کیفر مردم می گردد (یعنی عاملان و کسانی که راضی به آن عملند، در کیفر یا پاداش شریكند). ناقه‌ی صالح را یك نفر بیشتر پی نکرد، اما عذاب و کیفر آن همه‌ی قوم ثمود را فرا گرفت؛ زیرا همه به عمل او راضی بودند.
خداوند سبحان می‌فرماید: آن را پی کردند، ولی پشیمان شدند.»
پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(الدالُّ عَلَی الخَیرِ کفاعِلِه)
«راهنمایی به کار خیر، به منزله‌ی انجام دادن آن است.»
و نیز فرموده اند:
(مَن اَمَر بِمعروفٍ اَو نَهی عَن منکرٍ او دَلَّ علی خیرٍ اَو اَشارَ بهِ فهُوَ شریكٌ، وَ مَن اَمَرَ بسوءٍ او دلَّ عَلَیهِ او اَشارَ بِهِ فَهُوَ شریكٌ)
«هر کس امر به معروف یا نهی از منکر یا راهنمایی به کار نیك یا اشاره بدان کند، شریك پاداش عامل آن است. و هر کس فرمان به کار بد دهد یا دلالت و اشاره بدان نماید، شریك کیفر عامل آن خواهد بود.»
از ابی جعفر ثانی امام جوادالائمه(علیه السلام) است که فرمودند:
(مَن شَهِدَ اَمراً فَکَرِهَهُ كان کَمَن غابَ عَنه، و مَن غابَ عَن اَمرٍ فرضِیهُ کانَ کمَن شَهِدَهُ)
«هر کس کار زشتی را ببیند و آن را زشت بشمارد، همانند کسی است که آن را ندیده است. و هر کس کار بدی را ندیده، ولی بدان اظهار خوشنودی کند، همانند کسی است که آن را دیده باشد.»
امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(من استَحسَنَ قَبیحاً کانَ شریكاً فیهِ)
«کسی که عمل زشتی را نیكو شمارد، در آن شریك می‌باشد (شریك جرم است).»
فضیل بن عیاض گوید: از امام صادق(علیه السلام) درباره‌ی ورع از مردم پرسیدم، امام(علیه السلام) فرمودند:
(و اِذا رَای المنکرَ فلَم ینکِرهُ وَ هُوَ یقدرُ عَلَیهِ فقَد اَحَبَّ اَن یعصَی اللهُ و مَن اَحبَّ اَن یعصَی اللهُ فَقَد بارَزَ اللهَ بِالعَداوَهِ)
«چون منکر را ببیند و با این که قدرت بر جلوگیری دارد، ولی وظیفه انجام ندهد (سکوت کند)، به تحقیق دوست دارد که معصیت خدا انجام گردد.
و آن کس که دوست دار انجام معصیت خدا باشد، محققا در مقام مبارزه با خدا برآمده است.»
و در حدیث منسوب به امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده:
(اِنَّ اللهَ تعالی ذِکرَهُ لَم یرضَ مِن اولیائِهِ ان یعصی فِی الارضِ وَ هُم
سکوتٌ مُذعِنونَ لا یأمُرُونَ بِمعرُوفٍ و لا ینهَونَ عَن مُنکرٍ)
«همانا خدای تعالی خشنود نیست از دوستانش که در زمین، مردم از خدا نافرمانی کنند و آنان خاموش باشند و با سکوت اقرار به آن معاصی نمایند، نه امر به معروفی کند و نه نهی از منکری نمایند.»
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(وَالذی نَفسی بِیدِه لِیخرِجَنَّ مِن اُمّتی مِن قُبُورِهِم فی صورَهِ القِرَدَهُ وَالخَنازیرِ بِمُداهِنَتهُم فِی المَعاصی وَ کَفَّهُم عَنِ النهی وَ هُم یستطیعُونَ)
«به خدایی که جانم در دست اوست، از امت من گروهی از قبرها بر می‌خیزند، در حالی که در قیافه‌ی بوزینه و خوک هستند. این قیافه‌ها به خاطر آن است که آنان قدرت نهی از منکر داشته، ولی با گناهکاران سازش کردند.»
*******
صبر و شکیبایی
(وَأمُر بِالمَعروفِ تکُن مِن اَهلهِ، وَانکِرِ المُنکرِ بِیدِکَ وَ لسانکَ، وَ باین من فعَلهُ بجُهدِکَ، و جاهِد فِی اللهِ حَقَّ جِهادهِ، و لا تَأخُذکَ فِی اللهِ لَومَهُ لائِمٍ. وَ خُضِ المغمَراتِ للحقِّ حَیثُ کان)
«امر به معروف کن تا خود اهل آن معروف باشی و با دست و زبانت منکر را انکار نما و از کسی که عمل بد انجام می‌دهد، به سختی دوری گزین و در راه خدا تا سر حد توان تلاش کن و هرگز سرزنش سرزنش گران تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد. و در دریای شداید و مشکلات در راه حق هر جا که باشد، فرو رو (تحمل کن).»
امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(الصبرُ مِنَ الایمانِ بِمنزلهِ الرأسِ مِن الجَسَدِ، وَ لا جَسَدَ لِمَن لا رَأسَ لَه و لاایمانَ لِمَن لا صَبرَ لَهُ)
«صبر نسبت به ایمان، به منزله‌ی سر است نسبت به بدن و کسی که سر ندارد، تن ندارد و کسی که صبر ندارد، ایمان ندارد.»
در همه‌ی کارهای اجتماعی، به ویژه در عرصه ی فرهنگی که امر به معروف و نهی از منکر را نیز شامل می‌شود، مشکلات هست.
جاهلان بی‌منطق، سفیهان بی‌خرد، مخالفان لجوج، معاندان متعصب، دشمنان مغرض، سودپرستان سلطه جو و گناهکاران آلوده و خودخواه، نه تنها تسلیم نمی‌شوند، بلکه در صدد اذیت و آزار کسانی بر می‌آیند که امر به معروف و نهی از منکر می‌كنند.
و صبرتنها وسیله‌ی رسیدن به هدف است. حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(الصَّبرُ یرغمُ الاَعداءَ)
«صبر، بینی دشمنان را به خاک می‌رساند.»
(اَلصَّبرُ عَونَ عَلی کُل اَمرٍ)
«صبر،کمک و معاون هر چیزی است.»
(اَلصَّبرُ ظفُرٌ، العَجَل خَطَرٌ)
«صبر، موجب پیروزی و عجله، خطر آفرین است.»
براساس تجربه، هر کاری که همراه با عجله و شتاب زدگی باشد، نه تنها به بار نخواهد نشست، بلکه اثرات منفی بر جای خواهد گذاشت.کسی که به هدف خویش ایمان دارد. هرگز در برابر اذیت و آزار و سنگ اندازی‌های دشمنان از خود سستی نشان نمی‌دهد.
پیامبراسلام، حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(واللهُ لَو وَضَعُوا الشمسَ فی یمینی وَ القَمَرُ فی یساری عَلی اَن اَترَکَ هذَاالاَمرَ حتی یظهَرهُ اللهُ اَو اهلک فیهِ ما ترکتُه)
«به خدا قسم، اگر خورشید را در دست راست من و ماه را در دست چپ من قرار دهند، دست از این کار نخواهم کشید، تا این که در این راه هلاک گردم یا این که خداوند مرا نصرت داده، و بر آنان غالب آیم.»
حضرت علی(علیه السلام) در ذیل آیه می‌فرمایند:
(اِصبِر عَلی ما اَصابَکَ مِنَ المشقَّه وَالأذی فِی الاَمرِ بالمعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکرِ)
«با استقامت باش، در برابر دشواری‌ها و رنج‌هایی که بر اثر امر به معروف و نهی از منکر به تو می‌رسد.»
*******
رخت بر بستن برکت
(لا تَزالُ اُمتی بِخیرٍ ما اَمَرُوا بالمعروفِ و نَهَوا عَنِ المُنکر، و تَعاوَنوا عَلَی البِر، فَاِذا لم یفعَلوا ذلِکَ نُزِعَت مِنهُمُ البرکاتِ وَ سُلِّطَ بَعضُهُم علی بَعضٍ وَ لَم یكُن ناصرٌ فی الارضِ و لا فِی السَّماءِ)
«تا زمانی که امر به معروف و نهی از منکر و تعاون در نیكی‌ها در میان امت من باقی باشد، خیر نیز در میان آنان باقی خواهد بود. ولی اگر چنین نکنند، برکات از آنان سلب می‌شود و افراد ناباب بر جامعه مسلط خواهند شد، در حالی که نه در آسمان و نه در زمین یار و یاوری نخواهد داشت.»
*******
عذاب الهی
(اِذا اُمَّتی تَواکَلتِ الاَمرَ بالمعروفِ و النهی عَنِ المُنکرِ، فَلیأذَنُوا بوقاعٍ مِن اللهِ)
«هنگامی که امت من از انجام امر به معروف و نهی از منکر شانه خالی کنند و این کار را به همدیگر موکول نمایند، پس باید آمادگی خود را برای روبه رو شدن با وقوع واقعه‌ای که کیفر الهی را در بر دارد، اعلام دارند.»
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(فاِن اللهَ سُبحانهُ لَم یلعنِ القَرنَ الماضی بینَ اَیدیكُم اِلا لِتَرکِهِمُ الاَمرَ بِالمَعروفِ وَ النهی عَنِ المُنکرِ.
فَلَعَن اللهُ السُّفَهاءِ لِرُکوبِ المَعاصِی وَ الحُلَماءَ لِتَرکِ التناهی)
«خداوند مردم گذشته را لعن نکرد، مگر برای ترک امر به معروف و نهی از منکر.خداوند افراد نادان را به خاطر گناه و افراد عاقل و دانا را به خاطر ترک نهی از منکر، لعنت نموده است.»
پیامبربزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(ما مِن قومٍ عَمِلُوا بالمَعاصی وَ فیهم مَن یقدرُ اَن ینکِر عَلیهِم فَلَم یفعَل، اِلا یوشِکَ اَن یعُمَّهُمُ اللهُ بِعَذابٍ مِن عندِهِ)
«قومی که گناه کنند در حالی که میان آنها کسانی باشند که می‌توانند بر اعمال آنها اعتراض کرده، انکارشان کنند و بیزاری جویند و نکنند؛ نزدیك باشد که خداوند همه‌ی آنها را به عذاب معذب فرماید.»
و نیز آن حضرت(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
(اِنَّ اللهَ لا یعذِّبُ الخاصهَ بذنُوبِ العامهِ حَتی یظهرَ المُنکرُ بینَ اَظهُرهِم وَ هُم قادرُون علی اَن ینکروُه فلا ینکرُونَهُ)
«همانا خداوند خواص و صالحان را به گناهان مردم عامی عذاب نمی‌كند، تا آن كه اعمال زشت و منکر پیش رویشان عمل شود و آنها با این که قدرت بر انکارش داشته باشند، انکارش ننمایند.»
*******
تسلط اشرار
(اِذا لَم یأمُرُوا بِالمَعرُوف و لَم ینهَوا عَنِ المُنکَر وَ لَم یتَّبِعوا الاَخیارَ مِن اَهلِ بَیتی، سَلّطَ اللهُ عَلَیهم اَشرارَهُم فَیدعُوا عِندَ ذلکَ خیارُهم فلایستَجابُ لَهُم)
«هرگاه امر به معروف و نهی از منکر نکنند و پیرو نیكان از خاندان من نباشند، خداوند اشرار و بدها را بر آنها مسلط کند و در این هنگام خوبانشان دعا کنند و برای آنها اجابت نشود.»
و حضرت علی(علیه السلام) در سفارشاتی به فرزندانش می‌فرمایند:
(لا تَترَکُوا الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی و عَنِ المُنکر فیوَلّی عَلَیكم شِرارُکُم، ثم تَدعُونَ فلا یستَجابُ لکُم)
«امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که اشرار بر شما مسلط می‌شوند، سپس هرچه دعا کنید، مستجاب نمی گردد.»
حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند:
(اِنَّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ، وَ النّهی عَنِ المُنکرِ لَخُلقانِ مِن خُلقِ اللهِ سُبحانَهُ، وَ اِنَّهُما لا یقرِّبانِ مِن اَجَلٍ، وَ لا ینقُصانِ مِن رِزقٍ)
«همانا امر به معروف و نهی از منكر، دو صفت از صفات خداوند می باشند. همانا آن دو مرگ شما را نزدیك نمی‌كنند و نیز رزق شما را کاهش نمی‌دهند.»
ونیز آن حضرت می‌فرمایند:
(وَ اِنَّ الاَمرَ بِالمعروفِ و النّهی عَنِ المُنکرِ لا یقرِّبانِ مِن اَجَلٍ، وَ لا ینقُصانِ مِن رِزقٍ)
«امر به معروف و نهی از منکر، نه مرگ کسی را نزدیك می‌كنند و نه از روزی کسی می‌کاهند.»
امام جعفر صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:
(اَیهَا النّاسُ: مُرُوا بِالمَعرُوفِ وَ انهَوا عَنِ المُنکَرِ، فَاِنَّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ لَم یقرِّبا اَجَلاً وَ لَم یباعِدا رِزقاً)
«ای مردم! امر به معروف و نهی از منکر کنید؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر، اجل و مرگ کسی را نزدیك نمی‌كنند و روزی کسی را دور نمی گردانند.»
منبع: www.MaroofYaran.com
